به دنبال هفتهها اعتراض خیابانی علیه سیاستهای اقتصادی دولت و ناتوانی در مقابله با فساد، روزن ژلیازکوف، نخستوزیر بلغارستان، در یک پیام تلویزیونی از استعفای دولت خود خبر داد؛ تصمیمی که تنها کمتر از سه هفته پیش از پیوستن رسمی این کشور به منطقه یورو اتخاذ شد.
خبرگزاری رویترز پنجشنبه ۲۰ آذر به نقل از ژلیازکوف نوشت: «ائتلاف حاکم پس از بررسی شرایط سیاسی و فشارهای عمومی تصمیم گرفت از قدرت کنار برود.»
او افزود اعتراضهای اخیر فقط مخالفت با سیاستهای اقتصادی نبود و «اعتراض علیه تکبر و خودبزرگبینی» دولت محسوب میشد؛ اعتراضی که بهگفته او بخشهای مختلف جامعه بلغارستان را متحد کرده است.
این تصمیم درست پیش از رایگیری پارلمان درباره طرح عدماعتماد به دولت اعلام شد.
چهارشنبهشب هزاران بلغاری علیه دولت و آنچه که آنها شکست دولت در مقابله با فساد فراگیر در فقیرترین کشور عضو اتحادیه اروپا مینامند، تجمع کردند.
اعتراضات در صوفیه، پایتخت بلغارستان، و دهها شهر و شهرستان دیگر در سراسر این کشور حاشیه دریای سیاه، جدیدترین مورد از یک سری تظاهرات مداوم بود.
معترضان از لیزر برای نمایش کلمات «استعفا»، «مافیا بیرون» و «برای انتخابات عادلانه» بر روی ساختمان پارلمان در مرکز صوفیه استفاده کردند.
هفته گذشته، دولت بهدلیل اعتراضات گسترده، طرح بودجه ۲۰۲۶ خود را که اولین پیشنویس آن به یورو بود، پس گرفت.
احزاب مخالف و سایر سازمانها اعلام کردند که به برنامههای افزایش سهم تامین اجتماعی و مالیات بر سود سهام برای تامین هزینههای بالاتر دولت اعتراض دارند.
آسِن واسیلف، رهبر حزب مخالف «ما به تغییر ادامه میدهیم»، استعفای دولت را «گام اول برای تبدیل بلغارستان به یک کشور عادی اروپایی» خواند و تاکید کرد که گام بعدی باید برگزاری «انتخاباتی آزاد و منصفانه» باشد. او دولت را به «دستکاری انتخاباتی» در رایگیری پارلمانی سال گذشته متهم کرد.
رومن رادِف، رییسجمهوری بلغارستان، نیز در پیامی خطاب به نمایندگان نوشت باید «صدای میدانها» را شنید و خواستار کنارهگیری دولت شد.
مطابق قانون اساسی، رییسجمهوری اکنون باید از احزاب پارلمان برای تشکیل دولت جدید دعوت کند و اگر این تلاشها بینتیجه بماند، دولت موقت منصوب خواهد کرد. تا تعیین دولت بعدی، کابینه ژلیازکوف به کار خود ادامه میدهد.
تایم پنجشنبه ۲۰ آذر در معرفی چهرههای منتخب سال اعلام کرد جنسن هوانگ، مدیرعامل انویدیا، مارک زاکربرگ، مدیر متا، ایلان ماسک، مالک ایکس، و فیفی لی، پژوهشگر شناختهشده هوش مصنوعی، از جمله افرادی هستند که در یکی از دو جلد ویژه این مجله تصویر شدهاند.
این انتخاب در حالی انجام شد که رونق هوش مصنوعی از اواخر ۲۰۲۲ با راهاندازی چتجیپیتی از سوی «اوپن ایآی» ادامه دارد.
سم آلتمن، مدیرعامل این شرکت، در سپتامبر گفته بود که هفتهای حدود ۸۰۰ میلیون نفر از این چتبات استفاده میکنند.
تایم امسال دو جلد منتشر کرده است؛ یک جلد با اثری هنری که حروف «ای آی» را در میان کارگران نشان میدهد و جلد دیگر تصویری نقاشیشده از مدیران شناختهشده فناوری.
این مجله نوشت: «امسال بحث درباره نحوه استفاده مسئولانه از هوش مصنوعی جای خود را به رقابتی برای بهکارگیری هرچه سریعتر آن داد.»
در ادامه آمده است: «اما کسانی که ریسکگریز بودند دیگر پشت فرمان نیستند.»
هوش مصنوعی در جنگ
نفوذ هوش مصنوعی در زندگی بشر منحصر به چتباتها نیست، در ماههای گذشته جامعه جهانی شاهد نقش آفرینیهای گسترده این صنعت در بسیاری از حوزههای تاثیر گذار زندگی بوده است.
گزارشهای مختلف نشان میدهد هوش مصنوعی در جنگهای سال ۲۰۲۴ و ۲۰۲۵ نیز نقش ویژه ای ایفا کرده است؛ از جنگ ۱۲ روزه جمهوری اسلامی و اسرائیل تا جنگ اوکراین.
دونالد ترامپ، رییسجمهوری آمریکا ۱۸ آذر گفت اجازه خواهد داد شرکت انویدیا تراشههای هوش مصنوعی ایچ۲۰۰ را تحت شرایطی که امکان حفظ امنیت ملی قوی را فراهم میکند، به مشتریان تاییدشده در چین و دیگر کشورها ارسال کند.
ترامپ گفت وزارت بازرگانی آمریکا در حال نهایی کردن جزییات این طرح است و همین رویکرد درباره ایامدی، اینتل و دیگر شرکتهای آمریکایی نیز اعمال خواهد شد.
حرکت به سمت آیندهای خودکار
تایم افزود: «به لطف هوانگ، سون، آلتمن و دیگر غولهای هوش مصنوعی، بشریت اکنون با تمام سرعت و بدون ترمز به سوی آیندهای بسیار خودکار و بسیار نامطمین میتازد.»
سام جیکوبز، سردبیر مجله، گفت: «هیچکس در سال ۲۰۲۵ تاثیری به اندازه افرادی که هوش مصنوعی را تصور، طراحی و ایجاد کردند، نداشت.»
او اعلام کرد: «بشریت مسیر آینده هوش مصنوعی را تعیین خواهد کرد و هر یک از ما میتوانیم در شکل دادن به ساختار و آینده آن نقش داشته باشیم.»
چالشهای عصر هوش مصنوعی
به گزارش تایم، در سالی که گذشت در کنار این رشد سریع، نگرانیها نیز افزایش یافت. مصرف عظیم انرژی برای راهاندازی مراکز داده، حذف بخشی از مشاغل، انتشار گسترده اطلاعات غلط و ویدیوهای جعلی، و احتمال حملات سایبری بدون دخالت انسان، بخشی از چالشهایی است که در این گزارش به آنها اشاره شده است.
تمرکز بیسابقه قدرت در دست چند شرکت بزرگ نیز نگرانی دیگری است که بهگفته تحلیلگران، یادآور دوران «گِیلدد ایج» در آمریکا است.
در اقتصاد، سرمایهگذاریهای سنگین شرکتهایی مانند آمازون، گوگل، مایکروسافت و متا، که مجموعا صدها میلیارد دلار را صرف ساخت مراکز داده کردهاند، سبب شده نقش هوش مصنوعی در بازارهای مالی و چرخه رشد اقتصادی برجستهتر شود.
با این حال، برخی اقتصاددانان نسبت به ایجاد حباب فناوری هشدار دادهاند؛ هشداری که حتی ترامپ نیز به آن اشاره کرده و گفته است: «اگر یک اتفاق واقعا بد بیفتد، تقصیر را بیندازید گردن هوش مصنوعی.»
با وجود این نگرانیها، تایم تاکید کرد که مسیر هوش مصنوعی دیگر برگشتپذیر نیست. استفاده گسترده دانشآموزان، کارمندان، محققان پزشکی و صنایع مختلف از این فناوری باعث شده بحثهای اجتماعی و سیاسی تازهای مطرح شود؛ از نقش چتباتها در یادگیری تا اثر آن بر روابط انسانی.
مجله تایم با اشاره به سنت دیرینه انتخاب شخصیت سال نوشت: «دنیایی که امروز در آن زندگی میکنیم، نتیجه کار ماشین متفکر و سازندگان آن است؛ فناوریای که مانند گذشته، هم نوید پیشرفت میدهد و هم خطر نابرابری و بیثباتی را به همراه دارد.»
سریال «پلوریبوس» نمونهای روشن از این رویکرد است؛ اثری که جهانی تحت سلطه الگوریتمها را تصویر میکند. جایی که انتخابها هدایتشدهاند و هویت انسانی زیر فشار تصمیمسازی هوشمند کمرنگ میشود. این سریال ساخته جدید وینس گیلیگان، خالق برکینگ بد، آغازگر مسیری است که در آن هوش مصنوعی به آنتاگونیست اصلی سینمای امروز تبدیل میشود.
در زبان سینما، ضد قهرمان یا «آنتاگونیست» لزوما دشمن به معنای کلاسیک نیست، بلکه نیرویی است که تعادل جهان داستان را بر هم میزند، قهرمان را وامیدارد جایگاه خود را دوباره بفهمد و معنای جهان را بازتعریف کند. سالها این نقش برعهده خلافکاران، ارتشها، هیولاها یا موجودات فضایی بود اما امروز آنتاگونیست جدید هالیوود، سیستمی نامرئی، فراگیر و بیچهره است: هوش مصنوعی.
ترس از مخلوق تا بیاعتمادی به انسان؛ مسیر قدیمی سینما در مواجهه با ماشین
این تحول ادامه سنتی است که سینما از دههها پیش بنا نهاده است.
سال ۱۹۶۸، فیلم «۲۰۰۱: ادیسه فضایی» ساخته استنلی کوبریک، با شخصیت هال ۹۰۰۰، پرسش مهمی را مطرح کرد: اگر ماشین از انسان منطقیتر باشد، آیا اخلاقیتر هم هست؟
در ۲۰۰۱، استیون اسپیلبرگ با فیلم «هوش مصنوعی»، تصویری از ماشینی ارائه داد که قادر به عشق ورزیدن است و انسانیت را به چالش میکشد.
در نقطهای دیگر، گیرمو دلتورو در بازخوانی تازه «فرانکشتاین» محصول ۲۰۲۴ یادآوری کرد که ریشه ترس همیشه مخلوق نیست، بلکه ناتوانی انسان در مسئولیتپذیری در برابر قدرتی است که خلق کرده است.
همین منطق امروز در بسیاری از روایتهای مربوط به ایآی (AI) تکرار میشود.
خطر اصلی نه خود فناوری، بلکه دستهای انسانی است که آن را هدایت میکند.
این نگرانی این روزها در فیلمهای هالیوود منعکس شده است.
در «ماموریت غیرممکن - حساب مرگبار» محصول ۲۰۲۳ آمریکا، دشمن اصلی یک سیستم هوش مصنوعی به نام انتیتی به معنای موجودیت است؛ سیستمی که با دستکاری اطلاعات و تصویر، واقعیت را به نفع خود بازآرایی میکند.
در این فیلم، خطر اصلی نه یک سلاح، بلکه اطلاعاتی است که نمیتوان به آن اعتماد کرد. واقعیتی که دیگر مطمئن نیستیم بر چه اساسی شکل گرفته است.
جهانهای طراحیشده و بحران انتخاب؛ پرسش محوری پلوریبوس
در پلوریبوس نیز مسئله «ماشین قاتل» نیست. پرسش اصلی این است که جهان طراحیشده بهدست ماشین چگونه میتواند بدون خشونت مستقیم، آگاهی انسان را خاموش کند.
در این جهان، تجربه فردی و جمعی زیر نفوذ پیشنهادهای هوشمند شکل میگیرد و مرز میان انتخاب و هدایت کمرنگ میشود. سریال میپرسد: اگر ساختارهای هوشمند دائما گزینهها را فیلتر و مرتب کنند، آیا انتخابی که در نهایت انجام میدهیم هنوز انتخاب خود ماست؟
اهمیت پلوریبوس در این نیست که آیندهای دور را پیشبینی میکند، بلکه در این است که تصویری فشرده و قابل شناسایی از وضعیت اکنون بهدست میدهد.
در جهان این سریال، انسانها در ظاهر کاملاند؛ خوشحال، آرام و مطلع. اطلاعات همیشه آماده و در دسترس است و پاسخ هر سؤال بیدرنگ در ذهنشان مینشیند، اما همین کمال ظاهری، نقطه ضعف است: هیچ شک و تردیدی دیده نمیشود، شورش ذهنی شکل نمیگیرد و حقیقت بهجای آنکه در فرایند جستوجو ساخته شود، بهصورت بستهای آماده تحویل داده میشود.
برای ساکنان این جهان، حقیقت امری یکدست و قطعی است، نه میدان کشف و اختلاف نظر.
پلوریبوس از اینجا پرسش اساسی خود را طرح میکند: اگر انسان بهجای ساختن حقیقت، تنها مصرفکننده آن باشد، آیا میتوان او را موجودی آزاد، خلاق و مستقل دانست؟
سریال جهان شخصیسازیشدهای را نشان میدهد که در آن انسانها ظاهرا کنار هم زندگی میکنند اما عملا هر کدام در حبابی جداگانه قرار دارند؛ نزدیکاند، اما در عمق از یکدیگر دور میشوند.
گیلیگان در اینجا بر نوع خاصی از آنتاگونیسم تاکید میکند: تصرف آرام توجه، حس و درک انسان.
خطر آینده الزاما «تصرف فیزیکی جهان» نیست، بلکه کنترل بیصدا بر لایههای شناختی و عاطفی است. این آنتاگونیسم تدریجی و غیرخشونتآمیز، یکی از ویژگیهای اصلی موج جدید هالیوود درباره هوش مصنوعی است و پلوریبوس آن را مرحلهبهمرحله دنبال میکند.
چهرههای متضاد هوش مصنوعی؛ از تهدید خاموش تا موجود اخلاقی
موج سینمایی امروز صرفا هشداردهنده نیست. در فیلم «خالق»، محصول ۲۰۲۳ آمریکا، هوش مصنوعی نه دشمن، بلکه موجودی اخلاقی معرفی میشود؛ موجودی دارای حافظه، احساس و نوعی حق زیستن. این روایت ادامه خطی است که اسپیلبرگ آغاز کرده بود.
اگر موجود مصنوعی بتواند عشق بورزد یا رنج را تجربه کند، بر چه مبنایی میتوان او را صرفا ابزار دانست؟ این نگاه نشان میدهد که در کنار ترس، نوعی کنجکاوی و حتی احترام نسبت به ظرفیتهای بالقوه هوش مصنوعی نیز وجود دارد.
در سوی دیگر، آثار فلسفیتری همچون «آینه سیاه» و «وستورلد» تمرکز خود را بر مسئلهای دیگر میگذارند؛ نه شورش روباتها، بلکه فروپاشی واقعیت مشترک.
در این جهانها، تصویر، حافظه و روایت تا حدی قابل دستکاریاند که تشخیص واقعی از ساختهشده دشوار میشود.
در چنین وضعیتی، آنتاگونیست بودن هوش مصنوعی نه از خشونت عینی، بلکه از قدرت آن در بازتعریف حقیقت ناشی میشود.
در برابر این موج، منتقدانی نیز هستند که بر محدودیتهای واقعی فناوری فعلی تاکید میکنند.
بهنظر آنان، سینما اغلب تواناییهای هوش مصنوعی را بزرگنمایی میکند و بخشی از این هراس، ریشه در نگرانیهای صنفی خود صنعت سرگرمی دارد؛ از نویسندگانی که نگران جایگزینیاند تا بازیگرانی که از دیجیتالی شدن هویتشان میترسند.
گروهی دیگر یادآور میشوند که سینما همواره دشمنان آینده را بزرگتر از واقعیت تصویر کرده تا مسائل امروز را قابل فهمتر کند؛ همانطور که در دوره جنگ سرد یا ترس از انرژی هستهای اتفاق افتاد.
با این همه، اهمیت موج تازه در یک نکته محوری است: سینما به آزمایشگاه اخلاقی و فکری مواجهه انسان با شکل تازهای از قدرت تبدیل شده است؛ قدرتی که نه شبیه دولت و ارتش است، نه شبیه فناوریهای کلاسیک، و نه به آسانی در چارچوبهای حقوقی موجود میگنجد.
این موج از سینما میپرسد:
در نهایت، مسئله اصلی این نیست که هوش مصنوعی دقیقا چه خواهد کرد. مسئله اصلی این است که انسان در جهانی که هر روز هوشمندتر و الگوریتمیتر میشود، چگونه میخواهد جایگاه خود را دوباره تعریف کند و انسان باقی بماند.
رویترز پنجشنبه ۲۰ آذر به نقل از منابع آگاه نوشت این مقام ارشد تایوانی در «هفتههای اخیر» به اسرائیل سفر کرد.
دو منبع مطلع گفتند این سفر در ماه جاری میلادی انجام شد.
آنها خواستند بهدلیل حساسیت موضوع، هویتشان مخفی بماند.
این منابع از ارائه جزییات درباره افرادی که وو با آنان ملاقات داشته و یا محور گفتوگوهای انجام شده، خودداری کردند؛ از جمله اینکه آیا در این دیدارها درباره سامانه چندلایه پدافند هوایی جدید تایوان با نام «گنبد تی» سخنی به میان آمده است یا نه.
این سامانه که در ماه اکتبر از سوی لای چینگ-ته، رییسجمهوری تایوان، رونمایی شد، بخشی از طراحی خود را از سامانه پدافند هوایی اسرائیل الهام گرفته است.
تایوان بهدلیل فشارهای چین که این جزیره را یکی از استانهای خود و نه کشوری مستقل میداند، روابط دیپلماتیک رسمی محدودی دارد. اسرائیل مانند اکثر کشورها، بهطور رسمی تنها دولت پکن را به رسمیت میشناسد، نه تایپه را.
رویترز نوشت هرچند دیپلماتهای بلندپایه تایوانی گاه به دیگر کشورها سفر میکنند اما سفر آنها به کشورهایی مانند اسرائیل امری کمسابقه است.
با وجود محدودیتها، تایوان اسرائیل را یکی از شرکای مهم دموکراتیک خود میداند و پس از حمله هفتم اکتبر حماس و جنگ غزه، حمایت آشکاری از این کشور نشان داد.
از آن زمان، سطح ارتباط و همکاری میان دو طرف افزایش یافته است.
موضع وزارت خارجه تایوان
وزارت خارجه تایوان از پاسخ به این پرسش که آیا وو به اسرائیل سفر کرده است یا خیر، خودداری کرد.
در بیانیه این وزارتخانه آمده است تایوان و اسرائیل دارای «ارزشهای مشترک آزادی و دموکراسی» هستند و «بهطور عملگرایانه به توسعه مبادلات و همکاریهای سودمند متقابل» در زمینههایی همچون تجارت، فناوری و فرهنگ ادامه خواهند داد.
وزارت خارجه تایوان تاکید کرد دو کشور از «اشکال بیشتری از همکاریهای دوجانبه» استقبال میکنند.
وزارت خارجه اسرائیل نیز حاضر به اظهارنظر درباره سفر این مقام تایوانی نشد.
وو که یکی از چهرههای برجسته در معرفی و ترویج جایگاه تایوان در عرصه بینالمللی به شمار میرود، پیشتر سفیر غیررسمی تایوان در پاریس بود و آخرین سفر خارجی علنی او مربوط به حضورش در «کنفرانس امنیتی برلین» در ۲۸ آبان بود.
چه چیزی باعث نزدیکی تایوان و اسرائیل شده است؟
رویترز نوشت تایوان تهدید نظامی ناشی از همسایه قدرتمند خود، چین، را مشابه شرایط امنیتی اسرائیل میداند؛ کشوری که در دهههای اخیر با برخی همسایگان خود و جمهوری اسلامی درگیر تنش بوده است.
در مقابل، چین روابط نزدیکی با فلسطینیان دارد و از سال ۱۹۸۸ کشور فلسطین را به رسمیت شناخته است. تایوان اما اعلام کرده برنامهای برای شناسایی کشور فلسطین ندارد.
لین چیا-لونگ، وزیر خارجه تایوان، ماه گذشته در مصاحبه با خبرنگاران در تایپه گفت میان تایوان و اسرائیل «در حوزههای فناوری و دفاعی، تعامل و یادگیری متقابل وجود دارد».
او افزود همانطور که تایوان سامانه «گنبد تی» را معرفی کرده است، اسرائیل نیز سامانه «گنبد آهنین» را در اختیار دارد.
تایوان حضور دیپلماتیک محدودی در خاورمیانه دارد؛ هرچند تایوان و اسرائیل هر دو دارای سفارتخانههای غیررسمی در تلآویو و تایپه هستند.
تایوان که ادعای حاکمیت پکن بر این جزیره را رد میکند، در گذشته میزبان مقامها و قانونگذاران اسرائیلی بوده است.
