توافق «کریدور زنگزور» میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان که ماه گذشته با میانجیگری دونالد ترامپ، رییس‌جمهوری آمریکا در واشینگتن امضا شد، به گفته تحلیلگران یک پیروزی دیپلماتیک برای آمریکا و ضربه‌ای راهبردی برای ایران است.
بر اساس گزارشی که نشریه هیل پنج‌شنبه ۱۳ شهریور منتشر کرد توافق جدید مسیر جاده‌ای مستقیمی میان آذربایجان و نخجوان ایجاد می‌کند که از خاک ارمنستان می‌گذرد و تحت حاکمیت ایروان باقی خواهد ماند.
این مسیر عملا ایران را دور می‌زند و واشینگتن را با امتیازی ۹۹ ساله در توسعه این راه، با نام «مسیر ترامپ برای صلح و شکوفایی بین‌المللی»، در قفقاز جنوبی مستقر می‌کند.
برای دهه‌ها، ایران از موقعیت جغرافیایی خود برای حفظ اهرم فشار در مسیرهای ترانزیتی منطقه استفاده کرده بود. اما هیل می‌گوید این کریدور برتری تهران را کاهش می‌دهد و نفوذش بر باکو و آنکارا را محدود می‌سازد.
علی‌اکبر ولایتی، مشاور علی خامنه‌ای اول شهریور در واکنشی جدید به تحولات دالان زنگزور گفت قفقاز از زمان کوروش، «حاشیه امنیتی ایران» بوده است. او برای پست ایکس خود از هشتگ «فرزندان کوروش» استفاده کرد.
ولایتی در شبکه اجتماعی ایکس نوشت هرودوت، مورخ یونان باستان، می‌گوید قفقاز از زمان کوروش «همواره حاشیه امنیتی ایران بوده» و بنیان‌گذار سلسله هخامنشیان برای «جلوگیری از هجوم اقوام وحشی» در آن‌جا سدی بنا کرد.
به گزارش هیل، این عقب‌نشینی تنها یک مورد از الگوی وسیع‌تر شکست‌های سیاست خارجی ایران است. در سوریه، تلاش‌های پرهزینه برای حفظ بشار اسد بی‌نتیجه ماند و در لبنان، موقعیت حزب‌الله به شدت تضعیف شد.
جنگ ۱۲ روزه اخیر نیز با حملات هوایی اسرائیل و آمریکا به فرماندهان و زیرساخت‌های ایران، آسیب‌پذیری‌های تهران را نمایان کرد. پاسخ محدود موشکی جمهوری اسلامی بیشتر نشان‌دهنده تلاش برای پرهیز از جنگ تمام‌عیار بود تا نمایش قدرت بازدارندگی.
شکافهای داخلی عمیق‌تر شده‌اند
این گزارش می‌افزاید شکافهای سیاسی و نارضایتی اجتماعی در داخل کشور عمیق‌تر شده است. چهار دهه حکومت اسلامی با مشارکت حداقلی مردم، همراه با قوانین سخت‌گیرانه دینی، نارضایتی گسترده ایجاد کرده است.
بحران اقتصادی، تورم، رکود، و کمبود آب و برق، خشم عمومی را تشدید کرده و مقام‌ها را حتی از دست زدن به اصلاح قیمت سوخت بیمناک کرده است.
به باور تحلیلگران، توافق زنگزور برای ترامپ تلاشی برای تثبیت تصویر یک میانجی جهانی و کسب جایزه نوبل صلح است، اما فراتر از نمادپردازی، حضور پایدار آمریکا در قفقاز جنوبی را تضمین می‌کند.
برای ایران، این توافق به معنای از دست رفتن نفوذ در معادلات ترانزیتی و کاهش اهرم فشار در منطقه است.
در کنار شکست‌های پی‌درپی در سوریه، لبنان، جنگ با اسرائیل و بحران‌های داخلی، کریدور زنگزور توازن را به شکل محسوسی علیه تهران تغییر داده است.
این شکست‌های خارجی انسجام داخلی را بیشتر فرسایش می‌دهد و در یک ساختار چندقومیتی، گرفتار بحران اقتصادی و محدودیت‌های سیاسی، خطر بی‌ثباتی سیاسی را افزایش می‌دهد؛ وضعیتی که می‌تواند موازنه قدرت منطقه‌ای را تغییر دهد.
