تحلیلگران مشغول بررسی رویکرد احتمالی دولت آینده آمریکا در قبال جمهوری اسلامی هستند. به گزارش ایراناینترنشنال، انتخابهای دونالد ترامپ برای پستهای کلیدی کابینه، نشاندهنده بازگشت به سیاست فشار حداکثری علیه تهران است.
با اعلام تدریجی نامهای پیشنهادی برای کابینه، مشخص میشود که دولت آتی مسیری متفاوت از رویکرد دولت بایدن-هریس را در پیش خواهدگرفت.
برخلاف سیاست فعلی که بر تحریمهای محدودتر و راهکارهای دیپلماتیک تکیه دارد، به نظر میرسد دولت جدید فشار بر تهران را افزایش خواهدداد.
هدف این فشار، کسب امتیازات بیشتر و دستیابی به توافقی جامعتر است که هم برنامه هستهای و هم سیاستهای منطقهای جمهوری اسلامی را در بر میگیرد.
الیز استفانیک، سفیر آمریکا در سازمان ملل
ترامپ، الیز استفانیک را به عنوان نماینده آمریکا در سازمان ملل متحد برگزید. استفانیک که هماکنون نماینده منطقه بیستویکم نیویورک و رییس کنفرانس جمهوریخواهان مجلس است، به عنوان حامی سرسخت اسرائیل شناخته میشود و از پیشگامان سیاست «صلح از طریق قدرت» ترامپ به شمار میرود.
او در تازهترین موضعگیری خود، بر ضرورت بازگشت به راهبرد فشار حداکثری علیه ایران تاکید کردهاست.
مایک والتز، مشاور امنیت ملی دولت آینده
رییسجمهور منتخب، مایک والتز را به عنوان مشاور امنیت ملی دولت آینده معرفی کرد. والتز، نماینده جمهوریخواه کنگره و از نیروهای ویژه پیشین ارتش، از منتقدان سرسخت سیاستهای دولت بایدن در قبال تهران است و مواضع سختگیرانهای علیه جمهوری اسلامی دارد.
دیدگاههای والتز همسو با سیاستهای ترامپ است، او شکست کامل حماس را ضروری میداند و خواستار مهار حامی اصلی آن یعنی جمهوری اسلامی است. والتز بر این باور است که سیاست فشار حداکثری تنها راه جلوگیری از دستیابی تهران به توانمندی هستهای است.
مارکو روبیو، وزیر امور خارجه پیشنهادی
ترامپ، سناتور مارکو روبیو را برای تصدی وزارت خارجه معرفی کرد. روبیو که با مواضع تند خود علیه جمهوری اسلامی شناخته میشود، از منتقدان جدی سیاستهای دولت بایدن است و به تازگی از حق اسرائیل برای حمله به تاسیسات هستهای ایران دفاع کردهاست.
هرچند انتخاب روبیو و دیگر چهرههای پیشنهادی کابینه باید به تایید سنا برسد، اما این گزینشها نشان میدهد دولت آینده سیاستی به مراتب سختگیرانهتر از دولت بایدن را در قبال ایران دنبال خواهدکرد.
بازگشت سیاست فشار حداکثری علیه ایران
گرگوری برو، تحلیلگر مسائل ایران در گروه اوراسیا، بر این باور است که انتخابهای ترامپ برای کابینه و تیم امنیت ملی، نشانگر بازگشت به سیاست فشار حداکثری است.
به گفته برو، دوره دوم ریاستجمهوری ترامپ شباهت زیادی به دوره نخست خواهد داشت. یعنی احیای سیاست فشار حداکثری با تمرکز بر اهرمهای اقتصادی و دیپلماتیک علیه جمهوری اسلامی، بهویژه از طریق تحریمها و انزوای منطقهای این کشور.
این تحلیلگر معتقد است انزوای دیپلماتیک و تحریمهای اقتصادی در صدر اولویتهای احتمالی دولت آینده ترامپ قرار خواهدداشت.
روابط پرتنش ترامپ و تهران، از رویارویی تا احتمال مذاکره
دوره نخست ریاستجمهوری ترامپ، با رویارویی جدی با جمهوری اسلامی از خروج از برجام و کارزار فشار حداکثری علیه رهبران جمهوری اسلامی گرفته تا صدور دستور کشتن سردار قاسم سلیمانی، همراه بود.
گزارشهای سازمانهای اطلاعاتی آمریکا حاکی از تلاشهای تهران برای ترور ترامپ است و کانالهای تلگرامی منتسب به سپاه پاسداران نیز تهدیدهایی علیه جان او منتشر کردهاند.
تازهترین نمونه این تلاشها در هشتم نوامبر فاش شد، زمانی که وزارت دادگستری آمریکا از طرح ترور ترامپ توسط فردی افغانستانی مرتبط با جمهوری اسلامی پرده برداشت.
گرگوری برو، تحلیلگر مسائل ایران، بر این باور است که این تهدیدها میتواند بر تصمیمگیریهای ترامپ درباره ایران تاثیرگذار باشد. با این حال، او تاکید میکند که این تنشها لزوما به معنای بسته شدن درهای گفتگو نیست.
الکس وطنخواه، مدیر برنامه ایران در موسسه خاورمیانه، بر تمایل ترامپ به گفتگو با ایران تاکید میکند. او یادآور میشود که در سال ۲۰۱۹، ترامپ از شینزو آبه، نخستوزیر وقت ژاپن، خواست تا نقش میانجی را ایفا کند.
سفر آبه به عنوان نخستین رهبر ژاپن پس از چهار دهه به ایران، با پاسخ منفی علی خامنهای روبرو شد و بینتیجه ماند.
به باور وطنخواه، ایران اکنون در برابر تصمیمی سرنوشتساز قرار دارد. او میگوید تکرار رویکرد گذشته در برابر تلاشهای میانجیگرانه به سود ایران نخواهدبود و با توجه به ترکیب سختگیرانه کابینه احتمالی ترامپ، تهران باید راهی برای تعامل با آمریکا و احتمالا اسرائیل در موضوعات مختلف بیابد.
احتمال درگیری نظامی
در صورت به بنبست رسیدن مذاکرات، پرسش کلیدی درباره احتمال وقوع جنگ با ایران مطرح میشود.
بر اساس تحلیل الکس واتانکا در گفتگو با ایران اینترنشنال، برای یافتن پاسخ این پرسش باید به جای تمرکز بر تصمیمهای ترامپ، به افرادی که او از انتخابشان خودداری کرده توجه کرد.
نکته قابل تامل، کنار گذاشتن چهرههایی مانند نیکی هیلی (سفیر پیشین) و مایک پمپئو (وزیر خارجه سابق) است. این دو از نومحافظهکارانی هستند که از برتری نظامی جهانی آمریکا حمایت میکنند و عدم انتخاب آنها میتواند نشانگر گرایش ترامپ به اجتناب از رویارویی نظامی باشد.
این برداشت با اظهارات مکرر ترامپ همخوانی دارد. او در سخنرانی پیروزی خود در ششم نوامبر در فلوریدا تاکید کرد: «من آغازگر جنگ نخواهم بود، من به جنگها پایان میدهم.»
تحلیل واتانکا نشان میدهد که اگرچه تیم ترامپ در شرایط کنونی تمایلی به درگیریهای طولانیمدت ندارد، اما نمیتوان درباره پایداری این رویکرد با قطعیت سخن گفت.
عوامل بیرونی میتوانند این معادله را دگرگون کنند. در این میان، تنشهای موشکی بین ایران و اسرائیل و پیشرفتهای برنامه هستهای ایران از اهمیت ویژهای برخوردارند.
گرگوری برو در این باره میگوید: «گرایش ترامپ به گزینه نظامی علیه ایران، تابعی از شرایط مختلف خواهدبود. دو عامل کلیدی در این زمینه، تحولات مربوط به برنامه هستهای ایران و احتمال تشدید درگیری نظامی میان ایران و اسرائیل، مشابه تبادل حملات موشکی اخیر، خواهند بود.»
دیدگاه فعالان ایرانی-آمریکایی
سارا راویانی، بنیانگذار گروه «ایرانیان برای ترامپ»، از گزینههای پیشنهادی کابینه آینده استقبال میکند.
راویانی که پیش از این با همکاری سازمان اِنیواِفدیآی در تصویب «قانون مهسا» نقش داشته، معتقد است تیم در حال شکلگیری اطراف ترامپ، رویکردی دوگانه دارد، از یک سو نسبت به مردم ایران همدلی نشان میدهد و از سوی دیگر موضعی سختگیرانه در برابر حکومت ایران اتخاذ میکند.
راویانی در گفتگو با ایران اینترنشنال تاکید کرد: «تمامی این افراد، شناخت عمیقی از تهدیدهای حکومت ایران دارند.»
با وجود ابهامات فراوان، به نظر میرسد ترامپ که به تازگی در انتخابات پیروز شده، در مسیر تشکیل دولتی است که ضمن حمایت از اسرائیل، مخالفتی جدی با سیاستهای ایران دارد.
پزشیکان در این دیدار با گروسی که پنجشنبه ۲۴ آبان به دعوت جمهوری اسلامی به ایران سفر کرد، با «صلحآمیز» خواندن برنامه هستهای جمهوری اسلامی، گفت «موضع ثابت و اصولی جمهوری اسلامی مبنی بر ممنوعیت ساخت سلاح اتمی» است.
این در حالی است که در ماههای اخیر، بارها بحث تغییر دکترین هستهای جمهوری اسلامی از سوی مقامات مختلف مطرح شده است. از جمله، کمال خرازی، مشاور امور بینالملل خامنهای از ابتدای سال ۱۴۰۳، بارها درباره تغییر دکترین هستهای جمهوری اسلامی صحبت کرده است.
کمتر از یکماه پیش از پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات آمریکا هم، ۳۹ نماینده مجلس شورای اسلامی در نامهای صراحتا خواستار تغییر دکترین هستهای جمهوری اسلامی شده بودند.
پزشکیان در ادامه صحبتهایش، برنامه هستهای جمهوری اسلامی را مطابق چارچوبها و مجوزهای قانونی آژانس بینالمللی انرژی اتمی و حقوق قائل شده این سازمان برای دیگر کشورها خواند و گفت: «ما آمادگی خود را برای همکاری و همگرایی با این نهاد بینالمللی به منظور رفع ابهامات و شبهات ادعایی درباره فعالیت صلحآمیز هستهای کشورمان اعلام میکنیم.»
گروسی در این سفر با عباس عراقچی، وزیر امورخارجه و محمد اسلامی رئیس سازمان انرژی اتمی ایران هم دیدارهای جداگانهای داشت.
او پیش از دیدار با پزشکیان، در نشستی خبری با محمد اسلامی، رییس سازمان انرژی اتمی ایران گفت در حوزه راستیآزمایی همه چیز باید روشن و شفاف باشد و آژانس فرصت و ظرفیت راستیآزمایی در خصوص فعالیت هستهای ایران و دیگر کشورها را داشته باشد.
رییس سازمان انرژی اتمی ایران در این نشست خبری گفت: «جمهوری اسلامی به هر گونه قطعنامه علیه برنامه هستهای خود، فوری و قاطعانه پاسخ خواهد داد.»
به گزارش خبرگزاری رویترز و به نقل از دیپلماتهای غربی، قدرتهای اروپایی شامل فرانسه، بریتانیا و آلمان درصدد هستند تا در نشست هفته آینده شورای حکام آژانس بینالمللی انرژی اتمی، قطعنامهای علیه ایران تصویب شود.
قرار است هدف این قطعنامه، فشار بر حکومت ایران برای بهبود بخشیدن به همکاریهای هستهای باشد.
اسلامی با اعلام این که «طرف مقابل سالها پروسه اعمال فشار بر جمهوری اسلامی را تجربه کرده و دیده است که جمهوری اسلامی از این فشارها تاثیر نمیپذیرد»، گفت: «ما برنامه خودمان را در چارچوب منافع ملی ادامه خواهیم داد و برابر قطعنامهها، اقدامات متقابل انجام خواهیم داد.»
یک مقام بلندپایه جمهوری اسلامی که نامش ذکر نشده، در گفتوگو با رویترز، سفر گروسی به تهران را نشاندهنده «جدیت ایران برای حل بنبست هستهای خود با غرب» خواند و افزود: «در این پیام تاکید خواهد شد که هر گونه فشار نتیجه معکوس خواهد داشت.»
گروسی در نشست خبری خود با اسلامی، درباره عدم اجازه تهران به بازرسان برای فعالیت، گفت که آژانس تصمیم ایران را برای نپذیرفتن بازرسان خود به چالش نکشیده است و ایران حق دارد که تصمیم بگیرد بازرسان را قبول کند یا نکند.
او در ادامه تاکید کرد: «اما من هم حق دارم بگویم این اقدام برای روند کار ما خوب است یا نه. این که ایران ویزای بازرسان آژانس را لغو کرده است برای کار ما خوب نیست و برای آن به دنبال راهحل هستیم.»
گروسی در پاسخ به سوالی درباره موضعگیری آژانس انرژی اتمی در قبال احتمال حمله اسرائیل به مراکز هستهای جمهوری اسلامی، با تاکید بر این که حمله به تاسیسات اتمی غیرقانونی است و نباید انجام شود، گفت: «من رییسجمهور یا سیاستمدار نیستم و برای جلوگیری از حمله به تاسیسات هستهای فقط میتوانم تذکر بدهم.»
او مشخصا اعلام کرد که تاسیسات هستهای نباید در معرض حمله قرار بگیرند چرا که این موضوع تاثیرات مخرب در حوزههای مختلف به خصوص بیولوژیک و محیط زیست به همراه دارد و دبیرخانه و اعضای آژانس در این ارتباط موضع گرفتهاند.
رییس آژانس بینالمللی انرژی اتمی در پاسخ به سوالی مبنی بر عدم حمایت آژانس از ایران در سالهای گذشته تاکید کرد: «این که آژانس از کشوری که معاهده انپیتی (پیمان منع گسترش سلاحهای هستهای) را پذیرفته، بازرسی کند، به این معنی نیست که باید به آن کشور جایزه هم داد.»
او گفت: «مساله بازرسی قابل بحث نیست.»
دیدار گروسی با عراقچی
پیش از نشست خبری گروسی و اسلامی، عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی در دیدار با گروسی، گفت هیچ راهحل معقولی جز مذاکره برای حل مشکلات وجود ندارد اما جمهوری اسلامی اگر تحت فشار و ارعاب باشد، مذاکره نمیکند.
عراقچی در این دیدار گفت که قطعنامههای صادر شده کمکی به حل موضوع نکردهاند و با اشاره به این که مسیر تقابل قبلا امتحان شده و باز هم قابل امتحان است، تاکید کرد این مسیر نتایج مثبتی نداشته است.
به گفته او، قطعنامهها نه تنها کمکی به حل موضوع نکرده، بلکه باعث پیچیدهتر شدن مسائل شده و حتی «نگرانیهای بیشتری برای صاحبان این قطعنامهها ایجاد کرده» است.
عراقچی گفت که جمهوری اسلامی آماده مذاکره بر اساس منافع ملی و حقوق غیرقابلانکار خود است اما: «تحت فشار و ارعاب حاضر به مذاکره نیستیم.»
او در ادامه گفت: «امروز صبح گفتوگوهای مهم و صریحی با آقای رافائل گروسی مدیر کل آژانس بینالمللی انرژی اتمی داشتیم و به همکاری کامل خود با آژانس ادامه میدهیم. اختلافات را میتوان از طریق همکاری و گفتوگو حل و فصل کرد. ما توافق کردیم که با اراده قوی و حسننیت پیش برویم. ایران هرگز میز مذاکره درباره برنامه هستهای صلحآمیز خود را ترک نکرده است و اکنون نوبت اتحادیه اروپا و سه کشور اروپایی است.»
فشار اروپا برای تصویب قطعنامه علیه ایران در آژانس بینالمللی انرژی اتمی
گروسی که شامگاه چهارشنبه ۲۳ آبان وارد تهران شد و مورد استقبال بهروز کمالوندی، معاون سازمان انرژی اتمی ایران قرار گرفت، با مسعود پزشکیان، رییس دولت چهاردهم دیدار و گفتوگو خواهد کرد.
قرار است او از تاسیسات هستهای نطنز و فردو نیز بازدید کند.
سفر گروسی به ایران یک هفته پیش از نشست شورای حکام ۳۵ کشور عضو آژانس در وین صورت میگیرد.
همزمان با حضور گروسی در ایران، سه قدرت اروپایی برای تصویب قطعنامهای جدید علیه تهران در شورای حکام آژانس رایزنی میکنند.
قطعنامه مورد نظر از آژانس میخواهد تا علاوه بر گزارشهای فصلی، گزارشی جامع درباره فعالیتهای هستهای جمهوری اسلامی ارائه کند که به مسائل حساس و ابهامات موجود، از جمله عدم توضیح آثار اورانیوم کشفشده در سایتهای اعلامنشده، بپردازد.
این گزارش جامع میتواند زمینهای برای اعمال محدودیتهای جدید بر فعالیتهای هستهای جمهوری اسلامی در ازای کاهش تحریمها باشد.
دیپلماتهای غربی نگرانند که ایران با افزایش فعالیتهای هستهای خود یا محدود کردن همکاری با آژانس، به این اقدام واکنش نشان دهد.
تهران در پاسخ به قطعنامههای گذشته و انتقادات شورای حکام، فعالیتهای هستهای خود را تقویت و از دسترسی بازرسان آژانس به برخی تاسیسات جلوگیری کرده است.
دونالد ترامپ، رییسجمهوری منتخب آمریکا، تاکید کرده است که حکومت ایران نباید به سلاح هستهای دست یابد.
تلاشهای پیشین گروسی
گروسی ماهها تلاش کرده تا جمهوری اسلامی همکاری بیشتری در نظارت بر تاسیسات هستهای داشته باشد و توضیحی درباره آثار اورانیوم در مکانهای اعلامنشده بدهد اما پیشرفتی در این موارد حاصل نشده است.
او روز سهشنبه و پیش از سفر به تهران به رویترز گفت: «هنوز نمیتوانم به جامعه بینالمللی بگویم دقیقا چه اتفاقی در ایران در حال رخ دادن است. در شرایط سختی هستم. بنابراین ایران باید به ما کمک کند تا بتوانیم به آنها کمک کنیم.»
ایران از سال ۲۰۱۹ و پس از خروج ترامپ از توافق هستهای موسوم به برجام، فعالیتهای هستهای خود را افزایش داده است.
این توافق که با قدرتهای جهانی بسته شده بود، به محدود شدن غنیسازی اورانیوم از سوی تهران منجر شده بود اما با خروج آمریکا، تحریمهای سخت دوباره بازگشتند.
فعالیتهای غنیسازی ایران در غرب به عنوان تلاشی پنهان به منظور دستیابی به توانایی ساخت سلاح هستهای دیده میشود.
اکنون تهران اورانیوم را تا خلوص ۶۰ درصد غنیسازی میکند که نزدیک به سطح ۹۰ درصد مورد نیاز برای ساخت بمب هستهای است. با این حال، جمهوری اسلامی همواره تاکید کرده است هدفش از غنیسازی، تنها برای مصارف انرژی غیرنظامی است.
