روز جهانی سلامت روان و لزوم دسترسی به خدمات بهداشت روانی در بحران‌های انسانی
دهم اکتبر برابر با هجدهم مهر، روز جهانی سلامت روان نامگذاری شده است. روزی برای آموزش جهانی بهداشت روان، آگاهی و دفاع در برابر برچسب‌ها و انگ‌های اجتماعی.
دهم اکتبر برابر با هجدهم مهر، روز جهانی سلامت روان نامگذاری شده است. روزی برای آموزش جهانی بهداشت روان، آگاهی و دفاع در برابر برچسب‌ها و انگ‌های اجتماعی.
بهداشت روان در سال ۱۹۴۸ پس از برگزاری کنگره‌ای با همین موضوع، به سازمان بهداشت جهانی اضافه شد. ۴۴ سال بعد به پیشنهاد این سازمان و فدراسیون جهانی بهداشت روان، دهم اکتبر به عنوان روز جهانی بهداشت روان نامگذاری شد و بعدها روبان سبز به عنوان نماد این روز برگزیده شد.
از سال ۱۹۹۴ به بعد به پیشنهاد یوجین برودی، دبیر کل وقت فدراسیون جهانی بهداشت روان، این روز بر اساس موضوع خاصی گرامی داشته می‌شود تا بر آموزش همگانی در مورد مسائل سلامت روان تمرکز بیشتری داشته باشد.
نامگذاری این روز با شعارها و موضوع‌های خاص از سال ۱۹۹۲ تا به حال باعث شده است اطلاع‌رسانی درباره سلامت روان از حالت تابو خارج شده و به گفتمانی عمومی تبدیل شود، برنامه‌های ملی سلامت روان در برخی از کشورها تدوین شود و بودجه بیشتری برای این موضوع در کشورهای مختلف اختصاص داده شود.
همچنین این تابوشکنی باعث ایجاد ابزاری جهانی برای سیاست‌گذاری و جلب توجه رسانه‌ها شده است.
حفظ سلامت روان در فجایع و بحران‌ها
روز جهانی بهداشت روان سال ۲۰۲۵ با توجه به شرایط عمومی جهان، خصوصا جنگ و آوارگی، با عنوان «دسترسی به خدمات سلامت روان در فجایع شرایط اضطراری» نامگذاری شده است.
کارزار امسال سازمان بهداشت جهانی بر نیاز فوری به حمایت از سلامت روان و نیازهای روانی-اجتماعی افرادی که تحت تاثیر شرایط اضطراری قرار گرفته‌اند، متمرکز شده است.
بر اساس گزارش‌های سازمان بهداشت جهانی، در بحران‌هایی مانند بلایای طبیعی، درگیری‌ها و فوریت‌های پزشکی عمومی، از هر پنج نفر یک نفر دچار اختلال روانی می‌شود و حمایت از این افراد، نجات‌بخش خواهد بود.
سازمان بهداشت جهانی اعلام کرده که در زمان بحران‌های اجتماعی مانند جنگ، تقریبا همه افراد دچار اختلال در ارتباطات اجتماعی می‌شوند، خانه‌ها از دست می‌روند، خانواده‌ها از هم جدا می‌شوند و جوامع فرو می‌پاشند. تقریبا همه افراد تحت تاثیر، ناراحتی روانی و از هم گسیختگی اجتماعی را تجربه می‌کنند. این اثرات اغلب تا مدت‌ها پس از بازگشت ایمنی فیزیکی باقی می‌مانند و روند بهبودی و مقاومت را تضعیف می‌کنند.
تا پایان سال ۲۰۲۴، بیش از ۱۲۳ میلیون نفر به اجبار در سراسر جهان آواره شدهاند که ۷۱ درصد از آنها در کشورهای کمدرآمد یا با درآمد متوسط سکونت دارند. جایی که نظامهای بهداشتی تحت فشار هستند و دسترسی به خدمات سلامت روان بسیار محدود است.
سلامت روان ایرانیان و تاثیر جنگ ۱۲ روزه بر آن
اگرچه آمارهای رسمی و دقیق از وضعیت سلامت روان در ایران وجود ندارد اما بر اساس نتایج پایشهای سه دهه اخیر که پایگاه خبری پزشکان و قانون منتشر کرده است، شیوع اختلالات روانی در ایران از پایان دهه ۱۳۷۰ رو به افزایش بوده است.
این اختلالات طبق نتایج پایش کشوری در سال ۱۳۷۸ از حدود ۲۱ درصد به بیش از ۲۹ درصد در سال ۱۳۹۸ رسیده است.
این اعداد یک نمای کلی از روند وخیمتر شدن سلامت روان مردم ایران است چون در دل این اعداد، عددهای دیگری، شیوع انواع اختلالات روان را به تفکیک نشان میدهند یا عوامل موثر بر ابتلای جمعیت عمومی به اختلالات روانی را سرشماری می‌کنند.
فجایع و شرایط اضطراری در ایران هم بر مشکلات روانی تاثیر گذاشته است.
حسین روزبهانی، عضو انجمن روانشناسی ایران، به سایت خبری رویداد ۲۴ گفته است که مراجعه به مراکز رواندرمانی بعد از جنگ ۱۲ روزه جمهوری اسلامی و اسرائیل، ۴۰ درصد افزایش داشته است.
این روانشناس گفته که روانشناسان شاهد «اضطرابی عمومی ناشی از شوک بعد از بحران و فشارهای گسترده محیطی» بودند که شباهت زیادی به اضطراب پس از سانحه (PTSD) دارد.
او بر این باور است که «تابآوری روانی جامعه بهشدت کاهش یافته و در وضعیتی قرار دارد که هر کلمه و هر خبر، ممکن است فرد را به لبه پرتگاه روانی نزدیک کند».
در سالی که به نام «دسترسی به خدمات سلامت روان در فجایع و شرایط اضطراری» نامگذاری شده، دسترسی به این خدمات برای ایرانیانی که از جنگ ۱۲ روزه آسیب دیدهاند، چندان راحت نبوده است.
محمدرضا شالبافان، مدیرکل سلامت روان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، در توضیح خدمات روانشناسی و مداخلات روانی برای آسیبدیدگان روانی در جنگ ۱۲ روزه گفته بود که تیمهای وزارت بهداشت در دوران جنگ و پس از آن «میخواستند به آسیبدیدگان جنگ خدمات ارائه دهند»، اما «نهادهای نظامی مانع دسترسی این کارشناسان به افراد آسیبدیده شده و به نوعی در کار ایشان اختلال ایجاد کردند».
فجایع روانی، از هفتم اکتبر تا ویرانی غزه
شرایط غزه پس از حملات اسرائیل، کشته شدن هزاران تن و آوارگی دو میلیون نفر، شرایط خاصی را از نظر سلامت روان برای ساکنان آن به وجود آورده است.
مدیرکل سازمان بهداشت جهانی، نوامبر ۲۰۲۴ در بیانیهای اعلام کرده بود کودکان و نوجوانان در غزه برای غلبه بر اختلالاتی چون افسردگی، اضطراب و افکار خودکشی، به حمایت سلامت روان نیاز دارند.
در پژوهشی که سازمان بهداشت جهانی منتشر کرده، آمده است که جنگ غزه باعث «افزایش چشمگیر خشونت، جابهجایی جمعی و تخریب زیرساختها» شده است.
بر اساس این مطالعه، بسیاری از افراد، بهویژه آوارگانی که بارها ناچار به جابهجایی شدهاند، با اختلالات روانی مانند افسردگی، اضطراب و استرس مواجه هستند و نیازمند رسیدگی فوریاند.
تهیهکنندگان این مطالعه با توجه به فجایع روانی ناشی از جنگ غزه پیشنهاد ارائه خدماتی چون حمایتهای اجتماعی، خانواده و مشاورههای فردی، خدمات تخصصی ویژه گروههای آسیبپذیر و همچنین فعالیتهای تفریحی برای کودکان، نوجوانان و بزرگسالان را ارائه دادند.
در نوار غزه وضعیت منحصر به فردی وجود دارد که به نوشته کارشناسان، بار بیشتری را در رابطه با انواع مختلف فجایع روانی بر دوش ساکنان میگذارد.
انتخاب شعار «دسترسی به خدمات سلامت روان در فجایع و شرایط اضطراری» بیش از هر جای دیگر میتواند توجه جهانی را به نوار غزه، بحرانیترین منطقه در جهان از نظر فجایع انسانی، جلب کند.
همچنین به دولتها و سازمانها یادآوری کند رسیدگی به سلامت روان در رویدادهایی چون جنگ، خشونت و بلایای طبیعی، مانند اقدامات پزشکی و اضطراری دیگر، ضروری است.
