چندین دیپلمات پیشین جمهوری اسلامی و کارکنان سابق سفارتخانههای ایران به ایران‌اینترنشنال گفتند که تهران از ماموریت‌های دیپلماتیک خود در خارج از کشور برای رصد پنهانی مخالفان و تامین مالی عملیات نفوذ از طریق ابتکارات فرهنگی مورد حمایت دولت استفاده می‌کند.
یکی از کارمندان سابق وزارت خارجه جمهوری اسلامی به ایران‌اینترنشنال گفت: «هر سفارتخانه‌ای یک فهرست دارد از افرادی که باید تحت نظر باشند، افرادی که باید جذب شوند و افرادی که باید ساکت شوند.»
یکی دیگر از کارمندان سابق وزارت خارجه جمهوری اسلامی نیز گفت: «این سیاست خارجی نیست؛ این اجرای میدانی ماموریت‌هاست.» به گفته او، افراد اعزامی، مامور می‌شوند نه منصوب.
ایران‌اینترنشنال پیش‌تر گزارش‌های متعددی از شبکه نفوذ وسیع و فرامرزی جمهوری اسلامی منتشر کرده است که تحت دستورات مستقیم دفتر علی خامنه‌ای و بخش اطلاعاتی سپاه پاسداران فعالیت می‌کند.
اظهارات دیپلمات‌های سابق و کارکنان پیشین سفارتخانههای جمهوری اسلامی، نشان می‌دهد که دستگاه دیپلماسی حکومت کنونی ایران نه مبتنی بر اصول دیپلماتیک، بلکه بر پایه ایدئولوژی، جاسوسی و تامین مالی غیرقانونی است.
بر اساس گفته‌های این منابع که به دلایل امنیتی نام‌شان فاش نشده، نمایندگی‌های دیپلماتیک ایران در خارج از کشور در واقع پایگاه‌هایی برای جمع‌آوری اطلاعات هستند که وظیفه رصد مخالفان، نظارت بر گروه‌های دانشجویی و تحویل پول نقد و تجهیزات تحت پوشش مصونیت دیپلماتیک را بر عهده دارند.
مقامات بریتانیایی در ماه اردیبهشت امسال هشت مرد را بازداشت و از این میان، سه نفر را بر اساس «قانون امنیت ملی» به جاسوسی برای جمهوری اسلامی، به‌ویژه تحت عنوان رصد خبرنگاران شبکه ایران اینترنشنال در فاصله اوت ۲۰۲۴ تا فوریه ۲۰۲۵ متهم کردند.
هنوز مشخص نیست که آیا این اتهامات ارتباطی با سفارت ایران در لندن داشته‌اند یا نه.
وزارت خارجه جمهوری اسلامی این اتهامات را سیاسی خواند و رد کرد، اما مقام‌های سابق ایران می‌گویند چنین اقداماتی در واقع بخشی مرکزی از دستور کار جمهوری اسلامی در خارج از کشور است.
سفارتخانههای ایران در ظاهر ساختار معمول دیپلماتیک شامل سفیر، وابسته و مشاور را دارند اما به گفته منابع آگاه، این عناوین اغلب فقط پوششی برای وظایف واقعی آن‌هاست.
یکی از دیپلمات‌های سابق جمهوری اسلامی گفت: «فردی که به عنوان مترجم معرفی شده، ممکن است در واقع مسئول هماهنگی مالی با گروه‌های نیابتی باشد و عناوین صرفا برای ظاهر ماجراست.»
در یکی از پرونده‌های پر سر و صدای سال‌های اخیر، اسدالله اسدی، دیپلمات وقت جمهوری اسلامی، از موقعیت دیپلماتیک خود برای انتقال مواد منفجره به منظور اجرای عملیات بمب‌گذاری در یک گردهمایی مخالفان حکومت ایران در پاریس استفاده کرد.
محکومیت اسدی در سال ۲۰۲۱ در بلژیک نشان داد که نقش‌های دوگانه دیپلمات‌های جمهوری اسلامی به چه میزان است.
یکی دیگر از کارکنان سابق سفارتخانههای جمهوری اسلامی به ایران‌اینترنشنال گفت همکاران سابقش در استانبول و باکو که با کیف‌هایی پر از دلار نقد وارد می‌شدند، می‌دانستند که «کسی چمدان‌هایشان را نمی‌گردد».
وابسته‌های فرهنگی سفارتخانههای جمهوری اسلامی، به‌ویژه آن‌ها که با «سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی» مرتبط‌اند، مراسم مذهبی در خارج از کشور برگزار می‌کنند که این برنامه‌ها به‌طور هم‌زمان به عنوان زمینه‌ای برای شناسایی و جذب نیروهای احتمالی استفاده می‌شود.
آلمان در ماه ژوئیه «مرکز اسلامی هامبورگ» را به دلیل ارتباط با حکومت ایران و آن‌چه وزارت کشور آلمان آن را تبلیغ افراط‌گرایی و یهودستیزی خواند، تعطیل کرد.
به گفته این منابع، بدنه دیپلماسی ایران عمدتا از فرزندان روحانیون و افراد نزدیک به هسته قدرت تشکیل شده است. یکی از آنان گفت: «پدرت امام جمعه است؟ عمویت به رهبر نزدیک است؟ پس کارت جور است.»
منصوب شدن به پست‌ها اغلب ارتباطی با سابقه حرفه‌ای ندارد؛ مهارت زبانی و تجربه کاری در اولویت نیستند؛ آن‌چه اهمیت دارد، وفاداری به حکومت ایران است.
اگرچه بسیاری از این افراد از کشور محل ماموریت اخراج شده یا نقششان برملا شده است، این ساختار همچنان پابرجاست و کارکنان وفادار بدون وقفه از قاره‌ای به قاره دیگر منتقل می‌شوند.
یکی از دیپلمات‌های سابق جمهوری اسلامی گفت: «هر پست، یک ماموریت است. اگر آن را مطابق میل نظام انجام دهی، در نوبت برای ماموریت بعدی می‌مانی.»
دامنه این شبکه از طریق سازمان‌های پوششی گسترش می‌یابد. «کمیته امداد امام خمینی» با تامین مالی حزب‌الله مرتبط دانسته شده و «هلال احمر ایران» با اتهاماتی مبنی بر استفاده نیروی قدس از آن برای انتقال سلاح مواجه بوده است. اعضای سپاه نیز اعتراف کرده‌اند که در جریان جنگ بوسنی، خود را به عنوان امدادگر جا زده بودند.
رسانه‌های دولتی ایران مانند پرس‌تی‌وی، العالم و هیسپان‌تی‌وی نیز به عنوان بازوهای تبلیغاتی و پوشش اطلاعاتی عمل کرده‌اند. فرانسه در سال ۲۰۱۱ یکی از خبرنگاران این شبکه‌ها را به دلیل پخش تبلیغات دولتی ایران اخراج کرد.
هلال احمر ایران و سپاه پاسداران این اظهارات را رسما رد و اعلام کردند که اگر چنین اقداماتی صورت گرفته باشد، مجاز نبوده و نمایانگر سیاست رسمی این نهادها نیست.
با وجود شعارهای ساده‌زیستی، بسیاری از این افراد در تجمل زندگی می‌کنند. اقامتگاه یکی از سفرای پیشین جمهوری اسلامی در پاریس بیش از ۴۰ هزار یورو در ماه هزینه داشته است.
یکی از منابع آگاه گفت: «فرزندانشان را به مدارس سکولار می‌فرستند ولی در عمل موعظه اسلامی می‌کنند.»
اسناد فاش‌شده نشان می‌دهد که برخی از فرستادگان ارشد جمهوری اسلامی علاوه بر بودجه‌های تشریفاتی و کمک‌هزینه‌های سخاوتمندانه، تا ۱۲ هزار دلار در ماه حقوق دریافت می‌کرده‌اند.
یکی از کارمندان سابق سفارتخانههای جمهوری اسلامی گفت: «این هم پاداش است، هم عایق. سیستم با تجمل وفاداری می‌خرد و از طرف دیگر، آن‌ها را از واقعیت زندگی مردم عادی ایران جدا نگه می‌دارد.»
این اظهارات نشان می‌دهد که دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی کارکردی دیپلماتیک ندارد و امتداد جهانی دولت امنیتی جمهوری اسلامی است. دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی نیروهای آموزش‌دیده‌ای دارد که برای حفظ نظام و نه نمایندگی دیپلماتیک به خارج از کشور اعزام می‌شوند.
