هم‌زمان با فرارسیدن روز زبان مادری، برخی نهادهای صنفی نسبت به آنچه «نادیده‌انگاری و نقض حق آموزش زبانی غیر از زبان رسمی» در ایران خواندند، اعتراض کردند و آن را «نقض بارز حق آزادی اندیشه و بیان و نیز انکار آشکار تنوع فرهنگی» دانستند.
کانون نویسندگان ایران، مهم‌ترین نهاد نویسندگان ایران که با محدودیت‌های بسیاری مواجه است، جمعه سوم اسفند در بیانیه‌ای نوشت که در آستانه روز جهانی زبان مادری، «موج گسترده و فزاینده بازداشت‌ها در میان فعالان مدنی و فرهنگی و کنش‌گران حوزه زبان‌های مادری در استان‌های مرزی کشور» به راه افتاده است.
کانون نویسندگان در بیانیه خود نوشت: «بازداشت‌های خشونت‌آمیز و خودسرانه شهروندان عرب، ترک، بلوچ و کرد در ماه‌های اخیر خود گواه روشنی‌ست بر نگاه خصمانه و تقلیل‌گرایانه حاکمیت نسبت به فعالان مدنی و فرهنگی در استان‌هایی که مردمانش به زبانی غیر از زبان رسمی سخن می‌گویند.»
جمهوری اسلامی در دهه‌های اخیر محدودیت‌های گسترده‌ای را در زمینه آموزش زبان مادری به غیر از فارسی اعمال و کسانی را صرفا به‌همین دلیل بازداشت کرده است.
کانون نویسندگان ایران همچنین در بیانیه خود هشدار داد: «مسئله نادیده‌انگاری و نقض حق آموزش زبانی غیر از زبان رسمی، معنایی جز نقض بارز حق آزادی اندیشه و بیان و نیز انکار آشکار تنوع فرهنگی در سرزمین نابرابر ما ندارد و حقیقتی تلخ است که این نادیده‌انگاری‌ها، تنگ‌نظری‌ها و بگیر و ببندهای هرروزه، در وانفسایی که قامت قاطبه مردمان این سرزمین تحت فشار انواع ستم‌های طبقاتی و تبعیض‌های اقتصادی و معیشتی و محرومیت‌های فرهنگی و اجتماعی، هر روز بیش از پیش خمود و خمیده می‌شود؛ بار گرانی‌ست بر دوش خسته مردمان بی‌لبخند و رنج مضاعفی‌ست بر انبوه آلام ایشان.»
به‌گفته کانون نویسندگان ایران، «هرگونه ممنوعیت در آموزش زبان مادری، در حکم به‌زنجیر کشیدن انسان است.»
کانون نویسندگان ایران در بیانیه خود «رشد و شکوفایی زبان‌های متنوع کشور را از ارکان اعتلای فرهنگی و پیوند و تفاهم مردم ایران» دانست و همچنین «با هرگونه تبعیض و حذف در عرصه چاپ و نشر و پخش آثار به همه زبان‌های موجود» ابراز مخالفت کرد.
کانون نویسندگان همچنین خواستار رفع «هرگونه تحدید، تبعیض، بازداشت و پیگردهای غیرقانونی درخصوص همه کنش‌گران مدنی، فرهنگی و فعالان حوزهی زبان‌های مادری» شد.
هم‌زمان انجمن صنفی معلمان کردستان نیز در بیانیه‌ای به مناسبت روز جهانی زبان مادری یادآور شده که در صد سال گذشته زبان‌های غیرفارسی به حاشیه رانده شدهاند.
این انجمن نوشت که با وجود اصل ۱۵ قانون اساسی نه تنها امکاناتی برای اجرای آن فراهم نشده بله آموزش داوطلبانه زبان مادری با مجازات بیرحمانه همراه است.
در بخشی دیگر از بیانیه این انجمن، بر «لطمات جبرانناپذیر محرومیت از آموزش زبان مادری و سیاست آسمیله کردن» اشاره شده که «حس تبعیض و شهروند درجه چندم ایجاد کرده» است.
این نهاد صنفی معلمان هشدار داد که حذف زبان مادری منجر به «نسلکشی نرم، ترویج نژادپرستی و گسترش ستم مضاعف شده است.»
بر اساس گزارش نهادهای حقوق بشری، بسیاری از ساکنان استان‌های مرزی ایران از جمله کردستان، همچنان از حق آموزش به زبان مادری خود محروماند و با تبعیض‌های گسترده آموزشی مواجه هستند.
بیشتر بخوانید: روز جهانی زبان مادری؛ طالبان با زبان‌های افغانستان چه کرد
هم‌زمان با اعتراضها در ایران، دفتر اتحادیه اروپا در افغانستان روز جمعه، به مناسبت روز جهانی زبان مادری خواهان حمایت از حفظ و ترویج همه زبانها و تنوع فرهنگی افغانستان شد.
اتحادیه اروپا گفته است که به تنوع فرهنگی افغانستان ارج میگذارد و هر کودکی سزاوار این است که به زبان مادری خود درس بخواند.
