ایران چگونه از بازارهای انرژی منطقه کنار گذاشته می‌شود؟
اگرچه ایران با وجود کسری برق و گاز، اصرار بر صادرات انرژی دارد، بازارهای منطقه‌ای به خاطر نبود چشم‌انداز روشن در مورد توانایی جمهوری اسلامی در عمل به تعهدات خود، رو به تغییرات گسترده آورده است.
تازه‌ترین گزارش سازمان تنظیم بازار انرژی ترکیه نشان می‌دهد که این کشور در سه ماهه ابتدایی سال ۲۰۲۵ بیش از پنج میلیارد متر مکعب گاز مایع (ال‌ان‌جی) از ایالات متحده آمریکا وارد کرده است.
آمریکا در کل سال ۲۰۲۴ شش میلیارد متر مکعب گاز به ترکیه داده بود که ۳۸ درصد بیشتر از سال ۲۰۲۳ بود.
بدین‌ترتیب آمریکا در سه ماهه ابتدایی امسال با اختلاف اندکی بعد از روسیه، بزرگ‌ترین تامین‌کننده گاز ترکیه شده است؛ در حالی که تا چند سال پیش، ایران دومین صادرکننده بزرگ گاز به ترکیه بود.
ایران از سال گذشته با کسری گاز در تمامی فصول روبه‌رو شده و در زمستان‌ها کسری روزانه گاز این کشور به بالای ۲۵۰ میلیون متر مکعب می‌رسد؛ رقمی عظیم که معادل کل مصرف روزانه گاز ترکیه در همین فصل است.
آمارهای سازمان تنظیم بازار انرژی ترکیه نشان می‌دهد ایران به خاطر کسری عظیم گاز، زمستان ۱۴۰۳، بالغ بر ۸۳۰ میلیون متر مکعب گاز تحویل ترکیه داده که ۳۹ درصد کمتر از سال قبل از آن است و نسبت به زمستان دو سال پیش نیز نصف شده است.
ایران طبق قرارداد، باید هر ماه ۹۰۰ میلیون متر مکعب گاز تحویل ترکیه دهد، اما کل گازی که طی سه ماه زمستان تحویل ترکیه داده، از این رقم نیز کمتر است.
قرارداد ۲۵ ساله صادرات گاز ایران به ترکیه سال آینده به اتمام می‌رسد و با وجود پیشنهادهای مکرر ایران، ترکیه هنوز تمایلی به تمدید آن نشان نداده است.
با توجه به ادامه روند طبیعی خرید گاز روسیه و جمهوری آذربایجان (سومین صادرکننده بزرگ گاز به ترکیه)، دولت آنکارا گاز مایع آمریکا را بی سر و صدا جایگزین گاز ایران می‌کند.
ایران طی سال‌های گذشته همواره در زمستان در عمل به تعهدات صادرات گاز ناتوان بوده و ترکیه را دچار مشکل کرده است.
با توجه به گسترده شدن دامنه کسری گاز کشور به تمام فصول، چشم‌انداز تمدید قرارداد گازی دست‌کم در سطح قرارداد موجود وجود ندارد؛ کما این‌که ترکیه از مارس ۲۰۲۵ واردات گاز ترکمنستان از طریق سوآپ گازی با ایران را آغاز کرده است.
بازارهای عراق و سوریه
در کنار ترکیه، عراق تنها مشتری گازی ایران است؛ اما مقام‌های عراقی طی روزهای گذشته از افت تحویل گاز ایران خبر داده‌اند.
عراق گاز ایران را برای استفاده در نیروگاه‌های برقی خریداری می‌کند و افت تحویل گاز ایران باعث شده تولید برق عراق در آستانه پیک مصرف تابستانی سه هزار مگاوات کاهش یابد.
عراق همچنین سه درصد برق مصرفی خود را مستقیما از ایران وارد می‌کند. تا چند سال پیش این رقم ۱۰ درصد بود. اما ایران هم‌اکنون خود با کسری شدید برق، خاموشی‌های گسترده و محدودیت در تحویل برق به صنایع مواجه است.
ترکیه سال گذشته فروش برق به عراق را آغاز کرد و از سال جاری، فروش برق به عراق را دو برابر کرده و اکنون بیش از دو برابر ایران برق به عراق تحویل می‌دهد.
ارزش سالانه صادرات برق و گاز ایران حدود ۵.۵ میلیارد دلار است و دولت به شدت نیازمند این منابع است.
جمهوری اسلامی طی دهه‌های گذشته ده‌ها میلیارد دلار منابع مالی برای گروه‌های نیابتی در عراق، سوریه، لبنان، فلسطین و دیگر کشورها هزینه کرد تا نفوذ خود را افزایش دهد.
برخی مقام‌های جمهوری اسلامی مدعی بودند که این نفوذ منجر به درآمدهای کلان صادراتی و مشارکت پرسود در پروژه‌های صنعتی و معدنی کشورهای منطقه خواهد شد.
نتیجه این‌که، با در هم شکسته شدن گروه‌های نیابتی جمهوری اسلامی در حملات اسرائیل و سقوط رژیم بشار اسد در سوریه، جمهوری اسلامی عملا از معادلات کنار گذاشته شده است.
به‌طوری‌که عراق به وضوح از پایان وابستگی به ایران در دو سال آینده خبر داده و سوریه عملا روابط خود با ایران را قطع کرده است.
این در حالی است که دو سال پیش و در اوج تاخت و تاز نیروهای نیابتی جمهوری اسلامی، بغداد و تهران قرارداد جدید گازی برای دو برابر کردن سطح صادرات امضا کرده بودند.
آمارهای شرکت اطلاعات کالا، کپلر، نشان می‌دهد ایران در بازه زمانی ۲۰۱۲ تا پایان سال گذشته میلادی، بیش از ۳۰۰ میلیون بشکه فقط نفت خام رایگان به سوریه ارسال کرده که ارزش آن ۲۳ میلیارد دلار است.
هفته گذشته دولت موقت سوریه قراردادی هفت میلیارد دلاری با شرکت‌های قطری، ترکیه و آمریکا برای توسعه شش هزار مگاوات نیروگاه برقی جدید امضا کرد.
بر این اساس، ترکیه قرار است سالانه دو میلیارد متر مکعب گاز برای تامین بخشی از سوخت این نیروگاه‌ها تحویل سوریه دهد.
قطر نیز از مارس سال جاری صادرات گاز به سوریه از طریق زیرساخت‌های کشور اردن را آغاز کرده است.
پیش‌تر قرار بود ایران نه‌تنها گاز سوریه را از مسیر عراق تامین کند، بلکه پروژهایی با نام خط لوله گازی «اسلامی» برای اتصال ایران از مسیر عراق و سوریه به اروپا نیز مد نظر جمهوری اسلامی بود.
رویاپردازی ایران برای تسخیر بازارهای منطقه و اروپا در حالی است که ترکیه حتی در دوران بشار اسد نیز ۱۵ برابر ایران صادرات کالا به سوریه داشت.
در حالی که صادرات ایران به سوریه با سقوط بشار اسد طی سال جاری قطع شده، ترکیه در چهار ماه ابتدایی امسال یک میلیارد دلار به این کشور صادرات کالا انجام داده که ۳۲ درصد بیشتر از دور مشابه پارسال است.