چالش‌های روسیه برای جایگزینی بمب‌افکن‌های هسته‌ای آسیب‌دیده خود چیست؟
کارشناسان غربی حوزه هوانوردی نظامی گزارش دادند روسیه برای جایگزین کردن بمب‌افکن‌های با قابلیت هسته‌ای خود که اخیرا در حملات اوکراین آسیب دیدند، به سال‌ها زمان نیاز دارد. این امر برنامه مدرن‌سازی نظامی روسیه را که هم‌اکنون نیز با تاخیر روبه‌رو است، تحت فشار مضاعفی قرار خواهد داد.
رویترز جمعه ۱۶ خرداد گزارش داد تصاویر ماهواره‌ای از فرودگاه‌هایی در سیبری و شمال دور روسیه، آسیب‌دیدگی شدید این هواپیماها را پس از حملات پهپادی اوکراین نشان می‌دهند؛ به طوری که چندین هواپیما به‌طور کامل در آتش سوخته‌اند.
با این حال، در مورد شمار دقیق هواپیماهای آسیب‌دیده یا نابودشده روایت‌های متناقضی وجود دارد.
دو مقام آمریکایی به رویترز گفتند بر اساس برآورد واشینگتن، حدود ۲۰ هواپیمای روسیه هدف قرار گرفته‌اند؛ رقمی که نیمی از آماری است که پیش‌تر ولودیمیر زلنسکی، رییس‌جمهوری اوکراین، اعلام کرده بود.
به گفته این منابع، از میان این هواپیماها حدود ۱۰ فروند به‌طور کامل منهدم شدند.
دولت روسیه ۱۵ خرداد هرگونه نابودی بمب‌افکن‌های راهبردی خود در حمله اوکراین را انکار کرد و گفت خسارات واردشده ترمیم خواهند شد.
با این حال، وبلاگ‌نویسان نظامی روس از نابودی یا آسیب جدی به حدود ۱۰ هواپیما سخن گفته‌اند و فرماندهان نظامی را به سهل‌انگاری متهم کرده‌اند.
این حملات که پس از ۱۸ ماه برنامه‌ریزی اطلاعاتی از سوی اوکراین و در قالب عملیاتی با نام «تار عنکبوت» صورت گرفت، با استفاده از پهپادهایی انجام شد که در داخل کامیون‌ها پنهان و تا نزدیکی پایگاه‌های هدف منتقل شده بودند.
این حمله ضربه‌ای نمادین و سنگین به روسیه وارد کرد؛ کشوری که در طول جنگ اوکراین بارها قدرت هسته‌ای خود را به جامعه جهانی گوشزد کرده است.
با این حال، کارشناسان معتقدند این حملات در عمل تاثیر چشم‌گیری بر توان هسته‌ای روسیه نخواهد داشت، چرا که بخش اعظم ظرفیت هسته‌ای این کشور بر موشک‌های زمینی و زیردریایی‌های حامل کلاهک‌های هسته‌ای استوار است.
با این حال، به گفته جاستین برانک، کارشناس هوانوردی موسسه RUSI در لندن، بمب‌افکن‌های توپولف تو-۹۵ و توپولف تو-۲۲ام که در این حملات آسیب دیدند، بخشی از ناوگان هوانوردی دوربرد روسیه بودند.
برانک افزود روسیه در طول جنگ برای شلیک موشک‌های متعارف به سوی شهرها، تاسیسات دفاعی، پایگاه‌های نظامی، زیرساخت‌های انرژی و اهداف دیگر در اوکراین از این ناوگان استفاده کرده است.
همین ناوگان مامور انجام پروازهای گشت‌زنی دوره‌ای بر فراز قطب شمال، اقیانوس اطلس شمالی و اقیانوس آرام شمالی بود تا نمایشی از قدرت بازدارندگی روسیه را به غرب نشان دهد.
به گفته برانک، روسیه در زمان آغاز عملیات نظامی علیه اوکراین در سال ۲۰۲۲، دارای ۵۰ تا ۶۰ فروند توپولف تو-۹۵، حدود ۶۰ فروند توپولف تو-۲۲ام و همچنین نزدیک به ۲۰ فروند توپولف تو-۱۶۰ بود که همگی از بمب‌افکن‌های سنگین هسته‌ای این کشور به شمار می‌روند.
او برآورد کرد که روسیه تاکنون بیش از ۱۰ درصد از مجموع ناوگان بمب‌افکن‌های توپولف تو-۹۵ و توپولف تو-۲۲ام خود را از دست داده است؛ رقمی که هم شامل اهداف حملات اخیر اوکراین می‌شود و هم چندین هواپیمای دیگر که یا در حین پرواز سرنگون شده‌اند یا روی زمین مورد اصابت قرار گرفتند.
برانک می‌گوید: «این تلفات فشار زیادی به یکی از نیروهای کلیدی روسیه وارد می‌کند، نیرویی که پیش از این هم با تمام ظرفیت مشغول به کار بود.»
وزارت دفاع روسیه هنوز به درخواست رویترز برای اظهار نظر پاسخ نداده است.
چالش‌های روسیه برای بازسازی ناوگان هوایی
جایگزین کردن این هواپیماها برای روسیه کار آسانی نخواهد بود.
داگلاس بری، کارشناس صنایع هوافضا در موسسه بین‌المللی مطالعات استراتژیک در لندن، در مصاحبه با رویترز گفت هواپیماهای بمب‌افکن توپولف تو-۹۵ و توپولف تو-۲۲ام در دوران اتحاد جماهیر شوروی طراحی شده‌اند و تولید آن‌ها دهه‌ها پیش متوقف شده است؛ هر چند برخی از مدل‌های موجود در طول سال‌ها به‌روزرسانی شده‌اند.
بری افزود به همین دلیل، ساخت مدل‌های جایگزین دقیقا مشابه بعید به نظر می‌رسد و مشخص نیست که روسیه اصلا بدنه هواپیمای یدکی قابل استفاده‌ای از این مدل‌ها در اختیار داشته باشد.
تحریم‌های غرب علیه روسیه به‌ویژه تلاش داشته‌اند تا واردات قطعاتی مانند میکروپردازنده‌ها را که برای سیستم‌های الکترونیکی پروازی حیاتی هستند، محدود کنند. با این حال، بری اضافه کرد که روسیه تاکنون تا حدودی موفق به یافتن منابع جایگزین شده است.
روسیه در حال نوسازی ناوگان بمب‌افکن‌های بلک‌جک (توپولف تو-۱۶۰) خود است و سال گذشته ولادیمیر پوتین با انجام پروازی ۳۰ دقیقه‌ای در یکی از این هواپیماها، پیامی آشکار به غرب فرستاد و آن را «آماده خدمت» اعلام کرد.
اما روند تولید بمب‌افکن‌های جدید بلک‌جک بسیار کند پیش می‌رود. یکی از وبلاگ‌نویسان نظامی روسی این هفته نوشت سالانه تنها چهار فروند بلک‌جک ساخته می‌شوند.
کارشناسان غربی نیز می‌گویند روند توسعه بمب‌افکن نسل بعدی روسیه با نام «توپولف پَک دا» نیز بسیار کند است.
بر پایه گزارش ماه گذشته فدراسیون دانشمندان آمریکایی، روسیه در سال ۲۰۱۳ قراردادی با شرکت توپولف برای ساخت بمب‌افکن جدیدی با نام «توپولف پک دا» امضا کرد.
با این حال، به گزارش رسانه‌های روسی، پروازهای آزمایشی این مدل تا سال آینده در دستور کار نیست و تولید اولیه آن نیز قرار است از سال ۲۰۲۷ آغاز شود.
هانس کریستنسن، مدیر پروژه اطلاعات هسته‌ای در فدراسیون دانشمندان آمریکایی، به رویترز گفت هرچند شتاب‌دادن به روند توسعه بمب‌افکن توپولف پک دا از منظر راهبردی برای روسیه منطقی به نظر می‌رسد، اما ممکن است این کشور اساسا توان عملیاتی‌کردن چنین شتابی را نداشته باشد.
او افزود مسکو با تاخیرهای مشابهی در پروژه‌های مهم دفاعی دیگر، از جمله تولید موشک قاره‌پیمای جدید سرمات (Sarmat)، مواجه است.
برانک نیز در مورد شانس موفقیت روسیه در تسریع پروژه تولید بمب‌افکن جدید ابراز تردید کرد.
او گفت: «روسیه حتی برای تحویل پروژه توپولف پک دا در بازه پنج سال آینده نیز با دشواری روبه‌رو خواهد بود، چه رسد به آنکه بخواهد روند آن را تسریع کند؛ چرا که این کشور با کمبود بودجه، محدودیت‌های فناوری و کمبود مواد اولیه ناشی از تحریم‌های بین‌المللی دست‌وپنجه نرم می‌کند.»