«شیفت دوم» در خانه؛ مسئولیت مضاعف زنان شاغل ایرانی
یافته‌های یک تحقیق در ایران نشان می‌دهد زنان شاغل علی‌رغم حضور در بازار کار، همچنان مسئولیت اصلی خانه‌داری را بر عهده دارند و این موضوع آن‌ها را با فشارهای روانی و جسمی مضاعفی مواجه می‌کند.
حامد شیری، یعقوب احمدی، بهار شریعتی و لیلا خداویردی، محققان دانشگاه پیام نور، در این پژوهش به بررسی تجربه زنان شاغل از مسئولیت‌های خانه‌داری و چالش‌های ناشی از دوگانگی این دو نقش پرداختند.
نتایج این مطالعه در آخرین شماره فصلنامه «زن در توسعه و سیاست» دانشگاه تهران منتشر شده است.
خانه‌داری، مسئولیتی گریزناپذیر
در این پژوهش آمده است «خانه‌داری به‌مثابه یک مسئولیت گریزناپذیر» بخشی از هویت اجتماعی دوگانه زنان شاغل محسوب می‌شود.
نتایج این تحقیق نشان داد در هیچ‌یک از موارد بررسی‌شده، مسئولیت کارهای خانه به مردان سپرده نشده یا به شکلی برابر میان زن و مرد تقسیم نشده بود.
محققان برای توضیح این یافته‌ها به نظریه «شیفت دوم» هاکشیلد و ماچانگ استناد کردند؛ نظریه‌ای که به مجموعه وظایف و مسئولیت‌هایی اشاره دارد که زنان پس از پایان کار روزانه خارج از خانه، در محیط خانوادگی بر عهده می‌گیرند.
یکی از شرکت‌کنندگان در تحقیق می‌گوید: «زنانی مثل من در واقع دوشغله هستیم: یک شغل همیشگی و ۲۴ ساعته یعنی شغل بی‌درآمد و مجانی خانه‌داری و شغل فرعی که بابت آن حقوق دریافت می‌کنم.»
فشار ناشی از نقش دوگانه زنان
نتایج پژوهش مشخص می‌کند که زنان شاغل در مقایسه با مردان، مسئولیت بیشتری در اداره امور خانه و خانواده دارند.
در این تحقیق آمده است «این موقعیت متضاد» زنان را با «تجربه فشار نقش و رنج‌های دوگانه کاری» روبه‌رو کرده است
یکی از زنان شاغل مورد مطالعه درباره این فشارها توضیح می‌دهد: «به‌سختی به شغلم و خانه‌داری می‌رسم. بیشتر اوقات دچار استرس و فشار کاری هستم. از ساعت شش صبح که بیدار می‌شوم، تا یک بامداد روز بعد مشغول هستم.»
انتظارات مادی و حمایت از کار خانگی
محققان در این پژوهش به موضوع مهم انتظارات مادی زنان شاغل از کار خانگی اشاره می‌کنند.
بسیاری از زنان مورد مطالعه معتقد هستند کار خانگی باید از جنبه مادی و مالی مورد حمایت قرار گیرد.
یکی از شرکت‌کنندگان در این باره می‌گوید: «مردان خودشان بهتر می‌دانند که اگر یک آشپز، نظافتچی و پرستار بچه استخدام کنند، در ماه چقدر باید بابتش پرداخت کنند؛ در صورتی که بابت این چیزها به همسرشان پولی پرداخت نمی‌کنند.»
سنت‌های مردسالارانه و مقاومت زنان از طریق اشتغال
بر اساس یافته‌های این پژوهش، خانه‌داری تحت تاثیر «سنت‌های مردسالارانه» به زنان تحمیل شده، اما در مقابل، اشتغال برای آن‌ها انتخابی آزادانه و «ابزاری برای مقاومت» محسوب می‌شود.
به عبارت دیگر، زنان با بازتعریف هویت خود از طریق اشتغال می‌توانند نقش‌های جنسیتی را به چالش بکشند.
یکی از زنان شاغل در این مورد می‌گوید: «می‌دانم که زنان خانه‌دار سختی‌ها و تنش‌های ما را ندارند، ولی من استقلال مالی و فکری، نقش داشتن در تصمیم‌گیری‌ها و جایگاه اجتماعی را ترجیح می‌دهم.»
خانواده نوگرا و تحول تدریجی
محققان معتقدند علی‌رغم غلبه نگرش‌های سنتی در جامعه ایران، امکان ظهور «خانواده نوگرا و برابری‌خواه» وجود دارد که در آن مردان به سمت مشارکت بیشتر در امور خانگی حرکت کنند.
نتایج این تحقیق که در شهر مریوان و با مشارکت ۱۵ زن شاغل انجام شد، نشان می‌دهد تغییر در موقعیت زنان در ایران مستلزم تحقق برابری جنسیتی از طریق گام‌های تدریجی به‌سوی تغییر ساختار سنتی جامعه و فرهنگ مشارکتی است.