سرطان پستان در ایران؛ چرا هنوز دیر تشخیص می‌دهیم و چه باید کرد؟
سرطان پستان شایع‌ترین سرطان زنان در ایران است اما نبود برنامه سراسری غربالگری، آگاهی ناکافی و تابوهای فرهنگی، باعث تشخیص دیرهنگام بسیاری از موارد این بیماری می‌شود.
سرطان پستان شایع‌ترین سرطان زنان در ایران است اما نبود برنامه سراسری غربالگری، آگاهی ناکافی و تابوهای فرهنگی، باعث تشخیص دیرهنگام بسیاری از موارد این بیماری می‌شود.
تصور کنید زنی در یکی از شهرهای کوچک ایران، یک روز صبح توده‌ای کوچک در سینه‌اش حس می‌کند. قلبش تند می‌زند اما شرم، ترس از قضاوت دیگران یا حتی هزینه‌های درمان، او را از رفتن به پزشک بازمی‌دارد.
این داستان برای بسیاری از زنان ایرانی آشناست. سرطان پستان، شایع‌ترین سرطان در میان زنان در ایران، سالانه زندگی هزاران نفر را تحت تاثیر قرار می‌دهد. اما چرا بسیاری از این بیماران وقتی به پزشک می‌رسند که بیماری پیشرفت کرده و چه می‌توان کرد تا این چرخه شکسته شود؟
بیایید با هم نگاهی به این موضوع بیندازیم.
سرطان پستان در ایران: ابعاد یک چالش بزرگ
در ایران، شانس ابتلا به سرطان پستان برای هر ۱۰۰ هزار زن حدود ۳۰ نفر است که آن را به شایع‌ترین سرطان در زنان تبدیل کرده است. هر سال حدود ۱۵ هزار و ۵۰۰ زن در ایران به سرطان پستان مبتلا می‌شوند. از این تعداد، نزدیک به پنج هزار و ۳۰۰ نفر جان خود را از دست می‌دهند. این یعنی از هر سه زنی که به این بیماری مبتلا می‌شوند، یکی شانس ادامه زندگی را از دست می‌دهد.
دلیل اصلی تشخیص دیرهنگام است. بسیاری از بیماران وقتی به پزشک می‌رسند که سرطان به مراحل پیشرفته رسیده و درمان سخت‌تر و پرهزینه‌تر است.
نکته نگران‌کننده این است که زنان ایرانی در مقایسه با کشورهای پیشرفته، در سنین جوان‌تر یعنی معمولا بین ۴۵ تا ۵۰ سال به این بیماری مبتلا می‌شوند.
این تفاوت باعث می‌شود برنامه‌ریزی برای پیشگیری و تشخیص زودهنگام در ایران چالش‌برانگیزتر باشد.
غربالگری: توصیه هست اما برنامه‌ای نیست
شاید شنیده باشید که معاینه منظم پستان یا ماموگرافی می‌تواند سرطان را زود تشخیص دهد و شانس درمان را بالا ببرد. در ایران، وزارت بهداشت توصیه می‌کند زنان از ۲۰ سالگی خودشان پستان‌هایشان را معاینه کنند، از ۴۰ سالگی از سوی پزشک بررسی شوند و در سنین بالاتر یا اگر در خانواده سابقه سرطان دارند، ماموگرافی انجام دهند.
اما این فقط یک توصیه است و برنامه منظم و سراسری برای غربالگری وجود ندارد. در عوض، غربالگری در ایران «موقعیتی» است. یعنی فقط وقتی زنی به هر دلیلی به پزشک مراجعه کند، ممکن است معاینه یا ماموگرافی پیشنهاد شود. در نتیجه بسیاری از زنان، به‌ویژه در مناطق روستایی یا کم‌درآمد، اصلا به این مرحله نمی‌رسند.
حتی در شهرهای بزرگ، گاهی تا ۴۰ درصد موارد سرطان پستان زنان در مراحل پیشرفته بیماری تشخیص داده می‌شود.
در کشورهای پیشرفته مثل آمریکا، زنان (در ایالت‌های مختلف) از ۴۰ یا ۵۰ سالگی به‌طور منظم برای ماموگرافی دعوت می‌شوند. این کشورها دستگاه‌های پیشرفته، بیمه‌های قوی و سیستم‌های یادآوری دارند که باعث می‌شود سرطان زودتر تشخیص داده شود.
اما در ایران، بدون این زیرساخت‌ها، توصیه‌های مشابه به نتیجه نمی‌رسد. حتی در کشورهای همسایه مثل ترکیه، برنامه‌های غربالگری منظم باعث شده مرگ‌ومیر کاهش پیدا کند.
چرا دیر به پزشک می‌رسیم؟
برای فهمیدن این موضوع، باید به سه مانع اصلی نگاه کرد:
اولین مساله مشکلات ساختاری و مالی است. بیش از یک‌سوم هزینه‌های درمان در ایران از جیب مردم پرداخت می‌شود. یک زن برای یک ماموگرافی باید بخشی از هزینه را از جیب خود بپردازد.
بسیاری از زنان، به‌خصوص در مناطق محروم، نمی‌توانند این هزینه را تقبل کنند.
از طرف دیگر، دستگاه‌های ماموگرافی باکیفیت در همه جا در دسترس نیستند و حتی اگر باشند، نوبت گرفتن گاهی ماه‌ها طول می‌کشد.
دومین مشکل آگاهی اندک است. خیلی از زنان نمی‌دانند علائم سرطان پستان چیست یا چرا باید مرتب معاینه شوند. حتی زنان تحصیل‌کرده هم گاهی عادت به معاینه منظم ندارند. این یعنی فرصت تشخیص زودهنگام از دست می‌رود.
سومین نکته تابوهای فرهنگی است. صحبت کردن درباره پستان در ایران برای بسیاری هنوز تابوست. شرم از معاینه از سوی پزشک، ترس از این‌که سرطان نشانه «نقص» باشد یا نگرانی از تاثیر جراحی‌هایی مثل برداشتن پستان بر زندگی زناشویی، زنان را از مراجعه بازمی‌دارد.
بسیاری هم ترجیح می‌دهند فقط از سوی پزشک یا مامای زن معاینه شوند اما این گزینه همیشه در دسترس نیست.
نابرابری‌ها: همه در یک قایق نیستند
شانس تشخیص زودهنگام سرطان پستان در ایران به محل زندگی و درآمد بستگی دارد.
زنان در شهرهای بزرگ و با درآمد بالاتر، شانس بیشتری برای دسترسی به معاینه و درمان دارند اما در مناطق روستایی یا کم‌درآمد، بسیاری از زنان وقتی به پزشک می‌رسند که بیماری پیشرفت کرده است.
این نابرابری نشان می‌دهد امکانات پزشکی و درمانی باید عادلانه‌تر توزیع شوند.
چه می‌توانیم بکنیم؟
راه‌حل‌هایی وجود دارند که می‌توانند اوضاع را بهتر کنند:
می‌توانیم از چند استان شروع کنیم و برنامه‌ای آزمایشی راه بیندازیم که زنان ۴۵ تا ۶۹ ساله هر دو سال یک‌بار برای ماموگرافی دعوت شوند.
این دعوت‌نامه‌ها می‌توانند از طریق پیامک و مراکز بهداشت ارسال شوند.
پزشکان عمومی و ماماها می‌توانند آموزش ببینند تا علائم هشدار مثل توده، ترشح خونی یا تغییر پوست پستان را سریع شناسایی کنند و بیمار را به مراکز تخصصی ارجاع دهند.
داشتن دستگاه‌های ماموگرافی و سونوگرافی در درمانگاه‌ها هم می‌تواند زمان تشخیص را کوتاه‌تر کند.
اگر بیمه‌ها هزینه ماموگرافی و معاینات را کامل پوشش دهند، زنان بیشتری تشویق می‌شوند که به موقع مراجعه کنند.
این کار به ویژه برای مناطق کم‌درآمد حیاتی است.
باید با زبان مناسبی به زنان آموزش داده شود. مثلا گفته شود که معاینه از سوی پزشک زن ممکن است، جراحی‌های مدرن می‌توانند ظاهر پستان را حفظ کنند و تشخیص زودهنگام به معنای شانس بالای بهبودی است.
برنامه‌های تلویزیونی، شبکه‌های اجتماعی و مراکز عمومی می‌توانند این پیام‌ها را به گوش زنان برسانند.
بدون اطلاعات دقیق نمی‌توانیم بفهمیم برنامه‌ها چقدر موفق‌اند. به یک سیستم ثبت ملی نیاز است که نشان دهد چند نفر غربالگری شده‌اند، چند نفر زود تشخیص داده شده‌اند و کیفیت دستگاه‌ها چطور است.
سرطان پستان در ایران یک چالش بزرگ است اما موضوعی غیر‌قابل حل نیست. می‌توان تعداد زنانی را که به موقع درمان می‌شوند بیشتر کرد تا روزی که هیچ زنی به خاطر تشخیص دیرهنگام، زندگی‌اش را از دست ندهد.
