در حالی که چین همچنان به خرید نفت ارزان از ایران و روسیه ادامه می‌دهد، داده‌های رسمی چین نشان می‌دهد که این کشور سرمایه‌گذاری‌ها و مسیرهای تجاری جدید خود را به سوی رقبای آن‌ها هدایت می‌کند.
میلیاردها دلار سرمایه به سمت آسیای مرکزی، قفقاز و جهان عرب سرازیر می‌شود، در حالی که متحدان پکن در تهران و مسکو از پروژه‌های بزرگ زیرساختی کنار گذاشته شده‌اند.
جدیدترین آمار «ابتکار کمربند و جاده» (BRI) چین نشان‌دهنده ابعاد این تغییر است. در نیمه نخست سال ۲۰۲۵، پکن بیش از ۵۷ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری و ۶۶ میلیارد دلار قرارداد در قالب این طرح امضا کرده است، اما نام ایران و روسیه در این فهرست دیده نمی‌شود.
برای ایران، این یعنی نزدیک به یک دهه است که هیچ سرمایه‌گذاری قابل‌توجهی از سوی چین انجام نشده است. آخرین قرارداد مهم به سال ۲۰۱۶ بازمی‌گردد؛ زمانی که شرکت چینی سی‌ان‌پی‌سی (CNPC) برای توسعه فاز ۱۱ پارس جنوبی وارد عمل شد، اما با بازگشت تحریم‌های آمریکا از این پروژه کنار رفت.
اگرچه تهران، مسکو و پکن اغلب با برگزاری نشست‌های مشترک، مانورهای نظامی و صدور بیانیه‌هایی خود را به‌عنوان یک بلوک مخالف غرب نشان می‌دهند، اما رویکرد چین بسیار عملگرایانه‌تر است. در واشینگتن و پایتخت‌های اروپایی، این سه کشور اغلب متحدان استراتژیک تلقی می‌شوند، اما پکن تمایل چندانی به مشارکت در منازعات ایران یا روسیه ندارد و سرمایه‌گذاری عملی برای پشتیبانی از آن‌ها انجام نمی‌دهد.
مسیرهای جدید
چین در حال حمایت از کریدورهای ترانزیتی است که هر دو کشور را از مسیرهای تجاری اوراسیا کنار می‌گذارد. حجم بار در مسیر آسیای مرکزی–قفقاز–ترکیه–اروپا در سال گذشته ۶۸ درصد افزایش یافته و به ۴.۵ میلیون تن رسیده، در حالی که ترافیک ترانزیتی از روسیه در هر دو جهت بیش از ۴۵ درصد کاهش داشته است.
پکن اکنون مالک ۵۱ درصد از پروژه ۴.۷ میلیارد دلاری راه‌آهن قرقیزستان–ازبکستان است که قزاقستان و قفقاز را نیز به هم متصل می‌کند. همه این مسیرها از جمهوری آذربایجان عبور می‌کنند؛ کشوری که قرار است «کریدور زنگزور» را در امتداد مرز ایران، پس از توافق با ارمنستان و با میانجیگری آمریکا، راه‌اندازی کند.
پس از تکمیل، این کریدور می‌تواند تا سال ۲۰۲۷ حجم ترانزیت کالای آذربایجان را دو برابر کند؛ رقمی معادل دو برابر کل ترانزیت خارجی ایران در سال ۲۰۲۴.
کاهش اهرم انرژی ایران
آذربایجان همچنین در حال کاهش وابستگی به ایران در زمینه گاز است. خط لوله جدید ترکیه به نخجوان که در ماه مارس به بهره‌برداری رسید، وابستگی این منطقه به انتقالات ایران را پایان داد.
برنامه‌های صادرات گاز آذربایجان به ارمنستان، نخجوان و ترکیه، نقش ایران را بیش از پیش کوچک می‌کند، از جمله در طرح محدود «گاز در برابر برق» با ایروان.
چین سال گذشته ۳۹ میلیارد دلار در خاورمیانه سرمایه‌گذاری کرد و در نیمه نخست ۲۰۲۵ بیش از ۱۹ میلیارد دلار دیگر به این منطقه تزریق کرد—هیچ‌یک در ایران نبود.
همسایگان عرب ایران در حال پیشبرد پروژه‌های عظیم هستند: توسعه ۱۷ میلیارد دلاری بندر فاو عراق تا مرز ترکیه، طرح‌های ارتباطی دریای سرخ به رهبری عربستان، و سرمایه‌گذاری‌های انرژی‌های تجدیدپذیر و نفتی در ترکمنستان، آذربایجان، قزاقستان و ازبکستان.
انزوای رو به تعمیق
تحریم‌ها، بی‌ثباتی سیاسی و روابط پرتنش با غرب، ایران و روسیه را به گزینه‌های پرریسک برای پروژه‌های زیرساختی بلندمدت تبدیل کرده است. یک دهه سرمایه‌گذاری نکردن چین، حاشیه‌نشینی ایران را تشدید کرده است.
با تقویت شبکه‌های تجاری، انرژی و دیپلماسی میان چین، کشورهای عربی و همسایگان آسیای مرکزی، خطر عقب‌ماندگی بیشتر ایران—چه از نظر اقتصادی و چه ژئوپلیتیک—افزایش یافته، مگر این‌که تهران جایگاه خود را باز تعریف کند تا در نقشه جدید اتصال منطقه‌ای جایی برای خود پیدا کند.
