در حالی‌که چین در گسترش انرژی‌های تجدیدپذیر به رکوردهای جهانی دست یافته و بخش انرژی پاک آن به یکی از موتورهای رشد اقتصادی تبدیل شده است، همزمان سرمایه‌گذاری در نیروگاه‌های زغال‌سنگ نیز به بالاترین سطح در یک دهه اخیر رسیده است. کارشناسان این روند را «پارادوکس انرژی چین» می‌نامند.
به گزارش خبرگزاری فرانسه، چین، بزرگ‌ترین تولیدکننده گازهای گلخانه‌ای جهان، نقش تعیین‌کننده‌ای در سرنوشت اقلیمی کره زمین دارد. با وجود پیشرفت‌های چشمگیر در توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر، داده‌های تازه نشان می‌دهد که این کشور در نیمه نخست سال جاری میلادی، ظرفیت نیروگاه‌های زغال‌سنگ خود را نیز افزایش داده و سهمی معادل ۹۳ درصد از پروژه‌های جدید زغال‌سنگ جهان را به خود اختصاص داده است.
گزارش تازه «مرکز پژوهش انرژی و هوای پاک» (CREA) می‌گوید: پکن در حالی پیشتاز توسعه انرژی خورشیدی و بادی است که همزمان بزرگ‌ترین سرمایه‌گذار در تولید برق از زغال‌سنگ نیز باقی مانده است.
به گفته موی یانگ، تحلیلگر ارشد اندیشکده انرژی «امبر»، علت اصلی این تناقض در سیاست موسوم به «بساز، بعد بشکن» نهفته است؛ سیاستی که مقامات چین بر اساس آن، پیش از اطمینان از پایداری کامل انرژی‌های پاک، حاضر به کنار گذاشتن منابع فسیلی نیستند. او در گفت‌وگو با خبرگزاری فرانسه گفت: «وضعیت را باید مانند کودکی در نظر گرفت که تازه راه رفتن یاد می‌گیرد. ممکن است زمین بخورد — مثلاً دچار اختلال در تأمین انرژی یا جهش قیمتی شود — و اگر این نوسانات مدیریت نشود، حمایت عمومی از اصلاحات از بین می‌رود.»
تداوم وابستگی به زغال‌سنگ برای «امنیت انرژی»
کارشناسان معتقدند که خاطره بحران برق سال‌های ۲۰۲۱ و ۲۰۲۲ هنوز بر ذهن سیاست‌گذاران چینی سنگینی می‌کند. در آن سال‌ها، کمبود برق ناشی از گرمای شدید، اختلال در شبکه و فشار تقاضا، موجب خاموشی‌های گسترده شد. به همین دلیل، مقام‌های چینی اکنون با ایجاد ظرفیت‌های جدید زغال‌سنگ، حتی اگر بلااستفاده بمانند، در پی جلوگیری از تکرار بحران هستند.
لائوری میلی‌ویرتا، بنیان‌گذار «مرکز پژوهش انرژی و هوای پاک»، در این باره گفت: «در نظام بوروکراتیک چین تمایل شدیدی برای جلوگیری از مقصر شناخته‌شدن وجود دارد. مقام‌ها می‌خواهند مطمئن باشند هیچ گزینه‌ای از پیش حذف نشده است.»
چالش‌های شبکه و انتقال برق
علاوه بر ملاحظات سیاسی، دلایل اقتصادی نیز در گسترش همزمان دو نوع انرژی نقش دارد. به گفته دیوید فیشمن، کارشناس گروه مشاوره‌ای «لانتاو»، رشد سریع تقاضای برق در چین حتی از سرعت نصب نیروگاه‌های تجدیدپذیر بیشتر بوده است. او گفت: «در نیمه نخست سال ۲۰۲۵ برای نخستین بار انرژی‌های تجدیدپذیر توانستند رشد تقاضا را پوشش دهند، اما این بیشتر ناشی از کند شدن تقاضا بود، نه افزایش تولید.»
به گفته او، چالش بزرگ دیگر در فاصله جغرافیایی میان مراکز تولید و مصرف برق نهفته است. بخش اعظم مزارع بادی و خورشیدی در مناطق بیابانی و کم‌جمعیت چین ساخته شده‌اند و انتقال برق به شهرهای پرجمعیت هزینه‌بر است. فیشمن افزود: «انتقال انرژی از مناطق دورافتاده باعث افزایش هزینه می‌شود و مقام‌ها را تشویق می‌کند تا ظرفیت تولید محلی، از جمله نیروگاه‌های زغال‌سنگ، را حفظ کنند.»
اگرچه چین زیرساختهای خود را برای انتقال برق در مسافتهای طولانی توسعه داده است، اما کارشناسان میگویند شبکه برق کشور هنوز به اندازه لازم کارآمد نیست.
زغال‌سنگ؛ منبعی انعطافپذیر در برابر باد و خورشید
در شرایطی که خورشید و باد منابعی وابسته به شرایط جوی هستند، نیروگاه‌های زغال‌سنگ به دلیل قابلیت تنظیم سریع تولید برق، همچنان برای مقام‌های انرژی چین جذاباند. میلی‌ویرتا می‌گوید: «برای افزایش سهم انرژی‌های تجدیدپذیر باید نیروگاه‌های زغال‌سنگ را انعطافپذیرتر کرد تا جا برای منابع متغیر باز شود، اما شبکه برق چین هنوز بسیار سخت و متمرکز است و همین مسئله به نفع زغال‌سنگ تمام می‌شود.»
انرژی پاک؛ موتور رشد اقتصادی جدید
با وجود این چالشها، بخش انرژی پاک اکنون یکی از ارکان اصلی رشد اقتصادی چین محسوب می‌شود. بر اساس برآورد «مرکز پژوهش انرژی و هوای پاک»، انرژی‌های پاک شامل خورشیدی، بادی، هستهای، آبی، ذخیرهسازی و خودروهای برقی در سال گذشته ۱۰ درصد از تولید ناخالص داخلی چین را تشکیل داده و یکچهارم از رشد اقتصادی کشور را رقم زدهاند.
میلی‌ویرتا می‌گوید: «انرژی پاک اکنون به ابزاری حیاتی برای تحقق اهداف اقتصادی چین تبدیل شده است. به همین دلیل، با وجود همه تناقضها و چالشها، میتوان به مسیر گذار انرژی در چین محتاطانه خوشبین بود.»
با وجود این، تحلیلگران هشدار میدهند که اگرچه توسعه همزمان انرژی‌های فسیلی و پاک ممکن است در کوتاهمدت به تأمین امنیت انرژی کمک کند، در بلندمدت این پارادوکس میتواند هدف چین را برای رسیدن به انتشار کربن صفر تا سال ۲۰۶۰ با چالش جدی مواجه کند.
