آیا توافق‌های گازی اقلیم کردستان با آمریکا زنگ خطر را برای ایران به صدا درآورده‌اند؟
دو توافق بزرگ انرژی میان شرکت‌های آمریکایی و دولت اقلیم کردستان عراق امضا شده که واکنش تند بغداد را در پی داشته و می‌تواند سلطه دیرینه اقتصادی و سیاسی ایران در عراق را تضعیف کند.
در جریان سفر پر سر و صدای مسرور بارزانی، نخست‌وزیر اقلیم کردستان به واشینگتن در ماه مه، توافقاتی با شرکت‌های «اِچ‌کی‌اِن انرژی» و «وِسترن زاگرس» اعلام شد که هدف آن توسعه میادین گازی «میرَن» و «توپ‌خانه-کُردامیر» در غرب اقلیم، نزدیک مرز سوریه است. ارزش مجموع این پروژه‌ها در طول عمر خود ۱۱۰ میلیارد دلار برآورد می‌شود.
این توافقات انرژی میان آمریکا و اقلیم کردستان، پیامی قوی به بغداد و تهران ارسال کرده‌اند و اگر اجرایی شوند، می‌توانند استقلال انرژی عراق را دگرگون کنند و نفوذ منطقه‌ای ایران را کاهش دهند.
کریس رایت، وزیر انرژی آمریکا، در نشست موسسه جهانی المانیتور در واشینگتن که اول خرداد برگزار شد، از این توافق‌ها تمجید کرد و گفت: «این توافقات کاملا با دستور کار رییس‌جمهوری ترامپ هم‌راستا هستند.»
او افزود: «ما نیاز داریم که عراق و دیگر کشورها وابستگی به ایران را کنار بگذارند.»
مارکو روبیو، وزیر امور خارجه آمریکا، در دوم خرداد با مسرور بارزانی دیدار کرد. طبق اعلام وزارت امور خارجه آمریکا، روبیو از توافقات انرژی حمایت کرد و بار دیگر بر پشتیبانی آمریکا از اقلیم کردستانی قوی و مقاوم در چارچوب عراق فدرال و با‌سعادت تاکید کرد.
با این حال، تحلیلگران بر این باورند که بدون پیشرفتی در روابط بغداد-اربیل و سرمایه‌گذاری واقعی در زیرساخت، این توافقات بیشتر جنبه سیاسی دارند تا اینکه منجر به تحولی عملی در منطقه شوند.
ریسک تضعیف سلطه ایران بر بازار گاز
در حال حاضر ایران حدود ۲۵ درصد از برق عراق را از طریق صادرات گاز طبیعی تامین می‌کند. در صورت پیشرفت پروژه‌های کردستان، این نفوذ می‌تواند به‌طور جدی آسیب ببیند.
ایمان ناصری، مدیر عامل بخش خاورمیانه موسسه اف‌جی‌ای، به ایران‌اینترنشنال گفت که ایران از نظر مالی سودی از صادرات گاز به عراق نمی‌برد و کمبود فزاینده داخلی باعث تغییر محاسبات تهران شده است.
او گفت: «عراق گاز را رایگان دریافت می‌کند چون بهانه‌اش این است که به‌خاطر تحریم‌های آمریکا قادر به پرداخت نیست... ایران از هر سناریویی که عراقی‌ها را از قرارداد فعلی با ایران خارج کند استقبال می‌کند [...] چون اکنون در تامین گاز طبیعی دچار کمبود است.»
ناصری افزود که هرچند میادین هدف در توافقات آمریکا-اقلیم، که در مجموع حدود ۱۳ تریلیون فوت مکعب گاز دارند منابع قابل‌توجهی‌اند، اما موانع اصلی در مسیر توسعه آنها همواره سیاسی و اقتصادی بوده، نه فنی.
پیامدهای راهبردی برای ایران
در همین حال، بغداد به سرعت این توافقات را محکوم کرد. وزارت نفت عراق آنها را «باطل و بی‌اعتبار» خواند. یک مقام ارشد عراقی به رویترز گفت که دولت مرکزی پیشاپیش در جریان قرار نگرفته بود.
وزارت منابع طبیعی اقلیم از این اقدام دفاع کرد و به چارچوب‌های حقوقی موجود و قراردادهای پیشین که از سوی دادگاه‌های عراقی تایید شده‌اند، استناد کرد.
دالغا خاتین‌اوغلو، تحلیلگر انرژی، به ایران‌اینترنشنال گفت ذخایر گاز اقلیم کردستان عراق که بیش از ۲۱۱.۹ تریلیون فوت مکعب برآورد می‌شود، می‌تواند این منطقه را به صادرکننده اصلی گاز به ترکیه و اروپا بدل کند.
او هشدار داد که با وجود اینکه ایران پنج برابر این مقدار گاز دارد، اگر پروژه‌های کردستان عملی شوند، تهران ممکن است مهم‌ترین مشتریان انرژی خود را از دست بدهد.
خاتین‌اوغلو گفت: «ایران سالانه پنج میلیارد دلار از صادرات گاز به عراق و ترکیه درآمد دارد.»
او افزود اگر گاز کردستان به ترکیه و اروپا برسد، ایران نه تنها سهم بازار خود را از دست می‌دهد، بلکه اهرم ژئوپلیتیک خود را نیز از دست خواهد داد.
سیاست آمریکا یا پیام سیاسی؟
جان کریگ، سفیر سابق آمریکا در عمان در دوران بیل کلینتون و مدیر امور خاورمیانه در شورای امنیت ملی در دوران جورج بوش پسر، به ایران‌اینترنشنال گفت که این اعلام ممکن است بیشتر یک «آزمایش» باشد تا نقطه عطفی قطعی.
او گفت: «اقلیم در حال آزمودن واکنش ایران و آمریکا به این مسئله است.»
کریگ تاکید کرد که جمهوری اسلامی پس از حملات اسرائیل که همه کارخانه‌های تسلیحاتی جمهوری اسلامی را نابود و نفوذ منطقه‌ای تهران را تضعیف کردند، دیگر آن قدرت پیشین را ندارد.
او گفت: «هرچند رهبری اقلیم ممکن است فرصت را برای استقلال عمل ببیند، این پروژه‌ها هنوز با تحقق فاصله زیادی دارند. این پروژه‌ها در ۱۰ ماه آینده اجرا نمی‌شوند. این روندی بلندمدت است. اکتشاف، تولید و توسعه ممکن است سه تا پنج سال طول بکشد.»
ناصری نیز این توافقات را بیشتر نمادین دانست تا واقعی و آنها را بیشتر شبیه به «آرزواندیشی» خواند، زیرا شرایط لازم برای اجرای آنها وجود ندارد.
او با اشاره به اینکه اقلیم کردستان در حال حاضر مشتری مشخصی ندارد، افزود: «نمی‌توان میدان‌های گاز را توسعه داد بدون اینکه مقصد و مصرف‌کننده‌ای برای آن داشته باشید.»