روزنامه اعتماد با اشاره به خشک شدن تالاب گاوخونی گزارش داد که فعالیت معادن در این منطقه باعث افزایش بیماری‌های نادر و انواع سرطان شده است. ساکنان حسن‌آباد و بخش‌های جرقویه و ورزنه نیز در اعتراض به این وضعیت، طوماری خطاب به مسئولان استان اصفهان امضا کرده‌اند.
در گزارش چهارشنبه ۱۶ مهر روزنامه اعتماد با اشاره به «فعالیت طولانی‌مدت معادن، به‌ویژه معدن نمک در حاشیه تالاب گاوخونی» آمده است: «این فعالیت که در هفته‌های گذشته متوقف شد، اثرات خود را بر سلامت مردم منطقه گذاشته و باعث گسترش بیماری‌های نادر و انواع سرطان‌ها شده است.»
این روزنامه افزود: «گسترش بیماری در میان ساکنان حسن‌آباد و بخش‌های جرقویه و ورزنه طی سال‌های گذشته به‌قدری بوده که مردم منطقه در طوماری خواستار رسیدگی به وضعیت و انجام تحقیقاتی در این زمینه شده‌اند.»
امضاکنندگان طومار از مسئولان استان اصفهان خواستند برای پیشگیری از بروز فاجعه انسانی به دلیل خشکی بستر تالاب گاوخونی، پراکندگی شدید ریزگردهای آلوده به فلزات سنگین در منطقه، و نیز نگرانی از تشدید بروز انواع بیماری‌ها، امکان جریان حداقلی و دائمی آب زاینده‌رود برای رسیدن به تالاب گاوخونی و ایجاد پوشش مرطوب، در جهت حفظ سلامت مردم منطقه و احیای زیست‌بوم این تالاب فراهم شود.
اعتماد نوشت: «پژوهش دانشگاه اصفهان نشان می‌دهد ذرات گردوغبار برخاسته از بستر خشک تالاب گاوخونی آلوده به فلزات سنگین است.»
احمد جلالیان، رئیس مرکز تحقیقات بیابان‌زدایی و مقابله با گرد و غبار دانشگاه آزاد اصفهان، مرداد سال گذشته هشدار داده بود که رسوبات زاینده‌رود احتمالاً به فلزات سنگین آلوده‌اند. او توضیح داده بود که این رودخانه سال‌ها به‌عنوان زه‌کش زمین‌های کشاورزی عمل کرده و کودهای فسفاته و ازته حاوی فلزات خطرناک به آن راه یافته‌اند؛ علاوه بر آن، پساب کارخانه‌ها نیز وارد رودخانه می‌شود.
جلالیان همچنین گفته بود بخش‌هایی از شرق تالاب گاوخونی که دارای خاک دانه‌ریز و ظرفیت بالای جذب فلزات است، اکنون فعال شده و ممکن است این مواد سمی را در قالب ریزگردها با بادهای شرقی به سمت اصفهان منتقل کند.
کاهش جریان آب زاینده‌رود، عامل اصلی خشکی تالاب گاوخونی است
دکتر منصور سهرابی، متخصص بوم شناسی و محیط زیست، در مورد این موضوع به ایران‌اینترنشنال گفت: «کاهش جریان آب زاینده‌رود به دلیل مدیریت ناپایدار منابع آب، عامل اصلی خشکی تالاب گاوخونی است. برداشت بی‌رویه آب برای کشاورزی، صنعت و مصارف شهری، سدسازی‌های متعدد، تغییر الگوی کشت به محصولات پرآب‌بر، و تأثیرات تغییرات اقلیمی، از جمله کاهش بارندگی و افزایش تبخیر، جریان حداقلی آب موردنیاز تالاب را قطع کرده است.»
به اعتقاد او، «این شرایط، بستر تالاب را به منبعی برای پراکنش ریزگردهای آلوده تبدیل کرده که سلامت ساکنان مناطق حسن‌آباد، جرقویه و ورزنه را تهدید میکند.»
سهرابی با اشاره به این نکته که «خشکی تالاب باعث آزادسازی گسترده فلزات سنگین، از جمله سرب، کادمیوم و آرسنیک، ناشی از فعالیت طولانی‌مدت معادن، به‌ویژه معدن نمک در حاشیه تالاب شده است» افزود: «مطالعات نشان میدهند غلظت برخی از این فلزات در ذرات معلق برخاسته از بستر خشک تالاب تا ۷۰۰تا ۱۰۰۰برابر حد مجاز است.»
این متخصص بوم شناسی و محیط زیست اضافه کرد: «این سطح از آلودگی با ایجاد استرس اکسیداتیو، اختلال در عملکرد سلولی و جهشهای ژنتیکی، خطر بیماری‌های تنفسی، عصبی و سرطانهایی مانند لنفوم را افزایش می‌دهد. و همزمان، استفاده گسترده از کودهای نیتروژنی و فسفاتی و سموم دفع آفات (مانند ارگانوفسفاتها و گلیفوسات) در کشاورزی، آلودگی محیطی را تشدید کرده است.»
به گفته او، «روانابهای کشاورزی این ترکیبات را به خاک و آبهای زیرزمینی منتقل میکنند و در شرایط خشکی تالاب، این مواد بهصورت ذرات معلق در هوا پراکنده شده و از طریق تنفس، تماس پوستی یا زنجیره غذایی وارد بدن میشوند.»
در نتیجه، «ترکیب فلزات سنگین با باقیماندههای کود و سموم، اثرات سمی سینرژیستیک ایجاد کرده و خطر بیماری‌های مزمن را بهصورت تصاعدی افزایش می‌دهد.»
سهرابی تاکید کرد که برای پیشگیری از فاجعه انسانی و زیستمحیطی، تامین جریان دائمی زاینده‌رود برای حفظ رطوبت تالاب و کاهش پراکنش ریزگردها حیاتی است و گفت: «پایش مستمر کیفیت هوا، خاک و آب، کاهش مصرف کودها و سموم شیمیایی، اصلاح فعالیتهای معدنی، و انجام مطالعات اپیدمیولوژیک برای بررسی ارتباط آلودگیها با بیماری‌ها ضروری است.»
او همچنین اشاره کرد که آموزش کشاورزان و جوامع محلی، همراه با همکاری نهادهای علمی، اجرایی و مردمی، میتواند به احیای اکوسیستم تالاب و حفاظت از سلامت عمومی کمک کند و ابراز اطمینان کرد که این اقدامات، پایداری زیستمحیطی و سلامت ساکنان منطقه را تضمین خواهد کرد.
خطر محیط زیستی برای استانهای مرکزی ایران
برخی گزارشها حاکی از آن است که مشکلات محیط زیستی محدود به استان اصفهان نخواهد شد و استانهای دیگر نیز تحت تاثیر این وضعیت قرار خواهند گرفت.
خبرگزاری ایرنا در گزارشی در ۱۱ مرداد نوشت که بخش خشکشده تالاب گاوخونی به کانونی خطرناک از گرد و غبار سمی تبدیل شده است. در این گزارش آمده که میزان سمیت ذرات گرد و غبار حدود ۶۰ درصد افزایش یافته و ادامه این وضعیت میتواند سلامت شهروندان و پایداری محیط زیست در اصفهان و استانهای مرکزی را بهشدت تهدید کند.
در سالیان اخیر شمار قابل توجهی از تالابهای ایران خشک شده‌اند.
دریاچه ارومیه که فعالان محیط زیست بارها نسبت به خشک شدن قریبالوقوع آن هشدار دادهاند، از مهمترین مواردی است که خشک شدن آن میتواند تبعات اجتماعی وسیعی ایجاد کند.
سوم شهریور، خبرآنلاین اعلام کرد دریاچه ارومیه که زمانی یکی از بزرگترین دریاچههای شور دنیا بود، تنها حدود ۱۰۰ میلیون مترمکعب آب شور در سطحی نزدیک به ۲۰۰ کیلومتر مربع دارد که عمق آن به کمتر از نیممتر رسیده است.
این رسانه از قول کارشناسان نوشت دریاچه ارومیه «عملا مرده» و تنها چند روز تا تبخیر کامل آن باقی مانده است.
دوم خرداد، عیسی کلانتری، رییس پیشین سازمان حفاظت محیط زیست ایران، با بیان اینکه «مردم تبریز باید به مرور این شهر را تخلیه کنند» نسبت به پیامدهای اجتماعی و اقتصادی خشک شدن دریاچه ارومیه هشدار داد و گفت گرد و غبار نمکی ناشی از خشک شدن این دریاچه «تا ۴۰۰ کیلومتر» خواهد رفت.
وضعیت تالابها و دریاچههای کشوری در شرایطی قرار گرفته که مقامات محلی استان گیلان، پربارشترین استان کشور نیز نسبت به خشک شدن تالاب انزلی هشدار دادهاند.
هادی حقشناس، استاندار گیلان، ششم شهریور گفت: «اگر چارهای برای وضعیت تالاب انزلی اندیشیده نشود، این زیست‌بوم بینالمللی در خاموشی کامل قرار میگیرد.»
