سفارت آلمان در ایران پذیرش درخواستهای جدید برای ویزای شنگن را از سر میگیرد
سفارت آلمان در ایران اعلام کرد از هفتم ژانویه سال آینده میلادی، برابر با ۱۷ دی، پذیرش درخواستهای جدید را برای ویزای شنگن از سر میگیرد.
سفارت آلمان در ایران اعلام کرد از هفتم ژانویه سال آینده میلادی، برابر با ۱۷ دی، پذیرش درخواستهای جدید را برای ویزای شنگن از سر میگیرد.
در بیانیه سفارت آلمان آمده است شرکت تیالاسکانتکت (TLScontact) که ارائهدهنده خدمات سفارت است، لیستهای انتظار جدیدی را باز خواهد کرد که متقاضیان میتوانند در آن ثبتنام کنند.
سفارت آلمان در ایران افزود متقاضیانی که از قبل حساب TLS دارند، بهطور خودکار ایمیلی دریافت خواهند کرد که توضیح میدهد چگونه در لیست انتظار ثبتنام کنند.
متقاضیانی که هنوز این حساب را ندارند، میتوانند همین حالا یک حساب باز کنند.
سخنگوی وزارت خارجه آلمان ۱۱ آذر به ایراناینترنشنال گفت مقامهای جمهوری اسلامی سیاستهای سختگیرانهای علیه دیپلماتها و کارکنان سفارت آلمان در ایران اعمال کردهاند و برای آنها مجوز فعالیت صادر نمیکنند.
او اعلام کرد با وجود شرایط دشوار برای سفارت این کشور در تهران، روند رسیدگی به روادیدها طی هفتههای گذشته بهتدریج گسترش یافته است.
این سخنگو وعده داده بود با واگذاری پذیرش اولیه درخواستهای ویزا به یک ارائهدهنده خدمات خارجی و انتقال بررسی پروندهها به اداره فدرال امور خارجی (BfAA)، ظرفیتهای بیشتری برای رسیدگی ایجاد شود.
به گفته او، افزایش ظرفیتها، بهویژه به متقاضیان ویزای تحصیلی و همچنین پزشکان ایرانی که برای طی مراحل تایید صلاحیت حرفهای در آلمان نیاز به ویزا دارند، کمک میکند.
سفارت آلمان در ایران در جریان جنگ ۱۲ روزه جمهوری اسلامی و اسرائیل بهطور موقت تعطیل و پس از مدتی، با کاهش کارمندان و محدودیت فعالیتهای همیشگی آن، بازگشایی شد.
سخنگوی وزارت خارجه آلمان خبر داده بود سفارت این کشور در تهران و بخش صدور ویزا «در آیندهای نزدیک» با بخش کوچکی از نیروی انسانی خود که پیش از تعطیلی در جریان جنگ ۱۲ روزه فعال بودند، به کار ادامه خواهد داد.
در ماههای اخیر گروهی از متقاضیان ویزای آلمان بارها در اعتراض به خودداری سفارت این کشور از صدور ویزا، در مقابل ساختمان سفارت آلمان در تهران دست به تجمع زدهاند.
معترضان میگویند با وجود دریافت پیشتاییدیه و پیشویزای اداره مهاجرت آلمان، سفارت از صدور ویزا سر باز میزند و وقت جدیدی نیز تعیین نمیکند.
مارکوس پوتسل، سفیر آلمان در ایران، ۳۱ مرداد از ترک تهران به «دلایل شخصی» در پایان دوره ماموریتش خبر داده و گفته بود روند صدور ویزا برای شهروندان ایرانی محدودتر میشود.
در بیانیه روابط عمومی قرارگاه قدس نیروی زمینی سپاه پاسداران که سهشنبه ۲۵ آذر منتشر شد، آمده است: «موضوع توسط دستگاههای امنیتی و انتظامی در دست پیگیری است.»
پیشتر وبسایت حقوق بشری حالوش نوشته بود درگیری افراد مسلح با نیروهای جمهوری اسلامی در محدوده ایست بازرسی شهر فهرج در استان کرمان، بامداد سهشنبه رخ داد و به کشته شدن «دو مامور وزارت اطلاعات و دو مامور نیروی انتظامی» منجر شد.
این سازمان همچنین از زخمی شدن «شماری از ماموران» خبر داد.
این رسانه از «انتقال مجروحان و اجساد ماموران» در درگیری مسلحانه در ایست بازرسی فهرج یک ویدیو نیز منتشر کرد.
درگیری در ایرانشهر
حالوش در گزارشی دیگر از کشته و زخمی شدن «تعدادی از ماموران امنیتی» در پی هدف قرار گرفتن سه خودروی نظامی از سوی افراد مسلح در ایرانشهر خبر داد.
این درگیری بامداد سهشنبه ۲۵ آذر به وقت محلی رخ داد.
این گزارش به نقل از «منابع محلی» حاکی از آن است که «شماری از نیروهای نظامی و امنیتی کشته و تعدادی دیگر زخمی شدهاند».
تاکنون تعداد دقیق کشتهشدگان و مجروحان مشخص نشده است.
این سازمان با استناد به «تصاویر و ویدیوهای دریافتی» نوشت که نیروهای نظامی با استقرار در مسیر، از تردد خودروها جلوگیری و به خودروهای در حال حرکت به سمت زاهدان اعلام کردهاند که مسیر مسدود است و باید بازگردند.
بر اساس این گزارش، زمان مشخصی برای بازگشایی مسیر اعلام نشده است و مسافران در جاده بلاتکلیف ماندهاند.
این سازمان حقوق بشری درباره حادثه ایرانشهر نوشت که هویت و انگیزه افراد مسلح مهاجم مشخص نیست و هیچ گروه یا سازمانی مسئولیت این حمله را برعهده نگرفته است.
دستگاههای امنیتی و نظامی جمهوری اسلامی تاکنون در مورد این درگیری واکنشی نشان ندادهاند.
درگیریهای ادامهدار در استان سیستان و بلوچستان
در ماههای گذشته موارد مشابهی از درگیری مسلحانه نیروهای نظامی جمهوری اسلامی با افراد مسلح در استان سیستان و بلوچستان گزارش شده است.
در این ارتباط، قرارگاه قدس نیروی زمینی سپاه پاسداران اعلام کرد در پی حمله «گروهکهای تروریستی و معاند» در منطقه لار زاهدان، چهار عضو این نهاد نظامی کشته و سه تن دیگر مجروح شدند.
یک روز پس از آن، حالوش گزارش داد گروهی با عنوان «جبهه مبارزین مردمی»، مسئولیت این حمله به نیروهای نظامی سپاه پاسداران را برعهده گرفته است.
شماری از احزاب و گروههای فعال در سیستان و بلوچستان، ۱۹ آذر اعلام کرده بودند با هدف «اتحاد و افزایش اثرگذاری مبارزات»، نهادی به نام «جبهه مبارزین مردمی» را تاسیس کردهاند.
از جمله گروههای مشارکتکننده در این جبهه، «جنبش پادا بلوچ»، «حرکت نصر بلوچستان»، «سازمان جیشالعدل»، «گروه محمد رسولالله به رهبری حاجی واحدبخش» و همچنین گروههایی با عنوان «پیکارجویان خودجوش بلوچ» هستند.
پیش از آن، گروه جیشالعدل که هم جمهوری اسلامی و هم آمریکا آن را «سازمانی تروریستی» خواندهاند، مسئولیت تعدادی از حملات علیه نیروهای امنیتی و نظامی حکومت ایران را بر عهده گرفته بود.
سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه دوشنبه ۲۴ آذر در گفتوگویی که نسخهای از آن در وبسایت رسمی این وزارتخانه نیز منتشر شد، اعلام کرد: «به طور جدی باید گفت نه سیاستمداران کنونی و نه سیاستمداران پیشین هیچ دلیلی برای شکایت ندارند که روسیه در مراحل مختلف مذاکرات از جمهوری اسلامی حمایت نکرده باشد.»
او تاکید کرد که روسیه هرگز برای بهبود روابط با یک قدرت بزرگ، متحدان خود را قربانی نکرده است.
ولادیمیر پوتین، رییسجمهوری روسیه جمعه ۲۱ آذر در دیدار با مسعود پزشکیان در حاشیه اجلاس «صلح و اعتماد» در عشقآباد ترکمنستان، گفت: «ما از ایران در سازمان ملل حمایت میکنیم. وزیران خارجه ما همواره [درباره پرونده هستهای] در تماس هستند.»
اظهارات پوتین درباره حمایت از ایران در مجامع بینالمللی و روابط فزاینده ایران و روسیه در حالی مطرح شد که برخی مقامهای جمهوری اسلامی در ماههای اخیر از همراهی نکردن مسکو با تهران در جریان جنگ ۱۲ روزه با اسرائیل سخن گفتند.
محمدرضا ظفرقندی، وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی نهم مهر گفت جمهوری اسلامی در جریان جنگ با اسرائیل از روسیه انتظار کمک داشت اما مسکو کمکی ارائه نکرد.
پرونده هستهای
لاوروف در بخشی از این گفتوگو به پرونده هستهای جمهوری اسلامی پرداخت و اقدامات آمریکا و اروپا را «غیرقانونی و غیردیپلماتیک» توصیف کرد.
او با اشاره به اینکه جمهوری اسلامی تا زمان خروج آمریکا از برجام در سال ۲۰۱۸ به تعهدات خود پایبند بود، اتهامزنی غرب به تهران را «ناعادلانه» خواند.
لاوروف افزود: «قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت از سوی آمریکا عملا کنار گذاشته شد و سپس اروپا تلاش کرد مسئولیت فروپاشی برجام را به گردن ایران بیندازد.»
فرانسه، آلمان، بریتانیا و آمریکا ۲۸ آبان در نشست شورای حکام آژانس بینالمللی انرژی اتمی اعلام کردند قطعنامهای را برای شفافسازی ماموریت گزارشدهی آژانس درباره جمهوری اسلامی ارائه کردهاند. آنها از تهران خواستند فورا گزارش مواد هستهای را ارائه و دسترسی کامل آژانس را فراهم کند.
لاوروف در این مصاحبه همچنین از آژانس بینالمللی انرژی اتمی به دلیل واکنشنشانندادن به حملات به تاسیسات هستهای ایران انتقاد کرد و گفت این رفتار با اصل بیطرفی آژانس سازگار نیست.
وزیر امور خارجه روسیه در پاسخ به پرسشی درباره احتمال وقوع جنگ جدید علیه جمهوری اسلامی، گفت: «مسکو و تهران توافق مشارکت راهبردی جامع دارند و ما همواره از ایران و حقوق مشروع آن حمایت خواهیم کرد.»
وزارت خارجه روسیه ۱۰ مهر در بیانیهای اعلام کرد معاهده جامع راهبردی میان مسکو و تهران که دی ۱۴۰۳ در کاخ کرملین از سوی پوتین و پزشکیان امضا شد، بهطور رسمی لازمالاجرا شده است.
در این بیانیه آمده است: «این رویداد نقطه عطف مهمی در تاریخ روابط دولتهای روسیه و ایران به شمار میرود؛ روابطی که از حیث کیفیت، به سطحی نوین از مشارکت راهبردی جامع رسیده است.»
جنگ اوکراین
وزیر خارجه روسیه با اشاره به ادامه جنگ روسیه در اوکراین گفت که جهان در مرحلهای «بیقاعده و پرتنش» قرار دارد و بخش بزرگی از این وضعیت ناشی از «جاهطلبیهای اروپا» و تلاش غرب برای تحمیل خواستهای خود به دیگر کشورهاست.
او افزود: «اتحادیه اروپا، بهویژه بروکسل، در حال نادیدهگرفتن اراده ملتها و نتایج انتخابات در کشورهای اروپایی است.»
کایا کالاس، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، جمعه ۳۰ آبان تاکید کرد این نهاد از «هر طرحی که صلح عادلانه و پایدار را در اوکراین به همراه داشته باشد» حمایت میکند، اما برای کارآمد بودن هر طرحی، «حضور اوکراین و همراهی اروپاییها ضروری است».
او افزود اتحادیه اروپا از هر ابتکاری استقبال میکند؛ مشروط بر آنکه به صلحی بینجامد که حاکمیت و تمامیت ارضی اوکراین را تضمین کند.
لاوروف در پایان این مصاحبه از احیای «تفکر و رفتارهای نازیستی» در برخی پایتختهای اروپایی از جمله برلین، لندن و پاریس ابراز نگرانی کرد و گفت: «اروپا و دولت پیشین آمریکا با تجهیز اوکراین و استفاده از پرچم نازیها، عملا در حال جنگ نیابتی با روسیه هستند.»
در بیانیهای که دوشنبه ۲۴ آذر با امضای آنیتا آناند، وزیر امور خارجه کانادا، پر وبسایت رسمی این وزارتخانه منتشر شد، با اشاره به استمرار «سرکوب اعتراضهای و مخالفتها» در ایران، جمهوری اسلامی به نقض تعهدات بینالمللی خود در زمینه حقوق بشر و استفاده از «قوه قهریه بیش از حد مرگبار» برای سرکوب معترضان متهم شده است.
در بخشی از این بیانیه آمده است: «با اعلام امروز، کانادا از اکتبر ۲۰۲۲ تاکنون ۱۸ دور تحریم علیه مقامها و نهادهای ایرانیِ مسئول نقض حقوق بشر اعمال کرده و بیش از ۲۱۰ فرد ایرانی و ۲۵۴ نهاد ایرانی را تحریم کرده است.»
افزون بر این، وزارت امور خارجه کانادا بر نقش تعیینکننده این کشور در ارائه قطعنامه مجمع عمومی سازمان ملل علیه جمهوری اسلامی به دلیل نقض حقوق بشر تاکید کرده و نوشته است: «کانادا در برجستهسازی بیاعتنایی مستمر ایران به حقوق بشر مردم خود و تلاش برای تغییر این روند تردید نخواهد کرد.»
کانادا از سال ۲۰۰۳ رهبری قطعنامه سالانه مجمع عمومی سازمان ملل متحد درباره وضعیت حقوق بشر در ایران را بر عهده داشته است. این کشور در سال ۲۰۱۲ جمهوری اسلامی را «دولت حامی تروریسم» اعلام کرد و ۲۹ خرداد ۱۴۰۲ سپاه پاسداران را در فهرست سازمانهای تروریستی قرار داد.
تحریمشدگان چه کسانی هستند؟
محسن کریمی و احمد خادم سیدالشهدا سرداران سپاه انقلاب اسلامی هستند. هر دوی آنها در سالهای گذشته بهطور فعال در سرکوب اعتراضها نقش داشتند و این ایفای نقش را بهصراحت در رسانهها مطرح میکردند.
«سردار سرتیب محسن کریمی» عنوان نظامی فرمانده کنونی قرارگاه نجف اشرف سپاه پاسداران است. او که ۱۱ آبان ۱۴۰۱ به این سِمَت منصوب شد، در جریان اعتراضهای سراسری ۱۴۰۲ فرمانده سپاه روحالله در استان مرکزی بود.
«سپاه روحالله مرکزی» یگان نظامی-امنیتی و از سپاههای استانی سپاه پاسداران است و وظیفه فرماندهی و کنترل تمام یگانهای سپاه و بسیج مستقر در استان مرکزی را برعهده دارد.
سپاه روحالله تحت فرماندهی محسن کریمی در دستگیری معترضان و سرکوب اعتراضهای ۱۴۰۱ در شهر اراک و دیگر شهرهای استان مرکزی نقش داشت.
کریمی که آذر ۱۴۰۱ به دلیل ایفای نقش در سرکوب گسترده شهروندان از سوی اتحادیه اروپا تحریم شد، ۲۵ شهریور ۱۴۰۲ در سالگرد خیزش انقلابی ۱۴۰۱ گفت: «بعضیها وقایع سال گذشته را بهاشتباه اغتشاش میگویند، در حالی که آن وقایع یک جنگ تمامعیار بود.»
او افزود: «میخواستند ابتدا شهرهایی را در کردستان بگیرند و بعد تصرف شهرها را گسترش دهند.»
۱و بهمن ۱۴۰۱ درباره مساله حجاب و زنان اینطور اظهار نظر کرده بود: «دشمن به دنبال جابه جا کردن معروف و منکر است. اگر باورها تغییر یابد، زن به برداشتن حجاب تن میدهد و آغوش رایگان و بیعفتی را میپذیرد.»
احمد خادم سیدالشهدا که در برخی منابع احمد دانشپژوه معرفی شده است، از سال ۱۳۸۸ بهعنوان فرمانده قرارگاه کربلای نیروی زمینی سپاه جنوب غرب به این نیروی نظامی خدمت میکند.
به گزارش خبرگزاری دفاع مقدس، رسانه وابسته به ستاد کل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی، درباره دانشپژوه نوشته است که او از ۱۷ سالگی وارد گروههای مخالف حکومت پهلوی در شهرستان شوشتر شد و «مبارزات انقلابی» او «دستگیری و شکنجه» به دنبال داشت.
به نقل از این رسانه، دانشپژوه در سالهای ابتدایی پس از انقلاب در سرکوب درگیریها در استان کردستان نقش داشت. او با آغاز جنگ هشتساله با عراق به خوزستان بازگشت و «مسئولیت محور سوسنگرد-اهواز» را بر عهده گرفت.
دانشپژوه چهارم اردیبهشت ۱۴۰۲ به دلیل استفاده از «مهمات جنگی و گلوله واقعی علیه معترضان در خرمآباد و ایذه» در خیزش انقلابی ۱۴۰۱ از سوی وزارت خزانهداری ایالات متحده تحریم شده بود. سه روز بعد، اتحادیه اروپا نیز او را به همین اتهامها تحریم کرد.
مصطفی محبی، که در خلال سالهای ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۸ مدیریت کل زندانهای استان تهران را بر عهده داشت، مسئول مستقیم یا غیرمستقیم سرکوب بسیاری از فعالان سیاسی محبوس در زندانهای تهران به شمار میآید.
او تیر ۱۳۹۸ در پی قتل یک زندانی سیاسی به نام علیرضا شیرمحمدعلی در زندان تهران بزرگ مشهور به فشافویه بهدست دو زندانی دیگر، از سمت خود برکنار شد.
همان زمان خبرگزاری تسنیم، نزدیک به نهادهای حکومتی، این برکناری را «نتیجه بررسیهای کمیته تحقیق درباره قتل علیرضا شیرمحمدی» خواند.
در سالهای ۱۳۹۶ تا پایان دوران مدیریت محبی بر زندانهای استان تهران گزارشهای متعددی از مسمومیت و بیهوشی زندانیان سیاسی و عقیدتی با دارو، خوراندن اجباری داروهای ناشناخته به زندانیان و بازداشتشدگان سیاسی منتشر شد.
حسن آخریان نیز از مقامهای ارشد سازمان زندانهای جمهوری اسلامی است که تابستان ۱۳۹۸ از ریاست بند یک زندان گوهردشت برکنار شد.
زندانیان گوهردشت کرج به حسن آخریان لقب «جلاد بند» داده بودند. او پیش از انتصاب به ریاست ایند بند، در فهرست تحریمهای اتحادیه اروپا قرار گرفته بود.
این نماینده مجلس، دوشنبه ۲۴ آذر گفت: «میزان مصرف زغالسنگ یا مازوت در نیروگاهها یک حدی دارد، زیرا موجب آسیب به توربینها میشود و برخی از آنها سال گذشته به همین دلیل از مدار خارج شدهاند.»
برخلاف وعدههای پیشین مقامهای جمهوری اسلامی، مازوتسوزی به گزینه رسمی و مورد اتکا برای حکومت در مدیریت بحران انرژی تبدیل شده و این روند همچنان در جریان است.
خبرگزاری فارس، وابسته به سپاه پاسداران، دوم آذر از آغاز مصرف مازوت در نیروگاههای ایران از روزهای پیش از این تاریخ خبر داد و نوشت که نیروگاههای مفتح، سلیمی و شازند، رکودداران مصرف این سوخت آلاینده هستند.
فارس گزارش داد مصرف مازوت در ۲۳ آبان به بیش از ۲۱ میلیون لیتر در روز رسید.
طول نفتکشهایی که چنین حجمی از مازوت را جابهجا میکنند به ۱۴ کیلومتر میرسد.
سال گذشته بهدلیل کمبود گاز، رکورد مصرف مازوت در ایران شکسته شد.
کاهش مازوتسوزی، تشدید آلودگی؟
سپهوند در ادامه صحبتهای خود گفت: «البته در سال ۱۴۰۴ ذخایر گازوییل دو برابر شد و به تبع آن میزان مازوتسوزی خیلی کاهش پیدا کرد اما از آنجا که ناترازی گاز در نیروگاهها وجود دارد، از این رو تصمیم گرفته شد بخشی از مجوز شورای عالی امنیت ملی مورد استفاده قرار گیرد و مازوتسوزی در تعدادی از نیروگاهها انجام میشود، اما مقدار آن نسبت به پارسال کمتر است.»
او در پاسخ به این سوال که آیا امکان استفاده از زغالسنگ بهعنوان سوخت نیروگاهها وجود دارد نیز گفت: «زغالسنگ آلودگی خود را دارد؛ البته از مازوت کمتر است اما آلودگی خاص خود را ایجاد میکند.»
نهم آذر، اسماعیل کهرم، مشاور پیشین سازمان حفاظت محیط زیست ایران، با انتقاد از سیاستهای محیط زیستی جمهوری اسلامی، اعلام کرد که حکومت میتواند به جای پول تولید بخشی از موشکهایش، مشکل کیفیت سوخت مازوت در ایران را حل کند.
کهرم به وبسایت خبری جماران گفت: «اگر مردم و سلامت مردم برای مسئولین مهم باشد، هر موشکی که ساخته میشود دو میلیون دلار هزینه دارد، با پول ۱۰ تا موشک میتوانیم مازوتهایمان را استاندارد کنیم. نمیکنیم، برای اینکه اولویتها چیز دیگری است.»
او هشدار داد که مازوتهای استفاده شده در ایران «هفت برابر استاندارد جهانی» سولفور دارد و کیفیت بنزینی هم که در ایران استفاده میشود، «مناسب نیست».
بهدنبال این اظهارات کهرم، قوه قضاییه جمهوری اسلامی علیه او اعلام جرم کرد.
از سوی دیگر، خبرگزاری آنا، وابسته به دانشگاه آزاد اسلامی، ۱۶ آذر به نقل از یک کارشناس مسائل نفت و انرژی گزارش داد که اصلیترین عامل آلودگی هوا و مرگهای ناشی از آن در شهرهای بزرگ «بنزین پاتیلی» است و اشاره صرف به مازوتسوزی، «آدرسدهی غلط» و «یک فریبکاری آشکار» است.
خرداد ۱۴۰۴، مرکز دادههای باز ایران با استناد به یک سند محرمانه وزارت نفت گزارش داد جمهوری اسلامی در سالهای اخیر از ترکیبات خطرناک آلوده برای تولید بنزین استفاده کرده است.
بر اساس این گزارش، اقدام گسترده و سیستماتیک جمهوری اسلامی در «افزودن ترکیبات شیمیایی تولیدشده خارج از چرخه پالایشگاهی» با هدف جبران کمبود بنزین در کشور انجام شده است.
محمدحسین عادلی، رییسکل پیشین بانک مرکزی جمهوری اسلامی، هفته گذشته در سرمقالهای در دنیای اقتصاد این دوراهی را چنین خلاصه کرد: «شکاف میان نرخهای ترجیحی و نرخ آزاد ارز باعث ایجاد فساد گسترده، بیثباتی و رانتهای ناعادلانه میشود، در حالی که همزمان برخی اهداف سیاسی و توزیعی را نیز تامین میکند.»
نظام «ارز ترجیحی» ایران از فروردین ۱۳۹۷ در دولت حسن روحانی آغاز شد، زمانی که نرخ دلار روی عدد چهار هزار و ۲۰۰ تومان تثبیت شد.
ارزش تومان دوشنبه ۲۴ آذر به رکورد کمسابقه بیش از ۱۳۱ هزار تومان برای هر دلار سقوط کرد.
این طرح که با هدف جلوگیری از شوک قیمتی، حمایت از اقشار کمدرآمد و تضمین دسترسی به کالاهای اساسی و دارو ایجاد شد، از محل درآمدهای نفتی و فرآوردههای نفتی تامین مالی میشد.
اما با گسترش شکاف میان نرخ رسمی و آزاد، و فشار این نظام بر بودجه، دولت ابراهیم رییسی آن را در قالب آنچه «جراحی اقتصادی» نامید، کنار گذاشت.
مقامات جمهوری اسلام هم با اشاره به فرصتهای عظیم سودجویی از تفاوت قیمت، رانتجویی واردکنندگان کالاهای اساسی، هدررفت ذخایر ارزی و ناکامی یارانهها در رسیدن به مصرفکنندگان، از این تصمیم دفاع کردند.
بهگفته آنان، این نظام به باری سنگین بر دوش دولت تبدیل شده بود.
اما «جراحی اقتصادی» موجب ثبت بالاترین تورم سالانه ایران از زمان جنگ جهانی دوم شد و موجی گسترده از اعتراضها را به دنبال داشت.
چند ماه بعد، دولت دوباره ارز ترجیحی را با نرخ ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومان، حدود نصف نرخ بازار آزاد در آن زمان، بازگرداند.
در ابتدا، ارز ترجیحی شامل ۲۵ گروه کالایی میشد، اما بعدها چندین قلم کالا از فهرست حذف شدند.
در ماههای اخیر، دولت همچنین ارز ترجیحی را از زنجیره واردات چند کالای کلیدی از جمله برنج، روغن نباتی، گوشت قرمز، خوراک دام و دارو حذف کرده است.
دولت در سال ۲۰۲۳ حدود ۱۸ میلیارد دلار و در ۲۰۲۴ حدود ۱۵ میلیارد دلار ارز ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومانی در اختیار واردکنندگان قرار داد و انتظار میرود این رقم امسال به حدود ۱۲ میلیارد دلار کاهش یابد.
اقتصادی که از ریتم طبیعی خارج شده
حامیان نظام چندنرخی معتقدند این روش باعث میشود کالاهای اساسی و نهادههای تولیدی با قیمت قابلقبولتری عرضه شوند، تورم کنترل شود و بخشی از قدرت خرید حفظ شود.
منتقدان میگویند اگرچه ارز ارزان در ابتدا سرعت رشد قیمتها را کم کرد، اما فاصله روبهگسترش با نرخ بازار آزاد در نهایت فساد سیستماتیک ایجاد کرد و مانع از رسیدن یارانهها به مصرفکننده شد.
رییسکل پیشین بانک مرکزی نوشت: «پایین نگه داشتن مصنوعی قیمتها از طریق نرخهای ارزی یارانهای و رانتی، فقط بهطور محدود قیمتها را کنترل کرده و در عوض رانتهای عظیمی برای واردکنندگانی ایجاد کرده است که به ارز ارزان دسترسی دارند.»
او هشدار داد: «تخصیص ارز ترجیحی بهنام حمایت از مصرفکننده نهایی، در عمل به نفع گروههای ذینفوذ تمام میشود، منابع را منحرف میکند و بازارهای غیررسمی را گسترش میدهد.»
به گفته او واردکنندگان اغلب با دستکاری فاکتورها سود خود را چند برابر میکنند.
آیا حذف کامل هنوز هم بیش از حد خطرناک است؟
نمونهای روشن از شکست این نظام، رسوایی چای دبش بود. این شرکت بین سالهای ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۲ حدود ۳.۴ تا ۳.۷ میلیارد دلار ارز ترجیحی دریافت کرد.
بخش بزرگی از این ارز هرگز صرف واردات چای با کیفیت نشد؛ بخشی در بازار آزاد فروخته شد و بخش دیگر برای واردات چای بیکیفیت هزینه شد که بعدا با بستهبندی جدید بهعنوان چای مرغوب فروخته شد.
این رسوایی نمادی شد از اینکه چگونه ارز ترجیحی بهجای تامین نیازهای واقعی وارداتی، به سودجویان فرصت میدهد و اعتماد عمومی را نابود میکند.
با وجود این شکستها، عادلی معتقد است ایران برای تکنرخی کردن ارز آماده نیست. تنشهای ژئوپلیتیک، تشدید تحریمها، رشد اقتصادی ضعیف، خطر افزایش تورم به بالای ۵۰ درصد و احتمال کسری بودجه بیش از ۵۰ درصد، همگی شرایطی شکننده ایجاد کردهاند.
بنابراین او توصیه میکند که نظام دو نرخی محتاطانه حفظ شود و کالاهای اساسی و دارو همچنان با نرخ کنترلشده تامین شوند.
احسان خاندوزی، وزیر پیشین اقتصاد، نیز با تاکید بر ضرورت «حرکت تدریجی» همین احتیاط را تکرار کرده و هشدار داده است که یکسانسازی ناگهانی میتواند موج جدیدی از تورم ایجاد کند.
مرتضی افقه، اقتصاددان، نیز به ایلنا گفته است برخی طرفداران سیاستهای بازار آزاد «چنان رفتار میکنند که گویی نمیدانند ایران در شرایطی بهشدت بحرانی قرار دارد و نمیتوان نسخههایی را که برای اقتصادهای پیشرفته در شرایط عادی نوشته شده، بر بحران کنونی ایران اعمال کرد.»
