پس از پذیرش طرح آتشبس پیشنهادی دونالد ترامپ برای غزه و توقف حملات ارتش اسرائیل به این شهر، گروهی از خبرنگاران بینالمللی برای نخستینبار طی ماههای اخیر تحت نظارت مستقیم نیروهای ارتش وارد مناطق جنگزده غزه شدند.
بازدیدی نادر و محدود از شهری که در پی دو سال جنگ به شدت ویران شده و دهها هزار فلسطینی در آن جان باختهاند و هدف آن ارائه روایتی از عملیات ارتش اسرائیل علیه حماس اعلام شد.
به گزارش آسوشیتدپرس، نیروهای ارتش اسرائیل در این بازدید یک خودروی زرهی حامل خبرنگاران را از گذرگاه نتساریم در مرکز نوار غزه عبور دادند؛ گذرگاهی که منطقه شمالی را از جنوبی جدا کرده و بهطور کامل تحت کنترل ارتش اسرائیل قرار دارد.
در مسیر حرکت، ویرانهها، آوارهای بتنی، و بقایای ساختمانهای منهدمشده، چهرهای مخوف از نابودی کامل شهر به نمایش میگذاشت. هیچ نشانهای از حیات در محلههای عبوری دیده نمیشد.
در محله صبرا، خبرنگاران از تپهای مشرف به یک بیمارستان متروکه اردنی بازدید کردند. به گفته یکی از فرماندهان ارتش اسرائیل، تونلی متعلق به حماس در مجاورت این مرکز درمانی کشف شده که بخشی از آن زیر ساختمان بیمارستان کشیده شده بود.
یک لوله فلزی بیرونزده از خاک، محل ورودی تونل را نشان میداد. سربازان همچنین ویدیوهایی از پرواز پهپادها درون این تونل پخش کردند که اتاقهایی حاوی مواد منفجره را نشان میداد.
در همین حال، یک مقام اردنی که نخواست نامش فاش شود، استفاده حماس از این بیمارستان را تکذیب کرد. خبرگزاری آسوشیتدپرس نتوانسته بهطور مستقل ادعای ارتش اسرائیل را تایید کند.
براساس اعلام سازمان جهانی بهداشت، از ۳۶ بیمارستان موجود در نوار غزه، تنها ۱۴ مرکز هنوز بهطور محدود فعالاند و بقیه از کار افتادهاند. بسیاری از مراکز درمانی تحت فشار شدید حملات اسرائیل قادر به ادامه فعالیت نیستند.
ارتش اسرائیل میگوید حماس از این مراکز برای اهداف نظامی استفاده میکند، اما تاکنون شواهد قابل توجهی ارائه نکرده است.
یکی دیگر از نقاط بازدید، خانهای در نزدیکی همان بیمارستان بود که به گفته نظامیان، سابقاً پایگاه نیروهای حماس بود. شیشهها خرد شده و سقف و دیوارها سیمکشیهای درهمتنیده و یادداشتهایی به زبان عبری درباره نحوه نگهبانی داشتند.
نظامیان به خبرنگاران هشدار دادند که از پنجرهها فاصله بگیرند، چرا که روز پیش، تیراندازی از سوی تکتیراندازها در همان حوالی گزارش شده بود.
بهگزارش آسوشیتدپرس، در آستانه جنگ، جمعیت شهر غزه نزدیک به یک میلیون نفر بود، اما بخش بزرگی از آنان پس از آغاز حملات ویرانگر اسرائیل آواره شدند. بسیاری از محلههای شهری بهطور کامل نابود شده و تنها سازههای مخروبه باقیماندهاند.
برخی از ساکنان که در دوره آتشبس موقت بازگشته بودند، اکنون با تهدید تازهای از سوی ارتش اسرائیل مواجه شدهاند.
با آغاز مرحله تازه عملیات نظامی، ارتش اسرائیل از ساکنان خواست به مناطق جنوبی پناه ببرند و هشدار داد که افراد باقیمانده در غزه «حامی حماس» تلقی خواهند شد. با این حال، یک مقام ارشد ارتش که خبرنگاران را همراهی میکرد، موضعی نرمتر اتخاذ کرد و گفت: «ما هر روز تلاش میکنیم به مردم نشان دهیم که رفتن به جنوب امنتر است. اگر به مناطق پرجمعیت نزدیک شویم، عملیات را متوقف میکنیم و با راههای دیگر تلاش میکنیم آنها را از منطقه خارج کنیم.»
با وجود هشدارها، بسیاری از ساکنان هنوز در غزه ماندهاند؛ برخی ناتوان از جابهجایی، برخی دیگر بیمیل به آوارگی مجدد.
در این میان، همزمان با بازدید خبرنگاران، مقامهای اسرائیلی اعلام کردند که ارتش آماده اجرای مرحله نخست طرح صلح پیشنهادی دونالد ترامپ برای پایان جنگ و آزادی گروگانها است؛ طرحی که برخی مفاد آن از سوی حماس پذیرفته شده اما هنوز بخشهایی در دست مذاکره باقی مانده است.
یک مقام ارتش به آسوشیتدپرس گفت اسرائیل در حال انتقال مواضع خود از حالت تهاجمی به تدافعی است، اما در عمل تاثیر این تغییر بر وضعیت مردم غزه هنوز مشخص نیست.
بر اساس دادههای وزارت بهداشت غزه، از آغاز جنگ تاکنون بیش از ۶۷ هزار فلسطینی کشته شدهاند؛ آماری که به روایت این نهاد تحت کنترل حماس، حدود نیمی از آن را زنان و کودکان تشکیل میدهند. این وزارتخانه زیر نظر دولت حماس فعالیت میکند اما آمار آن از سوی سازمان ملل و ناظران بینالمللی قابل اتکاترین برآورد موجود شناخته میشود.
پایگاه خبری واینت جمعه ۱۱ مهر در تحلیلی نوشت این شرایط یادآور فشارهایی است که حزبالله در لبنان با آن مواجه است، با این تفاوت که برای حماس فشارها عمدتا از خارج و بهویژه از سوی دولتهای عربی اعمال میشود.
تحلیلگران میگویند اگر حتی قطر و ترکیه، نزدیکترین حامیان حماس، همراه سایر کشورهای عربی طرح ترامپ را تایید کنند، حماس در برابر اسرائیل تنها خواهد ماند.
چنین وضعیتی میتواند این گروه را در چشم جهان بهعنوان «مانع صلح» معرفی کند و اسرائیل را در موقعیتی برنده قرار دهد: یا حماس سلاحش را زمین میگذارد و ماهیتش از بین میرود، یا طرح را رد میکند و مسئول تداوم جنگ معرفی میشود.
منابع آگاه در دوحه از فشارهای سنگین بر رهبران حماس خبر میدهند.
در حالیکه سران حاضر در قطر ناچار به محاسبه هزینهها هستند، فرماندهان میدانی در غزه مانند عزالدین الحدّاد و رائد سعد بهشدت با این طرح مخالف هستند.
آنها در حالیکه در تونلها پنهان شدهاند، میدانند که غزه با خطر تخریب کامل و آوارگی جمعیت روبهرو است؛ اما از دید آنان پذیرش توافق معادل تسلیم است.
رد طرح صلح میتواند به چراغ سبز تازهای برای اسرائیل در جهت آغاز موجی دیگر از حملات ویرانگر منجر شود؛ حملاتی که محلهها را ویران، تلفات غیرنظامی را افزایش و احتمالا گروگانگیریهای تازهای را رقم خواهد زد.
با وجود این، کارشناسان تاکید دارند که حتی در صورت تصرف مجدد غزه به دست اسرائیل، حماس از بین نخواهد رفت و نیروهایش عمدتا به جنوب منتقل شدهاند.
در این میان، شکست تلاش برای ترور رهبران حماس در دوحه، نقطه عطفی راهبردی شد.
این عملیات ناموفق باعث شد قطر و اخوانالمسلمین بار دیگر در جایگاه اصلی میانجیگری قرار گیرند و حتی با حمایت تلویحی دولت ترامپ نقش پررنگتری پیدا کنند.
مقامات قطری که پیشتر به انتقال پول نقد به حماس و حمایت رسانهای از آن متهم بودند، اکنون به بازیگرانی کلیدی در روند دیپلماتیک تبدیل شدهاند.
به گفته ناظران، همین ناکامی اسرائیل در حذف رهبران حماس در خارج از غزه، بهجای پایان دادن به فعالیت این گروه، باعث تقویت موقعیت قطر بهعنوان میانجی و ادامه حیات حماس شد.
در نتیجه، با وجود ویرانیها و تلفات سنگین، جنگ همچنان ادامه دارد و به روالی معمول درگیریهای پرهزینه در غزه بدل شده است.
به نظر میرسد حماس میان دو انتخاب دشوار قرار گرفته است: پذیرش توافقی که ماهیت «مقاومت» را از آن میگیرد یا رد طرح و پذیرش پیامدهایی چون حملات ویرانگر جدید، کشتار غیرنظامیان و تشدید انزوا.
برای اسرائیل، هر دو مسیر میتواند به نوعی پیروزی تعبیر شود؛ اما برای مردم غزه، هردو انتخاب آیندهای پر از ابهام و رنج به همراه دارد.
به گزارش این روزنامه، طی چهار روز پس از اعلام طرح ترامپ، چند تحول مهم رخ داد. گروهی از کشورهای عربی و مسلمان از طرح حمایت کردند اما با ادبیاتی متفاوت از سند اصلی؛ نشانهای که نشان میدهد خواهان اصلاحاتی در متن هستند. تنها قطر آشکارا اعلام کرد که سند ترامپ باید مبنای مذاکره باشد و برخی بندهای مربوط به توافق پایان جنگ نیاز به شفافسازی دارند. این موضع پس از آن مطرح شد که دوحه با دریافت تضمینهای امنیتی بیسابقه از واشینگتن، موقعیت منطقهای خود را تقویت کرد.
هاآرتص مینویسد طرحی که ترامپ به نتانیاهو ارائه داد، با نسخهای که چند روز قبل با رهبران عربی به اشتراک گذاشته بود تفاوت داشت. نتانیاهو خواستار درج عباراتی مبهم درباره جدول زمانی خروج اسرائیل از غزه شد؛ خواستهای که ترامپ برای جلب موافقت اسرائیل پذیرفت، هرچند رهبران عرب بهشدت با آن مخالفت کرده بودند. همین تغییرات احتمالاً موجب خواهد شد که حماس پیش از هرگونه پذیرش، خواستار مذاکره مجدد و اصلاح سند شود.
طبق این طرح، حماس دو امتیاز مهم به دست میآورد: آزادی هزاران زندانی فلسطینی و تضمین مصونیت رهبرانش در قطر از حملات اسرائیل. اما نبود یک جدول زمانی مشخص برای خروج کامل اسرائیل از غزه، از نگاه حماس «نقطه شکست» توافق است، چرا که نتانیاهو میتواند پس از آزادی گروگانها بار دیگر جنگ را از سر بگیرد.
به نوشته هاآرتص، پرسش کلیدی این است که آیا ترامپ به کشورهای عربی اجازه خواهد داد بندهایی از طرح را تغییر دهند تا رضایت حماس جلب شود یا خیر. حماس میداند که رد توافق به معنای ادامه حملات اسرائیل است، اما تجربههای پیشین نشان میدهد این گروه همواره ترجیح داده جنگ را ادامه دهد تا اینکه توافقی بپذیرد که امکان بازگشت دوباره جنگ را فراهم کند.
با این حال، حماس تاکنون طرح ترامپ را رسماً رد نکرده و همین نکته به گفته تحلیلگران حیاتی است. قطر، مصر و ترکیه تلاش میکنند این گروه را به سمتی ببرند که طرح را نه رد کند و نه بیقید و شرط بپذیرد، بلکه در قالب یک «بله مشروط» وارد مذاکره شود.
در پایان، هاآرتص نتیجه میگیرد که تصمیم نهایی به دست ترامپ است: یا به نسخه اولیه طرح بازگردد و حمایت کشورهای عربی و شاید حماس را به دست آورد، یا با تغییرات مورد نظر نتانیاهو بایستد و خطر فروپاشی کامل روند صلح را بپذیرد.
ترامپ جمعه ۱۱ مهر از فلسطینیان غیرنظامی خواست فورا به «مناطق امنتر» در نوار غزه نقل مکان کنند و تاکید کرد که شبهنظامیان حماس «از نظر نظامی در محاصرهاند» و با دستور او «بهسرعت» از صحنه محو خواهند شد.
رییسجمهوری آمریکا اعلام کرد که «کشورهای ثروتمند و قدرتمند خاورمیانه» همراه با ایالاتمتحده و با امضای اسرائیل، این طرح صلح را پذیرفتهاند و اکنون «آخرین فرصت» به حماس داده میشود.
ترامپ گفت یشنهاد او بهگونهای تنظیم شده که «زندگی همه جنگجویان حماس» را شامل میشود و به اعضای حماس که بخواهند، امکان خروج ایمن به «کشورهای پذیرنده» داده میشود.
کانال ۱۲ اسرائیل پیش از انتشار پیام ترامپ، گزارش داد که انتظار میرود حماس خواستار تغییرات اساسی در طرح ترامپ برای پایان دادن به جنگ غزه شود.
بدر عبدالعاطی، وزیر خارجه مصر پنجشنبه اعلام کرد قاهره همراه با قطر و ترکیه در حال تلاش برای متقاعد کردن حماس به پذیرش طرح صلح دونالد ترامپ، ريیسجمهوری آمریکا، برای پایان دادن به جنگ نزدیک به دوساله غزه است.
عبدالعاطی در پاریس هشدار داد در صورت مخالفت حماس، درگیریها تشدید خواهد شد. در همین حال، بیبیسی گزارش داد که عزالدین الحدّاد، فرمانده شاخه نظامی حماس در غزه، مخالفت خود را با طرح ۲۱ مادهای ترامپ اعلام کرده است.
ترامپ در پیام خود بار دیگر رفتار حماس را محکوم کرد و به حملات مرگبار هفت اکتبر اشاره کرد؛ اما همزمان از ارقام کشتهشدگان حماس نیز سخن گفت و نوشت که بیش از ۲۵ هزار نفر از اعضای حماس تا کنون کشته شدهاند.
او ضمن درخواست برای «رهایی فوری همه گروگانها»، هشدار داد در صورت عدم پذیرش توافق تا مهلت تعیینشده، «همه چیز بههم خواهد ریخت» و «آتش» علیه حماس گشوده خواهد شد.
اطلاعات منتشرشده از روند مذاکرات حاکی است که پیش از رونمایی رسمی طرح، اسرائیل و برخی کشورهای منطقه برای اعمال اصلاحاتی در متن مذاکره کردند و منابعی نیز میگویند حماس در آستانه پاسخ مثبت با پیشنهاد برخی الحاقات بوده است.
واکنشها نسبت به تهدید ترامپ متفاوت بوده است؛ برخی مقامهای اروپایی و منطقهای نگران تشدید تنش و افزایش خشونت هستند و هشدار دادهاند که فشارهای فزاینده ممکن است منجر به بازگشت چرخهای از حملات و پاسخها شود.
همزمان، ترامپ تاکید کرد که هدف نهایی او «صلح در خاورمیانه» است و این توافق «شانس تاریخی» برای توقف خشونتها فراهم میآورد.
در حالی که موعد تعیینشده رو به پایان است، روشن نیست حماس چه تصمیمی خواهد گرفت و آیا میتواند یا خواهد پذیرفت که شروط پیششرطگونهای را که واشینگتن مطرح کرده است قبول کند یا خیر.
