تحلیل‌گر ارشد در ایران‌اینترنشنال
علی شمخانی مشاور سیاسی خامنه‌ای، در تازه‌ترین مصاحبه‌ی خود، سه تهدید مشخص را علیه آمریکا، ناتو و اسرائیل بیان کرد: تهدید به ساخت سلاح هسته‌ای، تهدید به به‌کارگیری موشک‌های دوربردتر و قوی‌تر و تهدید به استفاده از نیروی دریایی سپاه علیه آمریکا و متحدانش.
هدف این نوشتار بررسی چرایی طرح این سه تهدید از طرف یکی از مهم‌ترین مقامات جمهوری اسلامی و تبیین زمینه‌ها و انگیزه‌های احتمالی پشت این مواضع است.
۱. تهدید به ساخت سلاح هسته‌ای: شمخانی گفت اگر به دوره‌ای که وزیر دفاع بود بازگردد، قطعاً بمب اتمی می‌ساخت و این‌گونه سلاح باید جزئی از توان بازدارندگی کشور باشد.
۲. تهدید موشکی: او از به‌کارگیری موشک‌های دوربردتر و قوی‌تر در «جنگ بعدی» سخن گفت و اعلام کرد چنین موشک‌هایی اکنون در اختیارند. این بخش از اظهارات عمدتاً خطاب به آمریکا و کشورهای اروپایی بود.
۳. تهدید دریایی: شمخانی تهدید کرد نیروی دریایی سپاه می‌تواند نقش تازه‌ای در برهم زدن معادلات منطقه‌ای و برهم‌زدن مسیرهای راهبردی دشمن ایفا کند؛ نیرویی که در جنگ قبلی به کار گرفته نشد و اکنون می‌تواند وارد میدان شود.
چرا شمخانی این تهدیدها را مطرح کرد؟
این مواضع بیش از آن‌که نمایش قدرت باشد نشانه نگرانی و وحشتِ رأس نظام از احتمال وقوع یک «جنگ بزرگ» و سرنگونی نظام در نتیجه آن است. چند دلیل و زمینه برای این تفسیر وجود دارد:
شمخانی مشاور سیاسی رهبر است و نزدیکی او به خامنه‌ای باعث می‌شود اظهاراتش را بتوان تا حدی «صدای نظام» دانست؛ یعنی این سخنان احتمالاً نمایانگر نگرانی‌های بالاترین سطوح تصمیم‌گیری هستند، نه صرفاً نظر یک فرد.
جمهوری اسلامی در ماه‌های اخیر بخش‌های مهمی از شبکه نیابتی و ظرفیت منطقه‌ای خود را از دست داده و شکست‌های اخیر گروه‌های نیابتی به از دست رفتن سپر و شمشیرهای نظام منجر شده است.
از منظر استراتژیک، وقتی امکانات نیابتی ضعیف شوند، انگیزه برای به‌دست آوردن ابزارهای بازدارنده مستقیم (هم‌چون سلاح هسته‌ای یا موشک‌های قاره‌پیما) افزایش می‌یابد.
نگاهی دقیق‌تر به هر تهدید
۱. تهدید هسته‌ای
اظهارات شمخانی درباره ضرورت داشتن سلاح هسته‌ای فراتر از یک نظر شخصی یا فرماندهی نظامی است؛ این صحبت نشان می‌دهد در بالاترین سطوح تصمیم‌گیری فعلاً این جمع‌بندی مطرح شده که سلاح هسته‌ای «بازدارندگی» ایجاد می‌کند و باید دنبال شود.
شمخانی میداند که چنین سخنی تبعات بینالمللی و رسانهای دارد؛ بنابراین بیان آن در این سطح حامل پیام روشنی به آمریکا، ناتو و اسرائیل است: «اگر ما را تا مرز حذف یا تضعیف کامل ببرید، ممکن است به ساخت تسلیحات هسته‌ای روی بیاوریم.»
این پیام با هدفِ ایجاد هزینهسازی برای طرف مقابل و کاهش میل آنها به اقدام نظامی تفسیر می‌شود اما بعید است باعث عقبنشینی آمریکا و ناتو و اسرائیل شود بلکه می‌تواند باعث جدیتر شدن تلاش آنها برای مهار خطر جمهوری اسلامی و حتی سرنگونی آن شود.
۲. تهدید موشکی علیه اروپا و آمریکا
بخش موشکی اظهارات شمخانی، لااقل از منظر برد مورد ادعا، نه تنها خطاب به اسرائیل بود که پیشتر هدف موشک‌های سپاه قرار گرفته، بلکه عمدتاً خطاب به پایتختهای اروپایی و آمریکا است.
اشاره به موشک‌های دوربرد و حتی احتمال تلاش برای ساخت موشک‌های قاره‌پیما پیامی مستقیم به واشینگتن، لندن، پاریس و برلین دارد: «اگر دست به حمله بزرگ بزنید، ما هم توان پاسخ به اروپا و آمریکا را دنبال میکنیم.»
این تهدید هم می‌تواند بازتابِ ترسی باشد که نظام از همراهی آمریکا و ناتو با اسرائیل در حملهای بزرگ احساس می‌کند. در واقع این تهدید نشانه ترس شدید است نه قدرت و اقتدار.
۳. تهدید دریایی و هزینهسازی منطقه‌ای
اظهارات شمخانی درباره توان نیروی دریایی سپاه برای «برهم‌زدن معادلات» نشاندهنده تمایل به استفاده از این ظرفیت برای پشیمان کردن آمریکا و متحدانش از نبرد دریایی با سپاه است که احتمال وقوع آن بهدلیل بازگشت تحریمهای سازمانملل و شروع بازرسی کشتیهای ایران بیشتر شده است.
با این حال، باید توجه داشت که هر اقدام دریایی یا منطقه‌ای سپاه علاوه بر احتمال پاسخ شدید آمریکا و متحدینش و انهدام شدید نیروی دریایی سپاه، می‌تواند هزینهها وپیامدهای سنگینی برای اقتصاد و زیرساختهای اقتصادی ایران به همراه داشته باشد.
بنابراین این تهدید را نیز باید بیش از هر چیز بهعنوان رجزخوانی ناشی از ترس و پیامی به آمریکا و ناتو و اسراییل برای جلوگیری از حمله مشترک و سنگین آنها دانست.
تهدید از موضعِ ضعف یا قدرت؟
این سه تهدید هسته‌ای، موشکی و دریایی بیشتر نشانه نگرانی و احساسِ تهدیدِ «سقوط» در رأس نظام است تا نمایش قدرت.
وقتی خطر سقوط یا سرنگونی محتمل بهنظر آید، تصمیمگیران به ابزارهایی متوسل میشوند که بیشترین هزینه را برای طرف مقابل نشان دهد؛ از نگاه جمهوریاسلامی سلاح هسته‌ای و موشک‌های دوربرد چنین ابزارهاییاند.
با وجود این، بعید است این تهدیدهای سه‌گانه باعث عقبنشینی آمریکا و ناتو و اسرائیل در برابر جمهوریاسلامی شود. اگر چه آمریکا و اروپا منتظر اثرگذاری بازگشت تحریمها بر جمهوری اسلامی هستند ولی اسرائیل مشتاق حمله سریعتر و شدیدتر است.اظهارات شمخانی بازتاب ترس شدید نظام از وقوع چنین جنگی است که زمان آن هنوز نامعلوم است.
