دریاچه ارومیه، بزرگترین پهنه آبی شور خاورمیانه، عملا به دشتی نمکی تبدیل شده است. بر اساس تصاویر ماهوارهای و دادههای علمی، حجم آب این دریاچه نسبت به سال ۱۳۷۴ بیش از ۹۸ درصد کاهش یافته و پیشبینی «دریاچه در حال مرگ» اکنون تحقق یافته است.
مهدی زارع، استاد پژوهشگاه بینالمللی زلزلهشناسی و مهندسی زلزله، سهشنبه ۲۵ شهریور در گفتوگو با خبرگزاری ایسنا تاکید کرد: «خشکی دریاچه صرفا یک شکست محیط زیستی نیست، بلکه نشانهای از ناکارآمدی مدیریتی و بیتحرکی نهادی است و میلیونها نفر در معرض تهدید مستقیم سلامت و معیشت قرار گرفتهاند.»
به گفته او، از دست رفتن این پهنه آبی باعث افزایش نمکزارها، تغییرات اقلیمی محلی و خطر تشدید بیماریهای تنفسی خواهد شد.
زارع یکی از عوامل اصلی خشک شدن دریاچه را «ساخت میانگذر شهید کلانتری و پل دریاچه» دانست که «تبادل طبیعی آب را مختل و یک فاجعه آهسته را به یک فروپاشی سریع تبدیل کرده» است.
علاوه بر این، احداث بیش از ۴۰ سد روی رودخانههای تغذیهکننده و گسترش زمینهای کشاورزی پرآب، جریان ورودی آب به دریاچه را به شدت کاهش داده است.
عیسی کلانتری، رییس پیشین سازمان حفاظت محیط زیست، سوم شهریور وضعیت دریاچه را «فاجعهبار» توصیف کرد و هشدار داد که این دریاچه تا ۲۰ روز آینده بهطور کامل تبخیر خواهد شد.
احمدرضا لاهیجانزاده، معاون محیط زیست دریایی و تالابهای سازمان حفاظت محیط زیست نیز ۱۹ مرداد با اشاره به پایین بودن سطح آب در دریاچه ارومیه هشدار داده بود با ادامه روند فعلی، خشکی کامل این دریاچه تا پایان تابستان «قطعی» است.
دریاچه ارومیه از دهه ۱۳۵۰ بهعنوان ذخیرهگاه زیستکره یونسکو شناخته میشد و بهعنوان زیستگاه گونههای منحصر به فرد پرندگان، نقشی کلیدی در تنظیم اقلیم منطقهای داشت اما طی سه دهه گذشته، مساحت آب آن از شش هزار کیلومتر مربع به کمتر از ۵۰۰ کیلومتر مربع کاهش یافت و اکنون به کمتر از یک درصد حجم اولیه رسیده است.
راهکارهای احیا
زارع با اشاره به تجربه شکستخورده طرحهای احیای دهههای گذشته گفت: «بدون اصلاحات نهادی و حکمرانی شفاف، هیچ راهحل فنیای - از جمله تخریب گذرگاه یا پروژههای انتقال آب چند میلیارد دلاری - کارساز نخواهد بود.»
او خواستار اجرای طرح مدیریت جامع منابع آب، تغییر الگوی کشت به محصولات کمآببر و استفاده از فناوریهای نوین آبیاری همراه با حمایت اقتصادی از کشاورزان شد.
بنفشه زهرائی، مدیر موسسه آب دانشگاه تهران، ۱۷ مرداد با اشاره به وضعیت بحرانی دریاچه ارومیه گفت: «شاید اکنون دریاچه به فاز بدون بازگشت رسیده باشد و دیگر نتوانیم هیچوقت آن را به شکل یک دریاچه داشته باشیم.»
او تاکید کرد که علت اصلی این بحران، فراتر رفتن سطح زیر کشت از ظرفیت حوضه آبریز است.
به گفته زارع، فروپاشی دریاچه ارومیه باید بهعنوان یک داستان هشداردهنده در نظر گرفته شود.
او تاکید کرد: «اگر اصلاحات اساسی در سیاستهای آبی و کشاورزی انجام نشود، سایر حوضههای درونریز ایران نیز با سرنوشتی مشابه مواجه خواهند شد.»
