مرکز داده‌های باز ایران با استناد به یک سند محرمانه وزارت نفت گزارش داد جمهوری اسلامی در سال‌های اخیر از ترکیبات خطرناک آلوده برای تولید بنزین استفاده کرده است.
بر اساس این گزارش که یک‌شنبه چهارم خرداد منتشر شد، اقدام گسترده و سیستماتیک جمهوری اسلامی در «افزودن ترکیبات شیمیایی تولیدشده خارج از چرخه پالایشگاهی» با هدف جبران کمبود بنزین در کشور انجام شده است.
مرکز داده‌های باز ایران در گزارش خود نوشت: «این ترکیبات شامل متیل ترت-بوتیل اتر (ام‌تی‌بی‌ای)- یک افزودنی پتروشیمیایی ممنوعه - و سایر اکتان‌افزاهای آروماتیک هستند که با هدف افزایش عدد اکتان به بنزین افزوده می‌شوند.»
داده‌های یک گزارش محرمانه وزارت نفت که به دست مرکز داده‌های باز ایران رسیده، حاکی از آن است که بین سال‌های ۱۴۰۱ تا ۱۴۰۳، میزان ترکیب این مواد خطرناک با بنزین پالایشگاهی حدود چهار برابر بیشتر از قبل شده است.
این ترکیبات حتی در پالایشگاه‌هایی که خود را تولیدکننده سوخت مطابق استانداردهای یورو ۴ و یورو ۵ می‌دانند، مورد استفاده قرار گرفته‌اند.
با وجود آنکه آمار رسمی از تولید یک‌سوم بنزین ایران مطابق با استانداردهای یورو ۴ و یورو ۵ حکایت دارد، اما گزارش محرمانه وزارت نفت نشان می‌دهد همین سوخت‌ها نیز به مواد شیمیایی خطرناک آلوده هستند.
پیش‌تر در اردیبهشت ۱۴۰۳، ایران‌اینترنشنال در گزارشی با عنوان «بازگشت بنزین پتروشیمی پس از ۱۰ سال و خطر روزهای آلوده‌تر» نسبت به خطرات استفاده از این نوع بنزین هشدار داده بود.
جواد اوجی، وزیر نفت دولت ابراهیم رئیسی، در آن زمان از آغاز مجدد تولید بنزین پتروشیمی خبر داد. حمیدرضا حاجی‌بابایی، رییس کمیسیون تلفیق بودجه ۱۴۰۳، نیز انعقاد قرارداد ۲.۷ میلیارد دلاری با پتروشیمی‌ها برای تولید بنزین را تایید کرد.
آمار مواد افزودنی تولیدشده در خارج از پالایشگاه‌ها
مرکز داده‌های باز ایران در ادامه گزارش خود نوشت پالایشگاه شازند که بزرگ‌ترین تولیدکننده بنزین یورویی در ایران به شمار می‌رود، روزانه حدود ۳۵۰ هزار لیتر از افزودنی ممنوعه ام‌تی‌بی‌ای در محصولات خود استفاده می‌کند.
این عدد برای پالایشگاه اصفهان، دومین تولیدکننده بزرگ بنزین با استاندارد یورو در ایران، ۳۲۵ هزار لیتر است.
این در حالی است که بنا بر گزارش مرکز داده‌های باز ایران، بسیاری از کشورها استفاده از این ترکیب را به‌دلیل «پتانسیل بالای آلوده‌سازی منابع آب زیرزمینی» غیرمجاز اعلام کرده‌اند.
در ادامه این گزارش آمده است: «تولید روزانه بنزین پایه در پالایشگاه‌های کشور طی سال ۱۴۰۲ به‌طور میانگین ۱۰۱ میلیون لیتر بوده است. این عدد با افزودن حدود ۲۰ میلیون لیتر مواد افزودنی تولیدشده در خارج از پالایشگاه‌ها به ۱۲۱ میلیون لیتر رسیده، با این حال همچنان ۲/۵ میلیون لیتر کمتر از مصرف روزانه داخلی است.»
تولید بنزین پتروشیمی در ایران به دوران ریاست‌جمهوری محمود احمدی‌نژاد بازمی‌گردد. بعد از تحریم صادرات بنزین به ایران در سال ۱۳۸۹، دولت وقت برای تامین نیاز بنزین در طرحی موسوم به طرح ضربتی افزایش تولید بنزین، از تولیدات پتروشیمی به‌جای بنزین استفاده کرد.
رحمت‌الله حافظی، رییس وقت کمیسیون سلامت شورای شهر تهران، بهمن‌ماه ۱۳۹۲ با اشاره به افزایش روزانه ۲۲ مورد مرگ و میر در تهران در روزهای آلوده گفت: «سوخت پتروشیمی غیراستاندارد ۳۵ برابر از حد نرمال بنزن در هوا ایجاد می‌کند.»
پیامدهای سنگین استفاده از ترکیبات آلوده
مرکز داده‌های باز ایران در گزارش خود نوشت سند محرمانه وزارت نفت درباره «نوع، ترکیب یا آثار» مواد شیمیایی آلوده در تولیدات بنزین شفاف‌سازی نکرده و تنها از عبارات مبهمی نظیر «مواد دریافتی از پتروشیمی‌ها» و «مواد اکتان‌افزا» برای اشاره به این ترکیبات بهره برده است.
در این گزارش آمده است: «بررسی گزارش‌های رسمی وزارت نفت از سال ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۳ نشان می‌دهد که استفاده از این مواد به‌صورت مستمر افزایش یافته است. تنها ترکیبی که به‌طور مشخص به آن اشاره شده، ام‌تی‌بی‌ای است که به‌عنوان یکی از اجزای ثابت در فرمول نهایی بنزین باقی مانده است.»
مرکز داده‌های باز ایران همچنین هشدار داد: «اتکای فزاینده به افزودنی‌های پرخطر، در غیاب توسعه زیرساخت‌های پالایشی، به یکی از پایه‌های تامین سوخت کشور تبدیل شده؛ رویکردی که پیامدهای اقتصادی، بهداشتی و زیست‌محیطی سنگینی در پی دارد.»
پیش‌تر در دی‌ماه ۱۴۰۱، یک مقام سازمان محیط زیست اعلام کرد تنها ۳۸ درصد بنزین تولیدی در کشور استاندارد است.
