در پی افزایش فشارها بر مهاجران افغانستانی در ایران، گزارش رادیو ان‌پی‌آر آمریکا از اخراج گسترده، رفتارهای تبعیض‌آمیز و سرکوب سیستماتیک پناهجویان افغانستانی در ماه‌های گذشته پرده برداشته است؛ روندی که شدت گرفته و همچنان با اجبار، بازگشت به کشوری بحران‌زده را بر آنان تحمیل می‌کند.
رادیو عمومی ملی آمریکا (ان‌پی‌آر) سه‌شنبه هفتم مرداد در گزارشی با استناد به روایت مهاجران در تهران نوشت همزمان با تشدید فضای امنیتی پس از جنگ ۱۲ روزه، حکومت ایران با برچسب‌هایی چون «جاسوس اسرائیل»، سیاست اخراج دسته‌جمعی افغانستانی‌ها را توجیه و حقوق اولیه آن‌ها را در حوزه مسکن، اشتغال و خدمات بانکی نقض کرده است.
برکزای، پناهجوی افغانستانی ساکن تهران که برای حفظ امنیتش تنها با نام خانوادگی معرفی شده، به ان‌پی‌آر گفته همکارانش در فروشگاه پوشاکی که در آن کار می‌کند، از چند هفته پیش رفتارشان را تغییر داده‌اند.
او که از اخراج اجباری در هراس است، می‌گوید: «آن‌ها دیگر مثل قبل به افغانستانی‌ها نگاه نمی‌کنند. ما را دشمن می‌دانند و می‌گویند شما جاسوس هستید و دولت ما درست می‌گوید باید اخراج شوید.»
پیش از این در ۲۷ تیر، کارشناسان سازمان ملل خواستار توقف بازگرداندن اجباری پناهجویان از ایران و پاکستان شدند.
به گفته این کارشناسان، در سال ۲۰۲۵ تاکنون بیش از یک میلیون و ۹۰۰ هزار افغانستانی از این دو کشور به افغانستان بازگشته‌اند یا به اجبار بازگردانده شده‌اند؛ از جمله بیش از ۴۱۰ هزار نفر که تنها از سوم تیر از ایران اخراج شده‌اند.
به گفته برکزای، پس از جنگ ۱۲ روزه، روند اخراج افعانستانی‌ها از ایران شتاب بیشتری گرفته و جمهوری اسلامی با ترویج اطلاعات نادرست، افغانستانی‌ها را به «جاسوسی برای اسرائیل» متهم کرده تا زمینه اجتماعی و سیاسی اخراج دسته‌جمعی آن‌ها را فراهم کند.
او گفت: «به ما اجازه نمی‌دهند پولمان را از بانک‌ها برداشت کنیم یا کار کنیم. حتی گفتند هرکس افغانستانی‌ها را استخدام کند، زندانی یا جریمه می‌شود. صاحب‌خانه‌ها را هم مجبور کرده‌اند به افغان‌ها خانه ندهند.»
ان‌پی‌آر به فضای ترس ناشی از یورش‌های ماموران در اماکن عمومی نیز اشاره می‌کند.
برکزای می‌گوید: «در ایستگاه مترو دیدم که پلیس مردان افغان را گرفت و زنان را کتک زد. نمی‌توانستم اعتراض کنم چون خودم هم در خطر بودم. الان وانمود می‌کنم افغانستانی نیستم تا کسی مرا نشناسد.»
به نوشته ان‌پی‌آر، فضای سرکوب‌گرانه ایران، هزاران افغانستانی را وادار کرده روزانه از طریق گذرگاه اسلام‌قلعه، چه با اتوبوس و چه به‌صورت خودخواسته، به کشورشان بازگردند.
عرافات جمال، نماینده کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل در کابل، گفته است: «ما از روزانه پنج هزار نفر رسیدیم به ۳۰ هزار، ۴۰ هزار و حتی ۵۰ هزار نفر در بعضی روزها. آن‌چه ما را غافلگیر کرده، مقیاس و شدت این بازگشت‌هاست.»
سمیرا سید رحمان، مدیر بخش حمایت و سیاستگذاری سازمان نجات کودکان، به ان‌پی‌آر گفته برخی از کسانی بازگردانده میشوند، تنها با یک لنگه کفش به مرز میرسند، چون در جریان یورشها کفش دیگرشان را از دست داده‌اند: «خوششانسها آنهایی هستند که یکشبه زندگیشان را جمع کرده‌اند. بقیه فقط با لباسی که به تن داشتهاند برگشتهاند.»
بحران در افغانستان
ان‌پی‌آر در بخش دیگری از گزارش خود مینویسد افغانستان با بازگشت مهاجران از سه کشور ایران، پاکستان و تاجیکستان روبه‌رو است.
عرافات جمال با اشاره به این موضوع گفت: «آن‌چه اکنون با آن روبه‌رو هستیم، بحران در سه مرز است.»
به نوشته ان‌پی‌آر، بازگشت بیش از یک میلیون و ۶۰۰ هزار نفر از کشورهای همسایه، فشار بیسابقهای بر افغانستان وارد کرده است. طبق گزارش سازمان ملل در سال ۲۰۲۴، بیش از ۲۳ میلیون نفر از جمعیت افغانستان نیازمند کمکهای انسانی بودهاند.
همزمان، آمریکا تقریبا تمامی برنامههای وزارت خارجه و آژانس توسعه بینالمللی خود در افغانستان را متوقف کرده است.
طبق گزارش «بازرس ویژه بازسازی افغانستان»، ۲۲ برنامه به ارزش بیش از یک میلیارد دلار تعطیل شده‌اند و به گفته امدادگران، این کاهش شدید کمکهای خارجی، خطر گسترش بحران را دوچندان کرده است.
سمیرا سید رحمان هشدار داده است: «بسیاری از خانوادههایی که همین حالا هم در افغانستان هستند، نمیتوانند فرزندان خود را سیر کنند. حالا از آن‌ها خواسته شده میلیونها نفر دیگر را هم جذب کنند.»
او اضافه کرد حتی بخش خصوصی نیز در شرایط فعلی قادر به ایجاد اشتغال و تجارت نیست، چون تحریمهای بانکی مانع از نقل و انتقال مالی شده‌اند.
سرنوشت مبهم افغانهای اخراج‌شده
به نوشته ان‌پی‌آر، شهروندانی از ایران به افغانستان بازگردانده شده‌اند، بیش از آنکه پاسخ مشخصی داشته باشند، با پرسشهایی بیپاسخ روبه‌رو هستند. رحمان می‌گوید: «نمیدانند چگونه خانوادهشان را سیر کنند و کجا ساکن شوند. آن‌ها ترسیدهاند.»
وضعیت برای زنان افغانستانی از این هم دشوارتر است و ان‌پی‌آر مینویسد آن‌ها اکنون با حکومتی مواجهاند که اجازه کار، تحصیل یا حتی خروج از خانه بدون همراه مرد را به آن‌ها نمیدهد.
یکی از آن‌ها «جمشیدی» است؛ زنی ۲۴ ساله که تنها با نام خانوادگیاش معرفی شده تا هویتش محفوظ بماند.
او چهار سال پیش، با به قدرت رسیدن طالبان و محروم شدن زنان از تحصیل، دانشگاه هرات را رها کرد و به ایران رفت. اما زمانی که در آستانه فارغالتحصیلی از دانشگاه فردوسی مشهد در رشته علوم سیاسی بود، با آغاز جنگ با اسرائیل، ناچار به ترک ایران شد.
کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل پیشبینی کرده که اگر این روند ادامه یابد، ممکن است تا پایان سال جاری شمار شهروندان افغانستانی بازگردانده شده از ایران به افغانستان به سه میلیون نفر برسد.
ان‌پی‌آر در پایان بار دیگر به روایت برکزای بازمیگردد که همچنان در ایران سعی می‌کند از دید ماموران پنهان بماند. او می‌گوید: ««جنگ واقعی بین ایران و اسرائیل نیست؛ جنگ واقعی بین ایران و پناهجویان افغان است.»
