عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی، که برای شرکت در اجلاس منطقهای دیپلماسی اقتصادی به شیراز سفر کرده بود، در آستانه دور پنجم مذاکرات با نماینده آمریکا، در گفتوگویی با صداوسیمای جمهوری اسلامی بار دیگر خطوط قرمز تهران را ترسیم کرد.
به گفته منابع مطلع، این مصاحبه با هماهنگی دبیرخانه شورایعالی امنیت ملی و کمیته مذاکرات رفع تحریمها صورت گرفته و هدف آن ارسال پیامهایی روشن پیش از ورود به گفتوگوهای حساس بوده است.
عراقچی در این گفتوگو بهصراحت گفت:«طرف آمریکایی به غنیسازی در ایران اعتقادی ندارد و اگر این هدف آنها باشد، اساسا توافقی در کار نخواهد بود.»
او در ادامه افزود: «اگر آمریکا میخواهد برنامه غنیسازی اورانیوم ایران را پایان دهد، توافق هستهای وجود نخواهد داشت.»
بهنظر میرسد که این مصاحبه با اهداف مشخصی صورت گرفته است تا بر روند مذاکرات تاثیر بگذارد. بخشی از اصلیترین اهداف این اقدام عراقچی را میتوان چنین برشمرد:
۱. زمینهسازی رسانهای و سیاسی: نحوه بیان عراقچی و محورهای مطرحشده در مصاحبه نشان میدهد تهران تلاش دارد روایت خود را در افکار عمومی و رسانههای بینالمللی تثبیت کند. این تاکتیک در راستای فشار غیرمستقیم بر طرف مقابل برای پذیرش خواستههای ایران ارزیابی میشود.
۲. ارسال پیام مستقیم به آمریکا: مصاحبه عراقچی را میتوان در قالب «دیپلماسی عمومی» یا «مذاکره از طریق رسانه» تحلیل کرد. پیام آشکار به طرف آمریکایی این است که جمهوری اسلامی حاضر نیست از حق غنیسازی خود عقبنشینی کند و چنین خواستهای را پایان مذاکرات میداند.
۳. مدیریت افکار عمومی داخلی: در روزهای اخیر، منابع ایراناینترنشنال گزارش دادهاند که دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی با صدور بخشنامهای انتشار تحلیلها و اخبار مذاکرات از منابع خارجی را ممنوع کرده و مقرر شده است تنها وزارت امور خارجه منبع رسمی اطلاعرسانی باشد. مصاحبه عراقچی نیز در همین چارچوب و با هدف مدیریت انتظارات داخلی، چه در سطح عامه مردم و چه در سطح نخبگان سیاسی و رسانهای انجام شده است.
۴. کاهش سطح انتظارات از مذاکرات: از نکات مهم مصاحبه، اذعان به این واقعیت بود که واشینگتن خواستار توقف کامل غنیسازی در ایران است. این موضع، مطابق با اظهارات اخیر سخنگویان کاخ سفید و وزارت امور خارجه آمریکا، فضای مذاکرات را بهشدت محدود کرده است.
در صورت عدم انعطاف در این موضوع، احتمال شکست مذاکرات بالا رفته و این شکست میتواند به التهاباتی در بازار ارز، طلا و بورس تهران منجر شود. عراقچی با تکرار جمله آشنای مقامهای جمهوری اسلامی که «ما سالها با تحریم زندگی کردهایم»، در واقع به دنبال کاهش سطح انتظارات عمومی از نتیجه مذاکرات رم بوده است.
۵. زمینهسازی برای مقصرنمایی در صورت شکست مذاکرات: براساس گزارش نشریه آمریکایی اکسیوس، منابع اطلاعاتی اسرائیل اخیراً ارزیابی خود را تغییر دادهاند و معتقدند مذاکرات هستهای ممکن است بهزودی شکست بخورد. ظاهراً تهران نیز چنین احتمالی را جدی گرفته است.
مصاحبه عراقچی در این زمینه بهمنزله یک “بیمه رسانهای” تلقی میشود؛ ابزاری برای ثبت موضع رسمی ایران در افکار عمومی و فراهمکردن زمینه برای مقصر جلوه دادن طرف مقابل در صورت شکست مذاکرات. همچنین میتواند عراقچی را از تیغ انتقادات احتمالی در داخل کشور مصون نگاه دارد.
نکته پایانی
منابع نزدیک به جمهوری اسلامی طی روزهای اخیر به ایراناینترنشنال گفتهاند که در صورت شکست مذاکرات، «طرح جایگزین» مشخصی برای کنترل بحران و اداره کشور وجود ندارد. به همین دلیل، مقامات جمهوری اسلامی میکوشند فضای گفتوگو همچنان حفظ شود، حتی اگر پیشرفتی حاصل نشود.
جمعه، دوم خرداد، تا حدود زیادی مشخص خواهد شد که آیا دو طرف در مسیر توافق حرکت خواهند کرد یا اینکه رم به ایستگاه پایانی دیدارهای عراقچی–ویتکاف تبدیل میشود و مسیر جدیدی در قبال برنامه هستهای جمهوری اسلامی آغاز خواهد شد که یا به تشدید فشار حداکثری میانجامد و یا به اقدامی نظامی.
بر اساس آمارهای ماهانه جدید سازمان تنظیم بازار انرژی ترکیه، این کشور در فاصله مارس ۲۰۲۴ تا پایان فوریه ۲۰۲۵ (تقریبا معادل سال گذشته خورشیدی ایران)، حدود ۶ میلیارد و ۱۴۲ میلیون متر مکعب گاز از ایران دریافت کرده که نسبت به بازه زمانی مشابه در سال پیش از آن، ۵ درصد افزایش نشان میدهد.
عراق، دومین مشتری گاز ایران، خریدار بخش اعظم برق صادراتی این کشور نیز به شمار میرود.
تاکنون هیچ گزارش رسمی از میزان تحویل گاز ایران به عراق در سال ۱۴۰۳ منتشر نشده، اما آمارهای وزارت نیرو حاکی از آن است که سال گذشته مجموع صادرات برق ایران به ۵.۲ تراوات ساعت رسیده که نسبت به سال قبل آن ۶ درصد و نسبت به سه سال پیش حدود ۱۳ درصد افزایش یافته است.
دلیل ادامه صادرات برق و گاز
بودجه سال جاری دولت جمهوری اسلامی صادرات ۱۶ میلیارد متر مکعب گاز به ارزش ۵ میلیارد دلار را پیشبینی کرده که از لحاظ حجمی ۱۵ درصد بیشتر از رقم در نظر گرفتهشده در قانون بودجه سال گذشته است.
نکته اینجاست که ایران تنها کمی بیش از ۶ درصد گاز تولیدی خود را صادر میکند، اما بهدلیل اختلاف چشمگیر قیمت گاز در داخل کشور و بازارهای منطقه، درآمد بودجه دولتی از صادرات همین میزان گاز بیشتر از ۲۴۰ میلیارد متر مکعب فروش سالانه داخلی گاز است.
وضعیت مشابهی در حوزه برق نیز حاکم است.
افزایش صادرات برق و گاز ایران در حالی صورت میگیرد که دولت در تامین گاز مورد نیاز داخل، از جمله برای نیروگاههای تولید برق، ناتوان است؛ موضوعی که به اعمال محدودیتهای شدید در تامین برق صنایع و همچنین خاموشیهای گسترده در بخش خانگی منجر شده است.
یکی از مدیران یک شرکت تولید محصولات پتروشیمی در تبریز به ایراناینترنشنال گفت: «در حال حاضر، سه روز در هفته دولت برق کارخانه را قطع میکند و یک روز در هفته نیز با قطع آب مواجه هستیم.»
او که به خاطر ملاحظات امنیتی نخواست نامش ذکر شود، افزود تولید برق با استفاده از ژنراتورهای گازوئیلی نیز به صرفه نیست: «هماکنون هر لیتر گازوئیل برای استفاده در بخش صنعتی به زحمت به قیمت ۱۵ هزار تومان پیدا میشود؛ یعنی ۵۰ برابر نرخ گازوئیل سهمیهای خودروها».
نوبت افزایش قیمت گازوئیل حوزه حمل و نقل
اخیرا دولت طی مصوبهای خبر داد گازوئیل مصرفی خودروها را نیز سه نرخی خواهد کرد؛ نرخ سوخت سهمیهای، نیمه یارانهای و نرخ برابر با هزینه تولید.
این مصوبه رقمی برای این نرخها اعلام نکرده، اما هزینه تولید گازوئیل در کشور حدود ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومان گزارش شده است که تقریبا ۱۰۰ برابر نرخ سهمیهای فعلی خودروها است.
یک سند محرمانه وزارت نفت که به رویت ایراناینترنشنال رسیده، نشان میدهد سال ۱۴۰۳ تولید گازوئیل در کشور حدود ۳.۵ درصد و مصرف آن ۷.۵ درصد رشد داشته است.
در مجموع، سال گذشته روزانه بهطور متوسط بیش از ۱۲۰ میلیون لیتر گازوئیل در کشور مصرف شده که ۵ میلیون لیتر بیشتر از تولید پالایشگاهها بوده است.
این کسری از طریق تهاتر با مازوت در بازارهای خارجی جبران شده است. نیمی از سوخت گازوئیل در بخش حمل و نقل و نیمی دیگر در بخش صنایع، نیروگاههای برقی و غیره صرف میشود.
ارجاع بخش صنعتی به واردات مستقیم برق
در میانه اعمال محدودیتهای شدید تحویل انرژی به صنایع، محمداللهداد، معاون انتقال و تجارت خارجی شرکت تولید، انتقال و توزیع نیروی برق (توانیر)، ۳۰ اردیبهشت اعلام کرد صنایع بزرگ میتوانند با استفاده از خطوط تبادلی شبکه، نسبت به واردات برق مورد نیاز خود از کشورهای جمهوری آذربایجان و ترکیه اقدام کنند.
با توجه به اختلاف شدید قیمت برق در داخل و خارج از ایران، مشخص نیست اصولا تامین مستقیم برق صنایع از طریق واردات برای آنها مقرون به صرفه خواهد بود یا خیر.
همچنین افزایش چشمگیر هزینه برق صنایع، به جهش قیمت محصولات نهایی آنها منجر خواهد شد که به نوبه خود به تورم افسارگسیختهتر در کشور دامن خواهد زد.
جمهوری آذربایجان و ترکیه تا یک دهه پیش خود مشتری برق ایران بودند، اما هماکنون هر دو کشور به کمک توسعه سریع انرژیهای خورشیدی و بادی، به صادرکننده عمده برق تبدیل شدهاند.
آیا واردات برق مشکلی را حل میکند؟
بررسیهای ایران اینترنشنال نشان میدهد ظرفیت زیرساختهای موجود برای انتقال برق جمهوری آذربایجان و ترکیه به ایران، تنها ۸۵۰ مگاوات برق است؛ در حالی که ایران در فصول سرد سال با ۱۵ هزار مگاوات و در فصول گرم سال با ۲۵ هزار مگاوات کسری برق مواجه است.
بدین ترتیب حتی اگر از کل ظرفیت زیرساختهای انتقال برق دو کشور همسایه استفاده شود، تنها ۳.۴ درصد کسری برق ایران در تابستان حل خواهد شد.
برای درک بهتر عمق کسری برق ایران بایستی به این نکته اشاره کرد که اگر ارمنستان، جمهوری آذربایجان و ترکمنستان کل برق تولیدی خود را دو دستی تحویل ایران دهند، باز هم کسری برق کشور حل نمیشود.
این سه کشور پارسال ۳.۴ تراوات برق به ایران تحویل دادند که معادل کمتر از یک درصد برق مصرفی کشور بود، اما ایران ۱.۵ برابر این رقم نیز صادرات برق داشت.
وضعیت گاز کشور حتی بدتر از برق است. ایران طی چند سال گذشته، سالانه تنها ۲ درصد رشد تولید برق و ۲ درصد رشد تولید گاز داشته، در حالی که رشد مصرف، بیش از سه برابر این ارقام بوده است.
وزارت خارجه کانادا در بیانیهای که پنجشنبه اول خرداد در اختیار ایراناینترنشنال قرار گرفت، نوشت: «تا زمانی که جمهوری اسلامی ایران به رفتارهای غیرقابل قبول خود ادامه دهد، کانادا به فشار بر این رژیم ادامه خواهد داد و اقدامات بیشتری را اعمال خواهد کرد.»
این وزارتخانه افزود اقدامات علیه جمهوری اسلامی شامل اعلام ایران بهعنوان «کشور حامی تروریسم» طبق قانون مصونیت دولتی، قرار دادن نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در فهرست گروههای تروریستی طبق قانون کیفری و اعمال تحریمها در چارچوب قوانین «اقدامات ویژه اقتصادی» و «قانون سازمان ملل» برای محدودسازی مبادلات مالی و مسدود کردن داراییهای جمهوری اسلامی در کانادا است.
دولت کانادا خردادماه ۱۴۰۳ بهصورت رسمی سپاه پاسداران را گروهی تروریستی اعلام کرد.
دولت کانادا همچنین در سال ۲۰۲۲ اعلام کرد ورود مقامهای ارشد جمهوری اسلامی به این کشور ممنوع است و آنهایی که پیشتر وارد کانادا شدهاند، اخراج خواهند شد.
این تصمیم در واکنش به سرکوب خشونتآمیز اعتراضات «زن، زندگی، آزادی» و همچنین حمایت جمهوری اسلامی از گروههای نیابتی خود در منطقه مانند حماس، حزبالله لبنان و حوثیهای یمن اتخاذ شد.
از زمان اجرای این قانون، ۲۰ مقام حکومت ایران در خاک کانادا شناسایی شدهاند.
بیشتر بخوانید: کانادا ۳ فرد و ۴ شرکت را در ارتباط با شبکههای تامین سلاح سپاه تحریم کرد
ابراز نگرانی شدید کانادا از وضعیت وخیم حقوق بشر در ایران
وزارت امور خارجه کانادا در ادامه بیانیه خود، وضعیت حقوق بشر در ایران را «وخیم» خواند و ضمن ابراز نگرانی شدید از نقض تعهدات بینالمللی جمهوری اسلامی در این زمینه، نسبت به «اعمال قوانین و سیاستهای سرکوبگرانه و تبعیضآمیز علیه زنان، دختران و اقلیتها» هشدار داد.
این وزارتخانه تاکید کرد کانادا «در کنار مردم ایران ایستاده و از خواستههای آنها برای احترام کامل به حقوق و آزادیهای اساسیشان حمایت میکند».
وزارت خارجه کانادا همچنین ضمن محکوم کردن «اقدامات بیثباتکننده» جمهوری اسلامی در خاورمیانه افزود حمایت مالی، تسلیحاتی و آموزشی تهران از گروههای موسوم به «محور مقاومت» و تلاش برای توسعه برنامه هستهای، پهپادی و موشکهای بالستیک از جمله اقداماتی هستند که «تهدیدی مستقیم برای صلح و امنیت منطقه بهشمار میروند و تلاشها برای برقراری ثبات را تضعیف میکنند».
این وزارتخانه همچنین از جمهوری اسلامی خواست به «تعهدات قانونی خود در زمینه منع گسترش تسلیحات هستهای و تعهدات سیاسیاش درباره برنامه هستهای پایبند باشد و بهطور کامل با آژانس بینالمللی انرژی اتمی همکاری کند».
تاکید اتاوا بر لزوم همکاری کامل تهران با آژانس بینالمللی در شرایطی مطرح میشود که دور پنجم گفتوگوهای هستهای تهران و واشینگتن جمعه دوم اردیبهشت در رم، پایتخت ایتالیا، برگزار خواهد شد.
پایگاه خبری آکسیوس ۳۱ اردیبهشت گزارش داد اسرائیل در حال آمادهسازی است تا در صورت شکست مذاکرات ایران و آمریکا دست به حملهای سریع علیه تاسیسات هستهای جمهوری اسلامی بزند.
