معاون وزیر ارتباطات: فیلترشکنها علیه زیرساختهای کشور مورد سوءاستفاده قرار گرفتهاند
احسان چیتساز، معاون وزیر ارتباطات، سیاست فیلترینگ جمهوری اسلامی را «شکستخورده» خواند و گفت: «ابزارهای فیلترینگ نه تنها نتوانستهاند نیازهای مردم را برآورده کنند، بلکه به عنوان ابزارهای ضد زیرساختهای کشور مورد سوءاستفاده قرار گرفتهاند.»
قطع دسترسی به خدمات مکانیابی در ایران بر تمام ابعاد زندگی شهروندان اثری مخرب گذاشته است. مخاطبان ایراناینترنشنال در پیامهایی گفتند با اختلال در جیپیاس، خرید اینترنتی، پیدا کردن آدرسها و فعالیت تاکسیها نیز دچار مشکل اساسی شده است.
همزمان با جنگ ۱۲ روزه اسرائیل و جمهوری اسلامی، دسترسی شهروندان در ایران به جیپیاس، ارتباطات مخابراتی و اینترنتی قطع یا مختل شد.
در روزهای گذشته شماری از مخاطبان ایراناینترنشنال با ارسال پیامها و ویدیوهایی، گفتند جیپیاس موقعیت آنها را در شهر و حتی کشوری دیگر نشان میدهد.
ایراناینترنشنال از مخاطبان خود پرسید اختلال گسترده در جیپیاس چه تاثیری بر زندگی روزمره شما داشته است.
یک شهروند با ارسال پیام صوتی گفت: «جمهوری اسلامی از برق و آب تا اینترنت و جیپیاس، همهچیز را قطع میکند.»
شهروندی دیگر مقامات جمهوری اسلامی را «بیکفایت و جنایتکار» خواند و گفت: «به لطف سعی و تلاش بیوقفه حکومت کمکم داریم به صدر اسلام یا حتی عصر حجر برمیگردیم، اما خامنهای به وضعیت فعلی میگوید رسیدن به قله.»
مخاطبی هم با اشاره به اینکه تمام ابعاد زیست روزمره شهروندان به اینترنت و ماهوارهها وصل است، گفت حتی با قطع چند ساعته این خدمات هم زندگی شهروندان فلج میشود.
احسان چیتساز، معاون وزیر ارتباطات دولت پزشکیان، دوشنبه ۲۳ تیر در گفتوگو با روزنامه هممیهن، اختلالهای گسترده در سرویسهای موقعیتیاب را تایید کرد و گفت برخی اختلالهای ایجاد شده در جیپیاس، به دلایل «امنیتی» و «نظامی» و «از داخل کشور» اعمال شدهاند.
او در عینحال بدون ارائه شواهد، بخشی از موضوع را متوجه آمریکا دانست و گفت احتمالا «اولویت ماهوارهها تغییر کرده» است.
موضوعاتی که فرزین ندیمی، پژوهشگر انستیتو واشینگتن، آنها را بیمعنی خواند و به ایراناینترنشنال گفت اختلال ایجاد شده در سیگنالهای جیپیاس در ایران به طور کامل داخلی و نتیجه تصمیم مقامات جمهوری اسلامی است.
مخاطبی به طنز و کنایه گفت جیپیاس هم در ایران شده «مثل آخوند»، قاطی کرده و نمیداند چه کار کند.
شهروندی با ارسال پیام صوتی به ایراناینترنشنال گفت: «با قطع شدن مسیریابها نه جایی میتوانیم برویم و نه چیزی سفارش بدهیم. این اختلال در گوشیهای آیفون هم به مراتب بدتر از اندرویدیهاست.»
مخاطبی دیگر گفت: «برای پیدا کردن یک آدرس ساده در شهر باید بارها دور سر خودمان بچرخیم و در نهایت هم مسیر و مقصد را بعد از دستکم نیم ساعت تا ۴۰ دقیقه تاخیر، از روی تابلوهای راهنما پیدا کنیم.»
یک شهروند که خود را راننده آمبولانس معرفی کرد، با اشاره به مشکلی جدی که برایش پیش آمده گفت سه روز پیش قرار بود بیماری را از شهر زنجان به بیمارستان قلب تهران منتقل کنند، اما چون مسیر و شهر تهران را نمیشناختند با اپلیکیشن داخلی نشان به سمت مقصد حرکت کردند.
او توضیح داد که پس از حدود دو ساعت «از این خیابان به آن خیابان رفتن در اوج گرما» و بد شدن حال بیمار، در نهایت با پرداخت پول به یک موتورسوار، از او بهعنوان راهنما تا مقصد بیمارستان استفاده کردند.
اختلال در سامانه موقعیتیابی جهانی (جیپیاس) در ایران سابقهای طولانی دارد.
یکی از فراگیرترین مشکلاتی که شهروندان با اختلال در جیپیاس در روزهای اخیر تجربه کردهاند، در زمینه استفاده از تاکسیهای اینترنتی هم برای رانندگان و هم برای مسافران بوده است.
یک راننده تاکسی با ارسال پیام صوتی به ایراناینترنشنال گفت: «خیلی از سفرها را نمیتوانم انتخاب کنم چون مقصد را نمیشناسم و گم میشوم. در محدوده خانه هم که کار میکنم باز گیر میافتم چون مسیریاب قطع است و نمیدانم کجا بروم.»
چندین راننده در پیامهایی گفتند «فعلا» و به شکل موقتی کار در اسنپ را تعطیل یا کم کردهاند تا ببینند تکلیف این اختلالها چه میشود.
رانندهای در پیامش تاکید کرد «خیلی سخت میشود مسافر و مقصد را پیدا کرد» و شهروندی دیگر به کنایه گفت: «دوباره برگشتهایم به دوره قبل نرمافزارهای مکانیاب و مدام باید سرمان را از شیشه ماشین بیرون بیاوریم و از رهگذران آدرس بپرسیم.»
روزنامه هممیهن ۲۳ تیر در گزارشی در این زمینه نوشت: «با شروع جنگ، اپلیکیشنهای تاکسی اینترنتی از کار افتاد. راننده در شهرری بود و درخواست مسافری از ونک را قبول میکرد، در حالی که روی نقشه، موقعیت مکانی راننده در خیابان شیراز بود.»
بر اساس این گزارش، پشتیبانی اپلیکیشنهای تاکسی اینترنتی در پاسخ به مطالبات میگفتند: «دست ما نیست. بهدلیل مسائل امنیتی این اتفاق افتاده است.»
چند شهروند در پیامهای خود به ایراناینترنشنال گفتند همین اختلالها باعث شده همهچیز به تاخیر بیفتد، خیلیها به قرارهایشان دیرتر برسند و در شرایط کلافگی و بلاتکلیفی به سر ببرند.
علاوه بر این مشکلات روزمره، ارسال پارازیت روی این شبکه، طیف گستردهای از سیستمهای ناوبری مورد استفاده در هواپیماهای تجاری، شبکههای ارتباط موبایلی و نمونههای حیاتی دیگر را مختل میکند.
آذر ۱۴۰۲ مجله وایس با انتشار گزارشی درباره افزایش اختلالات جیپیاس در خاورمیانه، جمهوری اسلامی را مسئول ارسال پارازیتهای مخرب روی این سامانه معرفی کرد.
گستره این اختلالات بینالمللی تا جایی پیش رفت که دستکم ۲۰ هواپیمای تجاری در آسمان مرزی ایران و عراق از مسیر خود منحرف شدند.
ژان-نوئل بارو، وزیر امور خارجه فرانسه، خبر داد که شورای وزیران خارجه اتحادیه اروپا تحریمهایی را علیه افرادی و نهادهایی که منافع اروپا را تهدید میکنند، تصویب کرده است. در میان افراد مشمول این تحریمها، نام ۹ فرد و نهاد ایرانی به چشم میخورد.
این افراد و نهادها به گسترش تروریسم در خاک اروپا متهم شدهاند.
بارو سهشنبه گفت: «ما داراییهای ۹ فرد و نهاد ایرانی مسئول ترور در خاک اروپا را مسدود کرده و ورود آنها به اروپا را ممنوع کردهایم.»
او افزود: «این نتیجه تلاشهایی است که شخصا رهبری آن را بر عهده داشتم و از این نتیجه استقبال میکنم.»
وزیر خارجه فرانسه همچنین خواستار «آزادی فوری و بدون قید و شرط» شهروندان فرانسوی بازداشتشده در ایران شد و بر لزوم بازگشت بازرسان آژانس بینالمللی انرژی اتمی و آغاز فرآیند دیپلماتیک جدیدی برای مهار رفتار بیثباتکننده تهران تاکید کرد.
وزیر امور خارجه فرانسه همچنین ابراز امیدواری کرده است که تحریمهایی علیه روسیه نیز در آینده نزدیک تصویب شود.
تحریمشدگان کیستند؟
افراد تحریمشده به نقشآفرینی مستقیم در طراحی و اجرای ترورها و عملیاتهای امنیتی علیه مخالفان حکومت ایران در کشورهای اروپایی متهم هستند.
بر اساس بیانیه منتشرشده، در این فهرست نام محمدرضا انصاری، فرمانده یگان ۸۴۰ نیروی قدس سپاه پاسداران، دیده میشود؛ فردی که به صدور دستور ترور خبرنگاران شبکه ایران اینترنشنال متهم است.
علاوه بر او، نامهای ناجی ابراهیم زیندشتی، عبدالوهاب کوچاک عامل اجرایی زیندشتی و قاتل مسعود مولوی، علی اسفنجانی مأمور وزارت اطلاعات و همدست در قتل مسعود مولوی، علی کوچاک همدست زیندشتی و مظنون به مشارکت در قتل سعید کریمیان، اکرم عبدالکریم اوزتونج خواهرزاده زیندشتی و عضو شبکه تحت هدایت او، نیهات عبدالقدیر آسان عضو شبکه زیندشتی و رضا حمیدی راوری عضو وزارت اطلاعات و ناظر بر عملیاتهای زیندشتی از جمله ترور مخالفان جمهوری اسلامی در این فهرست دیده میشوند.
شبکه وابسته به ناجی زیندشتی نیز به عنوان یک نهاد تحت تحریم قرار گرفته است.
این اقدام اتحادیه اروپا در حالی صورت میگیرد که مقامات اروپایی طی ماههای گذشته بارها نسبت به افزایش فعالیتهای اطلاعاتی و تروریستی جمهوری اسلامی در خاک اروپا هشدار داده بودند.
اعلام خبر این تحریمها پس از آن صورت گرفت که وزیر امور خارجه فرانسه، هشدار داد در صورتی که مذاکرات هستهای با جمهوری اسلامی به «توافقی قابل راستیآزمایی» ختم نشود، مکانیسم ماشه علیه ایران ۹ شهریور فعال خواهد شد.
از بامداد ۲۴ تیر تاکنون گزارشهایی از آتشسوزی گسترده در دستکم سه شهر تهران، تبریز و مشهد منتشر شده است. وقوع این آتشسوزیها همزمان با انفجارهایی که مقامات جمهوری اسلامی دلیلشان را «نشت یا ترکیدگی لوله گاز» اعلام میکنند، تردید شهروندان را در پی داشته است.
یک مجتمع مسکونی پنج طبقه ۶۰ واحدی در خیابان «پاسدار گمنام» تهران حدود ساعت چهار و نیم صبح سهشنبه ۲۴ تیر آتش گرفت.
به گفته جلال ملکی، سخنگوی سازمان آتشنشانی شهرداری تهران، محل اصلی آتشسوزی طبقه همکف و پارکینگ در طبقه منفی یک مجتمع بود که تعداد زیادی خودرو در آن پارک شده بود.
او گفت در این حادثه سه خودرو و یک موتورسیکلت گرفتار آتش شدند، اما چون میزان سوختگی یک خودروی امویام بسیار بیشتر بود، احتمال اینکه آتش از آنجا آغاز شده و به خودروهای کناری سرایت کرده باشد، بیشتر است.
ملکی از مهار آتش پس از چند ساعت خبر داد و افزود علت اصلی آتشسوزی پس از «بررسی دقیق از سوی کارشناسان» اعلام خواهد شد.
چند ساعت پس از این حادثه و حوالی ساعت هشت صبح سهشنبه، گزارشها و تصاویری از آتشسوزی در برج زمرد بلوار ۲۹ بهمن تبریز منتشر شد.
حدود سه ساعت بعد، اکبر دشتی، معاون عملیات سازمان آتشنشانی شهرداری تبریز، از مهار آتشسوزی در این برج خبر داد و گفت حریق از یک فروشگاه پوشاک آغاز شده بود.
او افزود علت دقیق حادثه پس از «بررسی کارشناسان» اعلام میشود.
در مشهد نیز بامداد سهشنبه آتشسوزی گستردهای در مجتمع تجاری قائم واقع در میدان ۱۷ شهریور اتفاق افتاد.
به گفته حمیدرضا کافینیا، مدیرعامل سازمان آتشنشانی مشهد، ۱۵۰ آتشنشان به محل اعزام شدند و توانستند حریق را پس از ۱۰ ساعت مهار کنند.
او اعلام کرد آتش از طبقه منفی یک این مجتمع تجاری آغاز شده و نقطه کانونی حادثه، محل نگهداری لوازم آرایشی و بهداشتی بوده است.
به گفته کافینیا، تمامی این مجموعه آتش گرفته بود که با تلاش آتشنشانان مهار و از سرایت آن به واحدهای مجاور جلوگیری شد اما امکان ریزش ساختمان وجود دارد.
او همچنین تاکید کرد این مجتمع قدمتی بیش از ۶۰ سال دارد و بهعنوان یکی از ساختمانهای ناایمن در مشهد، چندین بار اخطار دریافت کرده بود.
انفجارها و آتشسوزیهای مشکوک دوشنبه
آتشسوزیهای گسترده در شماری از شهرهای ایران پس از توقف جنگ ۱۲ روزه با اسرائیل خبرساز شده و مورد توجه شهروندان و کاربران رسانههای اجتماعی قرار گرفته است.
یک مخاطب دوشنبه ۲۳ تیر با ارسال ویدیوهایی به ایراناینترنشنال، از وقوع انفجار و آتشسوزی در گرمدره خبر داد و گفت دود عظیم ناشی از این آتشسوزی برای تمام ساکنان کرج قابل مشاهده است.
به گفته یکی از شهروندان، این حریق در شهرک خاتمالانبیا مقابل شهرک جهاننما رخ داده است.
محمد یساولی، رییس سازمان آتشنشانی شهرداری کرج، اعلام کرد این آتشسوزی در یک کارگاه مبلسازی به مساحت هزار متر مربع رخ داد، اما علت دقیق آن هنوز مشخص نیست.
در این روز همچنین گزارشهایی از انفجار و آتشسوزی در نقاطی دیگر از ایران مانند تبریز، قم، تهران و مشهد منتشر شد که از آن جمله میتوان به «انفجار» در فرودگاه مشهد و به اشتراکگذاری ویدیوهایی از دود سفید در نزدیکی این مکان منتشر شد.
روابط عمومی فرودگاه مشهد وقوع انفجار را تکذیب و اعلام کرد دود ناشی از «سوزاندن برنامهریزیشده علفهای هرز» بود.
دوشنبه همچنین گزارشهایی از وقوع دستکم دو انفجار در حوالی خیابان انقلاب و شریعتی تهران منتشر شد.
مقامهای جمهوری اسلامی علت حادثه در خیابان انقلاب را آتشسوزی در یک فروشگاه کفش اعلام کردند، اما درباره علت بروز حریق توضیحی ارائه ندادند
ویدیوهای رسیده به ایراناینترنشنال در ۲۳ تیر نشان میداد یک خودرو در شهرک غرب تهران آتش گرفته است.
در همین روز، بخشی از یک ساختمان در مجتمع پردیسان قم منفجر و طبقه اول ساختمان آن بهشدت تخریب شد.
مدیرعامل سازمان آتشنشانی قم گفت درباره انفجار این ساختمان «احتمال نشت گاز» وجود دارد.
همزمان خبرگزاری فارس، وابسته به سپاه پاسداران، نوشت در چند روز گذشته برخی چهرههای «ضدانقلاب» و «اکانتهای مرتبط با اسرائیل» تلاش میکنند هر سانحه یا حادثه طبیعی متداول را با هدف ایجاد اضطراب در بین مردم به جنگ مرتبط کنند.
فارس نوشت ساکنان ساختمانی که در قم دچار انفجار شده، «شهروندان عادی» هستند.
این رسانه وابسته به سپاه افزود اگر حملهای در ایران رخ داده باشد، مردم با «فعال شدن آژیر خطر در اسرائیل» از آن مطلع خواهند شد.
تسنیم، دیگر خبرگزاری وابسته به سپاه پاسداران، نیز در گزارشی نوشت انفجارهای اخیر در برخی مناطق کشور، ناشی از «نشتی گاز» بوده و به مسائل «امنیتی یا تروریستی» ارتباطی ندارد.
حساب فارسیزبان وزارت خارجه اسرائیل در شبکه ایکس، ۲۳ تیر در واکنش به این حوادث که مقامهای حکومتی دلیلشان را «نشت گاز» عنوان میکنند، نوشت اگر جمهوری اسلامی «بهجای ارسال میلیونها دلار به تروریستهای ورشکسته منطقه، لولههای گاز را ترمیم میکرد بهتر نبود؟»
اعلام «نشت گاز» بهعنوان علت این حوادث مانند انفجار در برجهای پامچال چیتگر تهران با واکنش شهروندان مواجه شده است.
شماری از کاربران رسانههای اجتماعی معتقدند این حوادث که بلافاصله پس از اعلام آتشبس میان جمهوری اسلامی و اسرائیل در ایران آغاز شدند، میتوانند دلایلی مانند «تلاش برای حذف هدفمند مقامات حکومت»، «خرابکاری» یا «حمله خارجی» داشته باشند.
جیسون برادسکی، مدیر سیاستگذاری سازمان اتحاد علیه ایران هستهای، ۲۳ تیر آتشسوزیها و انفجارهای پرشمار در ایران را «مرموز» توصیف کرد و در ایکس نوشت: «گزارشهای تایید نشدهای درباره بلند شدن دود در پارچین وجود دارد، این یعنی نشت گاز خیلی زیاد.»
جمهوری اسلامی شاید در حال حاضر بهدنبال قطع کامل جیپیاس نباشد، اما با سرمایهگذاری در اختلالهای هدفمند و استفاده از سامانه جایگزینی بِیدو محصول چین، تلاش میکند وابستگی خود به این فناوری آمریکایی را کاهش دهد؛ رویکردی که بخشی از استراتژی جنگ نامتقارن جمهوری اسلامی است.
بر اساس گزارشهای عمومی و رسمی منتشر شده، جمهوری اسلامی در سالهای اخیر یکی از منابع مداخله در سامانه جیپیاس منطقهای بوده است اما این اختلالها در روزها و هفتههای گذشته به اوج خود رسیده است.
تیمراستیآزمایی ایراناینترنشنال در این گزارش به بررسی ابعاد مختلف اختلالها در سیستمهای ناوبری در ایران پرداخته و تلاش کرده تا تصویری جامع از چند و چون آنچه به عنوان بخشی از جنگ الکترونیک در منطقه نامیده میشود ارائه دهد.
چرا دولتها در سیگنال جیپیاس مداخله میکنند؟
در کنار ایران، روسیه، چین و کرهشمالی نیز از پیشگامان اختلال در جیپیاس با استفاده از جمینگ و اسپوفینگ شناخته میشوند؛ فناوریهایی که بخشی از تاکتیکهای جنگ نامتقارن بهشمار میروند.
در جریان اعتراضات سراسری در سالهای ۱۳۹۸ و ۱۴۰۱، نهادهای امنیتی جمهوری اسلامی بهطور همزمان دست به قطع اینترنت، اختلال در جیپیاس و تضعیف سیگنالهای ارتباطی زدند.
همانزمان کاربران از اختلال در اپلیکیشنهای مسیریابی مانند «ویز» و «گوگلمپ» خبر دادند. این دست از اختلالهای محلی، معمولا برای محدود کردن جابهجایی معترضان یا کاهش هماهنگی آنها صورت گرفته است.
در جنگهای مدرن، نیروهای نظامی بهصورت محلی اقدام به ایجاد انواع اختلال در دادههای ماهوارهای میکنند تا استفاده دشمن از جیپیاس برای هدایت موشکها، پهپادها و نیروهای زمینی جلوگیری کنند.
گزارشها نشان میدهد روسیه در سال ۲۰۱۷ بهطور عمدی سیگنالهای جیپیاس را در دریای سیاه دچار اختلال کرده است.
در سالهای اخیر نیز در سواحل شرقی مدیترانه، اختلالهای گستردهای ثبت شده که کارشناسان منشا آن را اسرائیل میدانند.
چین نیز از چنین تاکتیکهایی در مناطق حساس امنیتی، بهویژه اطراف تایوان و جزایر استراتژیک خود استفاده کرده است.
آمریکا در گذشته برای اهداف امنیتی، بهطور عمدی دقت جیپیاس غیرنظامی را با استفاده از قابلیت «دسترسی انتخابی» کاهش میداد تا دشمنان به اطلاعات دقیق موقعیت دسترسی نداشته باشند اما این قابلیت در سال ۲۰۰۰ از سوی دولت آمریکا غیرفعال شد.
در سیستمهای مکانیابی مانند جیپیاس، تلفنها، کشتیها، هواپیماها و سامانههای نظامی از سیگنالهایی استفاده میکنند که از ماهوارهها به زمین فرستاده میشوند.
این سیگنالها بسیار ضعیف هستند و اگر کسی در نزدیکی گیرنده (مثلا یک موبایل یا هواپیما) امواج قویتر در همان فرکانس پخش کند، گیرنده دیگر نمیتواند سیگنال اصلی را تشخیص دهد. به این عمل جمینگ جیپیاس میگویند.
اسپوفینگ یا جعلیسازی، نوعی پیشرفتهتر از جمینگ است که در آن سیگنالهای تقلبی ولی شبیه سیگنال اصلی فرستاده میشود، به طوری که گیرنده فکر کند در جای دیگری قرار دارد.
دولتها معمولا برای حفاظت از مراکز حساس یا رویدادهای مهم، بهصورت محلی، میدانهای جمینگ یا «حبابهای اسپوفینگ» ایجاد میکنند تا از پرواز پهپادها یا حملات هدایتشونده جلوگیری شود.
جمینگ نظامی جمهوری اسلامی در مناطق درگیری
در طول جنگ ۱۲ روزه، ایراناینترنشنال به پیامهای بسیاری از سراسر کشور درباره قطع اینترنت و اختلال در سیستمهای جیپیاس دریافت کرد.
پیش از آغاز درگیریها گزارش شد که روزانه بین ۹۷۰ تا هزار و ۱۰۰ کشتی در خلیج فارس، تنگه هرمز و دریای عمان با اختلال در جیپیاس روبهرو شدهاند؛ این آمار در ۲۵ خرداد، روز سوم جنگ، به هزار و ۱۵۵ کشتی رسید.
اختلال جیپیاس باعث شد سیگنالهای سامانه شناسایی خودکار (AIS) کشتیها بهاشتباه نشان دهد که آنها هنگام عبور از تنگه هرمز، در خشکی ایران قرار دارند
در یک حادثه، دو نفتکش فرانتایگل و آدالین شبانه با یکدیگر برخورد کردند و بازرسان احتمال دادند که جمینگ جیپیاس عامل خطای ناوبری بوده است.
پس از آن شرکتهای کشتیرانی مجبور شدند مسیرها و برنامههای خود را تغییر دهند و از عبور شبانه خودداری کنند، که موجب ازدحام در یکی از مسیرهای حیاتی تجارت جهانی شد.
پیش از آن دولت آمریکا مرداد ۱۳۹۸ به جمهوری اسلامی هشدار داده بود که از ارسال پارازیت روی کشتیهای تجاری که از تنگه هرمز میگذرند، خودداری کند.
گزارشهایی از پاییز ۲۰۲۳ نشان میدهد که هواپیماهای مسافربری در حال عبور از حریم هوایی ایران دچار اسپوفینگ جیپیاس شدهاند.
به گفته نهادهای رصد هوانوردی، بر اثر این مداخله جدی، دستکم ۲۰ هواپیمای مسافربری و خصوصی از مسیر خارج شدند.
در این عملیات سیگنالهای جعلی از ایستگاههای زمینی پخش میشدند و آنقدر قوی بودند که سیگنالهای واقعی جیپیاس را تحتالشعاع قرار دادند.
این اسپوفینگها طوری طراحی شده بودند که خلبانها تا مدتی متوجه انحراف خود از مسیر نمیشدند.در یکی از موارد، خدمه یک بوئینگ ۷۷۷ که بهشدت از مسیر منحرف شده بود، از برج مراقبت بغداد پرسید: «الان کجاییم و ساعت چنده؟»
عملیات تسخیر پهپاد آمریکایی با اسپوفینگ در سال ۲۰۱۱
در دسامبر ۲۰۱۱، جمهوری اسلامی اعلام کرد که یک پهپاد پیشرفته جاسوسی آمریکا آر-کیو سنتینال ۱۷۰، را با دستکاری سیگنال جیپیاس به زمین نشانده است.
مقامهای تهران گفتند با «اسپوفینگ» سیگنال جیپیاس پهپاد، آن را فریب دادهاند تا در خاک ایران فرود بیاید.
مقامهای آمریکایی علت را نقص فنی عنوان کردند، اما سالم بودن کامل پهپاد و فرود بیحادثه آن تا حدی به ادعای ایران اعتبار بخشید.
یک هفته بعد باراک اوباما، رییسجمهوری وقت آمریکا، از جمهوری اسلامی خواست تا این پهپاد را پس بدهد. اتفاقی که هرگز نیافتاد.
جمهوری اسلامی در سالهای بعد با الهام از آنچه در این نبرد الکترونیک بدست آورده بود، برای ساخت مدلهای مشابه تلاش کرد.
مدل بازسازی شده پهپاد پیشرفته جاسوسی آمریکا آر-کیو سنتینال ۱۷۰
از سیستم ناوبری جیپیاس چه میدانیم؟
سامانه موقعیتیاب جهانی (جیپیاس) متعلق به دولت ایالات متحده آمریکاست و از سوی نیروی فضایی وابسته به وزارت دفاع این کشور اداره میشود.
مدیریت این منظومه ماهوارهای در اختیار مرکز کنترل نیروی فضایی آمریکا واقع در پایگاه نیروی فضایی شریور در ایالت کلرادو است.
جیپیاس از یک شبکه ماهوارهای در مدار میانی زمین (MEO) در فاصله ۲۰ تا ۳۵ هزار کیلومتری استفاده میکند.
این سامانه برای عملکرد پایه خود به حداقل ۲۴ ماهواره فعال در شش صفحه مداری (هر صفحه شامل چهار ماهواره) در ارتفاع بیش از ۲۰ هزار کیلومتری از سطح زمین طراحی شده است تا در هر زمان، دستکم چهار ماهواره از هر نقطه روی زمین قابل مشاهده باشند.
سیگنالهای جیپیاس بهطور جهانی برای همه کشورها و کاربران در دسترساند، اما کنترل کامل زیرساختها، ماهوارهها و تنظیمات سیگنال در دست ارتش آمریکا است.
چنین قابلیتی باعث شده کشورهایی همچون چین، روسیه و حتی ایران، از اتکا به جیپیاس به عنوان وابستگی ناامن به یک ابزار کلیدی که در کنترل «دشمن» است، یاد کنند.
کشورهای دارای سامانه مستقل ناوبری ماهوارهای جهانی
اتحادیه اروپا، سامانه ناوبری گالیلئو (Galileo) را با کنترل غیرنظامی طراحی کرده که خدمات جهانی با دقت بالا ارائه میدهد. تا اوایل دهه ۲۰۲۰، این سامانه صاحب ۲۴ ماهواره عملیاتی (بهعلاوه ذخیرهها) در مدار شده و در حال دستیابی به ظرفیت کامل عملیاتی است.
روسیه دارای یک سامانه ناوبری به نام گلوناس (GLONASS) است که با بیش از ۲۴ ماهواره، پوشش جهانی فراهم میکند.
چین یک سامانه ناوبری ماهوارهای به نام بیدو (BeiDou) را از سال ۲۰۲۰ در سطح جهانی فعال کرده است که اکنون ۳۵ ماهواره دارد. خدمات غیرنظامی این سامانه رایگان و آزاد است اما خدمات رمزنگاریشده نظامی نیز ارائه میدهد.
علاوه بر این سامانهها، هند یک سامانه ناوبری منطقهای با نام ناویک (NavIC) شامل هفت ماهواره ساخته و میتواند مناطق اطراف این کشور را تا شعاع تقریبی هزار و ۵۰۰ کیلومتر پوشش میدهد.
ژاپن نیز یک سامانه منطقهای با چهار ماهواره به نام «سامانه شبه-سمتالراسی» (QZSS) طراحی کرده که بهعنوان یک سامانه تقویتی عمل کند.
بیدو، سامانه مکانیابی چینی
آیا نشانهای از تلاش ایران برای استفاده از سامانههای جایگزین همچون بیدو وجود دارد؟
محمد کشاورز زاده، سفیر جمهوری اسلامی ایران در پکن اسفند ۱۳۹۹ اعلام کرده بود که چین سیستم موقعیتیاب جهانی جدید خود با نام بیدو را در اختیار ایران قرار خواهد داد.
مرکز بلفر هاروارد، همان سال در گزارشی نوشت ایران از سال ۱۳۹۴ با چین تفاهمنامهای درباره سامانه بیدو امضا کرده که شامل ایستگاههای زمینی و مرکز داده فضایی است، اما تا زمان تنظیم گزارش، شواهد دقیقی از استفاده ایران از این سامانه منتشر نشده است.
حتی احسان چیتساز، معاون وزیر ارتباطات، ۲۱ روز پس از پایان جنگ ۱۲ روزه، سهشنبه ۲۳ تیر از تدوین برنامهای برای انتقال خدمات مکانیابی از جیپیاس به سامانه ماهوارهای بیدو چین خبر داد و تاکید کرد که در جریان مذاکرات ایران و چین، یکی از محورهای اصلی توافق، بهرهگیری از ظرفیت این منظومه چینی برای موقعیتیابی دقیق در ایران بوده است.
به گفته چیت ساز، جمهوری اسلامی در حال تدوین برنامهای است تا بخشی از خدمات مکانمحور کشور – در حملونقل، کشاورزی، اینترنت اشیا – بهتدریج از جیپیاس به سمت بیدو مهاجرت کند.»
در نبود اطلاعات موثق نمیتوان گمانهزنی دقیقی انجام داد، اما این احتمال وجود دارد که تهران برخی از تجهیزات نظامی به ویژه موشکی خود را مستقل از جیپیاس و وابسته به بیدو بهروزرسانی کرده باشد.
موانع جایگزین کردن جیپیاس با سامانههای دیگر چیست؟
هر کشوری با کنار گذاشتن جیپیاس، از اکوسیستم جهانی آن جدا میشود. اپلیکیشنها، پلتفرمها و سرویسها بر پایه جیپیاس طراحی شدهاند و نبود آن به منزله انزوای تکنولوژیک و کاهش بهرهوری است.
استفاده از سامانه یک کشور شریک، مانند بیدو چینی، مستلزم سرمایه گذاری بر روی تجهیز گسترده «سامانه ناوبری بلندمدت پیشرفته» (eLoran) و زیرساختهایی بر روی زمین است؛ فرایندی پر هزینه و زمانبر.
برای کاربران غیرنظامی، مانند گوشیهای هوشمند، سیستمهای ناوبری خودرو، ناوگان هوایی و دریایی نیز نیاز به تغییرات گسترده سختافزاری وجود دارد و این به معنای یارانه دادن یا اجبار تولیدکنندگان به تغییر محصولات است.
قطع ناگهانی جیپیاس برای مردم عادی پیامدهای فوری و گستردهای دارد، چرا که بسیاری از خدمات روزمره مانند مسیریابی، تاکسیهای اینترنتی، سفارش غذا و اپلیکیشنهای مکانمحور بهطور مستقیم به این سامانه وابستهاند.
قطع جیپیاس بدون جایگزین مناسب، زندگی روزمره کاربران را مختل میکند؛ مسیریابی، تماسهای اضطراری و خدمات آنلاین دچار اختلال میشوند و نارضایتی عمومی افزایش مییابد و صنایع حیاتی مانند هواپیمایی، حملونقل، برق و مخابرات با تاخیر، خطا یا توقف سرویس روبهرو میشوند.
در شرایطی که جمهوری اسلامی همواره محدودیتهای شدیدی علیه دسترسی آزاد شهروندان به اینترنت اعمال کرده است، فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت مسعود پزشکیان، تشدید اخیر این محدودیتها را از پیامدهای جنگ ۱۲ روزه با اسرائیل دانست.
مهاجرانی سهشنبه ۲۴ تیر در نشست خبری هفتگی خود در پاسخ به پرسشی درباره قصد احتمالی دولت برای رفع فیلترینگ تلگرام گفت «شرایط فعلی و اقدامات اسرائیل» دست حامیان محدودسازی اینترنت را «خوب پُر کرده است».
او افزود اهداف اسرائیل در جنگ اخیر «از طریق اینترنت کنترل میشدند و طبیعتا نیاز بود که برای حفظ امنیت به اینترنت ملی مهاجرت کنیم».
این مقام جمهوری اسلامی ادامه داد: «مسلما این موضوع به این دلیل انتخاب شد، وگرنه رویکرد دولت رویکرد اینترنت آزاد است.»
این اظهارات در شرایطی مطرح میشوند که طرح «اینترنت ملی» از مدتها پیش در دستور کار حکومت ایران قرار داشته است.
در مهرماه ۱۴۰۳، مهاجرانی در پاسخ به سوالی در خصوص رفع فیلترینگ اینترنت گفت: «نمیتوانیم تغییرات را به یکباره ایجاد کنیم، فرآیند بازنگری در فیلترینگ در حال پیگیری است. صبوری کنید.»
چند ماه بعد در اسفند ۱۴۰۳، او تاکید کرد تا به حال هیچ قولی برای رفع فیلتر اینستاگرام و تلگرام نداده است.
این در حالی است که او پیشتر چندین بار از حل مشکل فیلترینگ سخن گفته بود.
در شرایطی که برخی مقامهای حکومت بهرهگیری اسرائیل از اینترنت را عامل هدف قرار گرفتن فرماندهان و مسئولان جمهوری اسلامی عنوان کردهاند، مهدیه شادمانی، دختر علی شادمانی، فرمانده پیشین قرارگاه خاتمالانبیا، ۱۳ تیر گفت پدرش که در حملات اسرائیل کشته شد، هیچگونه تلفن همراه یا وسیله هوشمندی در اختیار نداشت.
او اضافه کرد ردیابی انجامشده از سوی اسرائیل فراتر از پیامرسانهایی مانند واتساپ یا روشهای جاسوسی سنتی و فردی بوده است.
مهاجرانی: فتوای قتل ترامپ بهخاطر «بیحرمتی» او به خامنهای بود
سخنگوی دولت پزشکیان در ادامه اظهارات خود به سخنان اخیر دونالد ترامپ، رییسجمهوری آمریکا، درباره علی خامنهای، رهبر جمهوری اسلامی، پرداخت و گفت: «طبیعی است که جامعه ما از بیحرمتیهای انجامشده عصبانی است.»
مهاجرانی افزود فتوای «محاربه» شماری از مراجع شیعه و آخوندهای حامی حکومت علیه ترامپ در واکنش به «بیحرمتیها» صادر شده است: «علمای دین بهعنوان یک گروه اجتماعی متنفذ، در واکنش به این بیحرمتی و بیاحترامیها فتوا صادر کردند.»
مهاجرانی ادامه داد: «موضع دولت در مواضع رسمی اعلام خواهد شد و ما از طریق مراجع رسمی بینالمللی موضع خود را بهصورت جدی پیگیری خواهیم کرد.»
در روزهای اخیر شماری از مراجع شیعه و چهرههای مذهبی وابسته به جمهوری اسلامی فتوایی برای قتل ترامپ و بنیامین نتانیاهو، نخستوزیر اسرائیل، دادند.
همچنین کارزارهایی برای جمعآوری پول با هدف اجرای این حکم راهاندازی شد.
پزشکیان ۱۶ تیر در مصاحبه با تاکر کارلسون، مجری آمریکایی، درباره صدور فتوای «محاربه» برای قتل ترامپ و نتانیاهو گفت این فتوا و حکم علیه هیچ شخصی نیست و ربطی به حکومت ایران و رهبر جمهوری اسلامی ندارد.
۲۶ نماینده مجلس ۱۹ تیر در نامهای خطاب به پزشکیان، سخنان او در این مصاحبه را «سوالبرانگیز» خواندند و گفتند اظهارات او از موضع «ضعف» و برخلاف «وحدت کمسابقه» مردم و مسئولان حکومت پس از جنگ اخیر بوده است.
سازمان اتحاد علیه ایران هستهای، ۱۸ تیر هشدار داد صادرکنندگان فتوای محاربه علیه ترامپ و نتانیاهو بهدنبال «صادر کردن تروریسم» هستند.