در پی تشدید تنشها در یمن، قطر با استقبال از بیانیههای عربستان سعودی و امارات متحده عربی اعلام کرد این مواضع نشاندهنده اولویت دادن به منافع منطقهای است؛ همزمان خروج نیروهای امارات از یمن، اختلاف میان دو قدرت منطقه خلیج فارس را آشکارتر کرده است.
وزارت خارجه قطر سهشنبه اعلام کرد بیانیههای اخیر عربستان سعودی و امارات متحده عربی درباره تحولات یمن، بیانگر «تعهد به اولویت دادن به منافع منطقه» است. دوحه در عین حال بر ضرورت حفظ وحدت و تمامیت ارضی یمن تاکید کرد.
این واکنش پس از آن منتشر شد که امارات اعلام کرد نیروهای باقیمانده خود را از یمن خارج میکند؛ تصمیمی که در پی حمایت عربستان از درخواست خروج نیروهای اماراتی ظرف ۲۴ ساعت اتخاذ شد. این تحول بهعنوان یکی از جدیترین بحرانها میان دو متحد سابق خلیج فارس و تولیدکنندگان بزرگ نفت توصیف شده است.
ساعاتی پیش از این اعلام، نیروهای ائتلاف به رهبری عربستان بندر مکلا در جنوب یمن را هدف حمله هوایی قرار دادند. ریاض گفت این حمله محمولهای از سلاح مرتبط با امارات را هدف گرفته است؛ حملهای که به گفته ناظران، مهمترین تشدید تنش تاکنون در شکاف رو به گسترش میان دو پادشاهی خلیج فارس به شمار میرود.
در واشینگتن، وزارت خارجه آمریکا اعلام کرد مارکو روبیو با فیصل بن فرحان آل سعود درباره تنشهای یمن و پیامدهای آن برای امنیت و ثبات منطقه گفتوگو کرده است.
عربستان و امارات که زمانی دو ستون اصلی امنیت منطقهای محسوب میشدند، طی سالهای اخیر در موضوعاتی از جمله سهمیههای نفتی تا نفوذ ژئوپلیتیک دچار واگرایی شدهاند. وزارت دفاع امارات اعلام کرد ماموریت نیروهای ضدتروریسم خود در یمن را بهطور «داوطلبانه» پایان داده است؛ نیروهایی که تنها حضور باقیمانده این کشور پس از پایان رسمی عملیات نظامی در سال ۲۰۱۹ بودند. به گفته این وزارتخانه، ماموریت باقیمانده محدود به پرسنل تخصصی و در هماهنگی با شرکای بینالمللی بوده است.
ریاض در مقابل، امارات را متهم کرده که شورای انتقالی جنوب یمن (STC) را برای تضعیف دولت مرکزی و پیشروی به سمت مرزهای عربستان تحت فشار قرار داده و امنیت ملی این کشور را «خط قرمز» خوانده است. این تندترین در اختلاف با همسایهای است که پیشتر در ائتلافی مشترک علیه حوثیهای همسو با حکومت ایران همکاری میکرد.
به نوشته رویترز، هرچند خروج محدود نیروهای امارات میتواند بهطور موقت از شدت تنشها بکاهد، اما پرسش اصلی همچنان باقی است: آیا ابوظبی حمایت سیاسی یا مالی خود از شورای انتقالی جنوب را متوقف خواهد کرد یا نه. عربستان اعلام کرده انتظار دارد امارات هرگونه پشتیبانی از این گروه جداییطلب را پایان دهد.
در همین حال، رشاد العلیمی، رییس شورای ریاستجمهوری مورد حمایت عربستان در یمن، به نیروهای اماراتی ۲۴ ساعت مهلت داد خاک یمن را ترک کنند. امارات ضمن ابراز شگفتی از حمله هوایی اخیر گفت محمولههای هدفگرفتهشده حاوی سلاح نبوده و مقصد آنها نیروهای اماراتی بوده است، اما تاکید کرد بهدنبال راهحلی برای جلوگیری از تشدید تنش است.
این اختلافات در حالی رخ میدهد که عربستان و امارات هر دو از بازیگران کلیدی اوپک هستند و هرگونه شکاف میان آنها میتواند بر اجماع این گروه درباره سطح تولید نفت اثر بگذارد. قرار است اعضای اوپکپلاس یکشنبه بهصورت آنلاین دیدار کنند؛ نشستی که به گفته منابع آگاه، احتمالاً به تمدید سیاست حفظ سطح تولید در سهماهه نخست سال منجر خواهد شد.
همزمان با افزایش تنشها، شاخصهای اصلی بورس در کشورهای خلیج فارس با کاهش مواجه شدند؛ نشانهای از نگرانی بازارها نسبت به پیامدهای سیاسی و اقتصادی بحران جدید در یمن.
بر اساس گزارش خبرگزاری رویترز، دستکم دو نفتکش در روزهای اخیر وارد آبهای ونزوئلا شدهاند و چند کشتی دیگر نیز در مسیر رسیدن به سواحل این کشور قرار دارند. این روند در حالی ادامه دارد که محاصره اعلامشده از سوی ایالات متحده، صادرات نفت ونزوئلا را به کمترین سطح خود رسانده است.
این محاصره که در ماه جاری از سوی دونالد ترامپ اعلام شد، شامل همه کشتیهای تحریمشدهای است که به آبهای ونزوئلا وارد یا از آن خارج میشوند و بخشی از راهبرد واشینگتن برای افزایش فشار بر دولت نیکلاس مادورو به شمار میرود. به گفته رویترز، این اقدام باعث شده صادرات نفت ونزوئلا در ماه دسامبر به حدود نصف سطح ماه نوامبر کاهش یابد.
ایالات متحده تاکنون دو محموله کاملاً بارگیریشده نفت ونزوئلا را توقیف کرده و ناوگان دریایی این کشور در دریای کارائیب به گشتزنی ادامه میدهد. این وضعیت بسیاری از مالکان کشتیها را نگران کرده و موجب تغییر مسیر یا بازگشت نفتکشها شده است، بهگونهای که تنها تعداد محدودی از کشتیها همچنان مسیر خود را به سوی این کشور عضو اوپک ادامه دادهاند.
با این حال، برخی مالکان نفتکشها به فعالیت خود ادامه دادهاند. طبق دادههای سرویس رهگیری «تانکر تراکرز»، دستکم دو کشتی تحت تحریم در روزهای گذشته وارد ونزوئلا شدهاند و دو کشتی دیگر که مشمول تحریم نیستند نیز به سواحل این کشور نزدیک میشوند.
دولت ونزوئلا از سال ۲۰۱۹ و پس از اعمال تحریمهای انرژی آمریکا، بخشی از هزینه خرید کالا و خدمات خود را از طریق تهاتر نفت پرداخت کرده است؛ از جمله بازپرداخت بدهی به چین. دو نفتکش در حال نزدیک شدن به ونزوئلا نیز بخشی از ناوگانی هستند که برای انتقال نفت خام به بنادر چین و تسویه بدهیها مورد استفاده قرار میگیرند. هنوز مشخص نیست که پکن برای تحویل این محمولهها از واشینگتن درخواست معافیت خواهد کرد یا خیر.
شرکت دولتی نفت ونزوئلا، پیدیویاسای، به درخواست رویترز برای اظهارنظر پاسخ نداده است، اما وزارت نفت ونزوئلا و شخص مادورو تاکید کردهاند که صادرات نفت ادامه خواهد یافت.
در عین حال، منابع صنعتی میگویند پیدیویاسای در هفتههای اخیر با مشتریان خود بر سر تخفیفهای قیمتی و تغییر قراردادها مذاکره کرده تا از بازگشت محمولهها یا کاهش تولید جلوگیری کند. با این وجود، بسیاری از خریداران بهدلیل نبود گزینههای عملی برای خروج نفت از کشور—حتی با نفتکشهای غیرتحریمی—دچار بیاعتمادی و نارضایتی شدهاند.
گزارش رویترز همچنین به یک حمله سایبری در ماه جاری اشاره میکند که سامانه اداری متمرکز پیدیویاسای را از کار انداخت. پس از این حمله، تحویل محمولهها در بنادر با سرعت کمتری انجام میشود؛ هم برای رعایت زمانبندی بارگیری صادراتی و هم برای ذخیره نفت خام و سوخت در کشتیها، با هدف افزایش ظرفیت ذخیرهسازی شناور.
در حال حاضر، تنها نفتکشهایی که بهطور منظم بنادر ونزوئلا را ترک میکنند، کشتیهای شرکت شورون هستند که با مجوز دولت آمریکا نفت را به مقصد ایالات متحده حمل میکنند، بههمراه تعدادی کشتی کوچک حامل فرآوردههای نفتی و پتروشیمی.
رویترز یادآوری میکند که وضعیتی مشابه در سال ۲۰۲۰، زمانی که آمریکا تحریمها علیه شرکای اصلی تجاری ونزوئلا را تشدید کرد، باعث افت شدید تولید نفت، تعطیلی میادین و کمبود گسترده سوخت شد. سالها طول کشید تا ونزوئلا دوباره به تولید روزانه حدود یک میلیون بشکه برسد و بخشی از ظرفیت پالایشی و صادراتی خود را بازیابی کند.
بر اساس دادههای اخیر، تا این هفته نزدیک به دو دوجین نفتکش در نزدیکی بندر خوزه در انتظار بارگیری یا دریافت دستور حرکت بودهاند. حجم نفت ذخیرهشده در نفتکشهایی که هنوز حرکت نکردهاند، از حدود ۱۱ میلیون بشکه در اواسط دسامبر به حدود ۱۶ میلیون بشکه افزایش یافته است.
این در حالی است که ترامپ دوشنبه ۸ دی ماه اعلام کرده بود که ایالات متحده به منطقهای در ونزوئلا که به گفته او محل بارگیری قایقهای حامل مواد مخدر بوده، حمله کرده است؛ اقدامی که نخستین عملیات شناختهشده آمریکا در خاک ونزوئلا از زمان تشدید فشارها علیه دولت نیکلاس مادورو بهشمار میرود.
وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی سهشنبه ۹ دی در بیانیهای اعلام کرد این تصمیم بر اساس ماده هفت قانون «اقدام متقابل در برابر اعلام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی بهعنوان سازمان تروریستی توسط آمریکا» مصوب سال ۱۳۹۸ اتخاذ شده است.
طبق این ماده، تمامی کشورهایی که از تصمیم آمریکا در این زمینه تبعیت یا از آن حمایت کنند، مشمول اقدام متقابل جمهوری اسلامی میشوند.
در این بیانیه آمده است که سپاه پاسداران یکی از ارکان رسمی نیروهای مسلح در ایران است و معرفی آن بهعنوان نهاد تروریستی، نقض قواعد شناختهشده بینالمللی به شمار میرود.
پیش از این و در سال ۲۰۱۲، کانادا روابط دیپلماتیک خود را با تهران قطع کرد و از ۲۹ خرداد ۱۴۰۲، سپاه پاسداران را در فهرست سازمانهای تروریستی قرار داد.
سپاه پاسداران و لیست گروههای ترور
روند تروریستی شناختن سپاه پاسداران انقلاب اسلامی یا درخواستهای رسمی برای قراردادن این نهاد در فهرست گروههای تروریستی، در ماههای گذشته سرعت گرفته است.
در تازهترین مورد، استرالیا پنجم آذر اعلام کرد سپاه پاسداران را در فهرست «تروریسم دولتی» قرار داده است.
به گفته دولت این کشور، این نهاد نظامی-امنیتی جمهوری اسلامی مسئول طراحی حملاتی علیه جامعه یهودیان استرالیا در سال ۲۰۲۴ بود.
اکوادور نیز در شهریور ۱۴۰۴ سپاه پاسداران را «تهدیدی علیه امنیت خود» شناخت و این نهاد را به فهرست رسمی گروههای تروریستیاش افزود.
ششم خرداد، پارلمان دانمارک بررسی طرح قرار گرفتن سپاه پاسداران در فهرست گروههای تروریستی اتحادیه اروپا را در دستور کار قرار داد و وزیر خارجه این کشور در جلسه پارلمان خواستار افزودن نام سپاه پاسداران به این فهرست شد.
بیش از ۵۰۰ نماینده پارلمان بریتانیا و عضو مجلس اعیان این کشور، اردیبهشت ۱۴۰۴ از نخستوزیر خواستند سپاه پاسداران را در فهرست گروههای تروریستی قرار دهد.
همان زمان، پاراگوئه، سپاه پاسداران را بهدلیل «مشارکت در نقض سیستماتیک حقوق بشر و تهدید امنیت جهانی» بهعنوان یک گروه تروریستی شناخت.
پارلمان سوئد اردیبهشت ۱۴۰۲ و پارلمان اروپا، دی ۱۴۰۱ با تصویب قطعنامههایی خواستار معرفی سپاه پاسداران بهعنوان سازمان تروریستی شدند.
عربستان سعودی و بحرین نیز حدود شش ماه پیش از آمریکا، در سال ۱۳۹۷، سپاه پاسداران را بهدلیل «حمایت از گروههای تروریستی در منطقه»، سازمانی تروریستی اعلام کردند.
به گزارش خبرگزاری رویترز، دیمیتری پسکوف، سخنگوی کاخ کرملین، سهشنبه ۹ دی به خبرنگاران گفت: «ما معتقدیم لازم است از هر اقدامی که میتواند تنشها در منطقه را تشدید کند، خودداری شود و پیش از هر چیز، گفتوگو با ایران ضروری است.»
او افزود مسکو به تقویت روابط نزدیک خود با تهران ادامه خواهد داد.
محمدباقر قالیباف، رییس مجلس شورای اسلامی، سهشنبه در واکنش به اظهارات دونالد ترامپ گفت: «ایران برای دفاع از خود از کسی اجازه نمیگیرد.»
قالیباف تاکید کرد پاسخ جمهوری اسلامی به هر گونه «ماجراجویی و شرارتی، گسترده، بدون اغماض و حتی غیرمنتظره» است.
به گفته او، تصمیمات تهران برای «تامین منافع و دفاع به حق از خود، لزوما قابل پیشبینی و یا مشابه گذشته نخواهد بود».
ترامپ هشتم دی، در حالی که در کنار بنیامین نتانیاهو، نخستوزیر اسرائیل، سخن میگفت، اعلام کرد احتمال دارد تهران در حال بازسازی برنامههای تسلیحاتی خود پس از جنگ ۱۲ روزه باشد.
او گفت: «خواندهام که آنها در حال تقویت تسلیحات و چیزهای دیگر هستند و اگر چنین باشد، از سایتهایی که ما نابود کردیم استفاده نمیکنند، بلکه احتمالا سراغ سایتهای دیگری رفتهاند.»
همزمان با اظهارات ترامپ، علی شمخانی، عضو شورای عالی دفاع حکومت ایران، در شبکه ایکس نوشت: «در دکترین دفاعی ایران، برخی پاسخها پیش از آنکه تهدید به مرحله اجرا برسد، تعیین تکلیف میشوند.»
شمخانی افزود: «توان موشکی و دفاعی ایران نه قابل مهار است و نه نیازمند اجازه. هر تجاوزی، پاسخ سخت، فوری و فراتر از تصور طراحانش خواهد داشت.»
رییسجمهوری آمریکا تاکید کرد جمهوری اسلامی «قرار نیست به همان جایی که بود برگردد»، اما هشدار داد: «اگر این کار را میکنند، اشتباه بزرگی مرتکب میشوند.»
این در حالی است که بهروز کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی جمهوری اسلامی، ۲۹ آذر ساخت بمب اتمی را «سادهترین کار» برای حکومت خواند و گفت: «ما در موضوع هستهای به لبه قدرت رسیدیم و در مرحلهای قرار داریم که دیگر موضوع مجهولی برایمان باقی نمانده است.»
ترامپ همچنین با اشاره به بمبافکنهای راهبردی بی-۲ که در جنگ ۱۲ روزه، سایتهای هستهای جمهوری اسلامی را هدف گرفتند، گفت: «امیدوارم کاری نکنند، چون نمیخواهیم سوخت یک بی-۲ را هدر بدهیم. این یک سفر ۳۷ ساعته رفتوبرگشت است.»
آمریکا خرداد گذشته و پس از پیوستن به اسرائیل در جنگ علیه جمهوری اسلامی، در حملهای با استفاده از بمبهای سنگرشکن و بمبافکنهای بی-۲، سه سایت اصلی هستهای ایران (اصفهان، فردو و نطنز) را هدف قرار داد.
خبرگزاری رویترز سهشنبه ۹ دی به نقل از آندری سیبیها، وزیر خارجه اوکراین، نوشت روسیه هیچ مدرکی درباره حمله اوکراین به محل اقامت ولادیمیر پوتین ارائه نکرده، زیرا «چنین حملهای اساسا رخ نداده» است.
سیبیها از همه کشورها خواست از واکنش به این گزارشهای تاییدنشده خودداری کنند و گفت چنین واکنشهایی «روند سازنده صلح که اخیرا در حال پیشرفت بوده» را تضعیف میکند.
در مقابل، کرملین اعلام کرد ولودیمیر زلنسکی، رییسجمهوری اوکراین، در حال انکار این حمله است و رسانههای غربی نیز «با او همراهی میکنند».
سخنگوی کرملین گفت تصمیم درباره انتشار مدارک با ارتش روسیه است و افزود محل حضور پوتین در زمان حمله «اطلاعاتی نیست که بهصورت عمومی منتشر شود».
کرملین همچنین این رویداد را «حمله تروریستی» با هدف فروپاشی مذاکرات صلح توصیف کرد و گفت: «ارتش روسیه میداند چگونه و چه زمانی پاسخ دهد.»
روسیه هشتم دی اوکراین را به تلاش برای حمله پهپادی به محل اقامت پوتین متهم کرد.
وزارت دفاع روسیه همچنین اعلام کرد نیروهای این کشور کنترل روستای لوکیانیفسکه در استان زاپوریژیا و شهرک بوهوسلاوکا در استان خارکیف را به دست گرفتهاند.
رویترز اعلام کرد قادر به تایید مستقل این گزارشهای میدانی نیست.
در همین حال دولت لهستان خبر داد دونالد توسک، نخستوزیر این کشور، قرار است سهشنبه وضعیت اوکراین را با دیگر رهبران اروپایی بررسی کند.
سامانه اورشنیک در بلاروس
در تحولی جداگانه، رویترز گزارش داد بلاروس ویدیویی از استقرار سامانه موشکی مافوق صوت «اورشنیک» با قابلیت حمل کلاهک هستهای در خاک این کشور منتشر کرده است. اقدامی که به گفته کارشناسان غربی، «توان روسیه» برای رساندن موشکها به اهدافی در سراسر اروپا را تقویت میکند.
الکساندر لوکاشنکو، رییسجمهوری بلاروس، اوایل ماه جاری از استقرار این موشکهای بالستیک میانبرد خبر داده بود.
برخی تحلیلگران غربی گفتهاند این استقرار نشاندهنده اتکای فزاینده کرملین به تهدید هستهای برای بازداشتن ناتو از ارسال سلاحهای دوربرد به اوکراین است.
دو پژوهشگر آمریکایی نیز چهارم دی بر اساس بررسی تصاویر ماهوارهای گفتند روسیه به احتمال زیاد این موشکها و پرتابگرهای متحرک آنها را در یک پایگاه هوایی سابق در شرق بلاروس مستقر کرده است.
ویدیوی منتشرشده از سوی وزارت دفاع بلاروس محل دقیق استقرار را نشان نمیدهد، اما پرتابگرهای متحرک در حال حرکت در جادههای جنگلی و نیروهایی را نشان میدهد که سامانهها را استتار میکنند.
در این تصاویر، یک افسر ارشد اعلام میکند سامانهها رسما در وضعیت آمادهباش رزمی قرار گرفتهاند و تمرینها و ماموریتهای شناسایی بهطور منظم ادامه خواهد داشت.
روسیه نخستین بار در آبان ۱۴۰۳ از نسخه غیرهستهای اورشنیک علیه هدفی در اوکراین استفاده کرد.
