جمعی از مادران دادخواه، کارزاری با عنوان «من هم مادر کسی هستم» در اینستاگرام به راه انداختهاند و با انتشار تصاویری از فرزندانشان که در جریان اعتراضات به قتل رسیدند، یاد آنها را گرامی داشتهاند. کاملیا سجادیان، مادر دادخواه محمد حسن ترکمان، این کارزار را آغاز کرد.
جمله «من هم مادر کسی هستم»، برگرفته از جمله مشهوری است که در یکی از ویدیوهای آبان ۱۳۹۸ منتشر شد. در این ویدیو، پویا بختیاری، جوانی که در جریان اعتراضات آبان خونین ۹۸ به قتل رسید، خطاب به جمعیت فریاد زد: «من هم پسر کسی هستم».
ناهید شیر بیشه، مادر پویا، بعدها بر سر مزار او به یاد فرزندش فریاد زد: «من هم مادر کسی هستم».
اکنون در یک کارزار اینترنتی، مادران دادخواه در پستهای جداگانه، با ذکر این جمله، تصاویری از فرزندانشان را منتشر میکنند که در جریان اعتراضات آبان ۹۸ و اعتراضات پس از قتل حکومتی مهسا امینی، بهدست ماموران جمهوری اسلامی به قتل رسیدند منتشر میکنند.
کاملیا سجادیان، مادر دادخواه محمد حسن ترکمان، پنجشنبه ۱۴ فروردینماه، با انتشار تصویری از فرزندش، از سایر مادران دادخواه خواست تا به کارزار «من هم مادر کسی هستم» بپیوندند و از این طریق، اتحاد و همدلی خود را نشان دهند.
تا کنون تعداد زیادی از مادران دادخواه به این کارزار پیوستهاند و اسامی آنها در حال افزایش است.
در ادامه، نادیا احسانپور، مادر محسن محمدی کوچکسرایی، نیز با انتشار تصویر خود و پسر جانباختهاش، خواهان «سرنگونی دیکتاتوری ظالمان و قاتلان» شد.
تاکنون، ژیلا خاکپور مادر علی سیدی، ایران الههیاری مادر مهرداد معینفر، رحیمه یوسفزاده مادر نوید بهبودی، رقیه قربانی گل مادر ابوالفضل مهدیپور، شهین اسکندرخو مادر محمدرضا اسکندری، دایه خدیجه مادر محسن قیصری، خدیجه خزایی مادر عرفان خزایی و محبوبه رمضانی مادر پژمان قلیپو از جانباختگان آبان ۱۳۹۸ و ربابه نمازی مادر مهران بصیر توانا، زهرا کریمی مادر محمد رسول مومنیزاده، زهرا مالکینیا مادر امیررضا همتآزاد، لیلی مهدوی مادر سیاوش محمودی و مرضیه خالقینیا مادر اسما شجاعی، از جانباختگان اعتراضات سال ۱۴۰۱، در این کارزار شرکت کردهاند.
مادران دادخواه، عنوانی کلی برای اشاره به همه زنانی است که فرزندانشان توسط جمهوری اسلامی در مقاطع مختلف، از اعدامهای دهه ۶۰ و سال ۱۳۶۷ تا جنبش سبز در سال ۱۳۸۸ و اعتراضات دی ۱۳۹۶، آبان ۱۳۹۸ و شهریور ۱۴۰۱ و از گرایشهای گونان به قتل رسیدهاند.
از سال ۱۴۰۰، نیروهای امنیتی جمهوری اسلامی، بهطور گسترده اقدام به بازداشت این مادران دادخواه و پرونده سازی برای آنها کردهاند.
در خردادماه سال ۱۴۰۰، ناهید شیرپیشه که به همراه جمعی از دادخواهان دیگر و فعالان سیاسی به شیراز سفر کرده بود بازداشت شد. همچنین در مردادماه سال ۱۴۰۰ نیز جمع دیگری از مادران دادخواه بازداشت شدند. شماری از مادران و پدران دادخواه، که سال ۱۴۰۲، برای بزرگداشت مهسا امینی به سقز سفر کرده بودند، در راه بازگشت بازداشت شدند.
مهرماه سال ۱۴۰۳، رضا شفاخواه، وکیل دادگستری، خبر داد دادگاه انقلاب شهریار محبوبه رمضانی و رحیمه یوسفزاده، مادران پژمان قلیپور و نوید بهبودی، دو معترض کشتهشده، را برای سه اتهام «تبلیغ علیه نظام»، عضویت در گروه مادران کشتهشدگان آبان ۹۸ و «اهانت» به خامنهای به یک سال و نیم حبس محکوم کرد.
چندین سال است که بخشی از نفت صادراتی ایران در قالب طرحهای «تقویت بنیه دفاعی کشور» تحویل نیروهای نظامی، خصوصا سپاه پاسداران میشود اما در سال جاری نه تنها سهم نفت نظامیان به شدت بیشتر شده است بلکه هزینه بودجه دولتی برای تامین مالی آنها نیز رشد کرده و دامنه مجوز تحویل مستقیم نفت خام به نهادها و طرحهای دیگری مانند طرحهای هستهای نیز گسترش یافته است.
بیشتر بخوانید: افزایش ۳ برابری بودجه نیروهای مسلح؛ جمهوری اسلامی برای جنگ در سال ۱۴۰۴ آماده میشود؟
از طرفی، متن قانون بودجه سال جاری نشان میدهد دولت دست نهادهای سپاه پاسداران، از جمله قرارگاه خاتمالانبیا، همچنین نهادهای زیر نظر بیت رهبری مانند «ستاد اجرایی فرمان امام» که مستقیما به آنها اشاره کرده را برای تسویه بدهی خود با واگذاری داراییهای دولتی باز گذاشته است.
سهم نفت نظامیان
دولت مسعود پزشکیان برای سال جاری صادرات روزانه ۱.۸۵ میلیون بشکه نفت را در نظر گرفته که یکسوم آن (به ارزش ۱۲.۴ میلیارد دلار) مستقیما تحویل نیروهای مسلح و طرحهای خاص نظامی آنها خواهد شد که رقم یاد شده نسبت به پارسال، سه برابر شده است.
بقیه نفت صادراتی (به اضافه کل گاز صادراتی)، سهم مشترک بودجه دولت، صندوق توسعه ملی و شرکت ملی نفت به ارزش ۳۳.۵ میلیارد دلار است.
نکته مهم دیگر اینکه دولت نرخ تسعیر ارز را برای نفتی که تحویل نیروهای مسلح میدهد، از حدود ۶۰ هزار تومان در ازای هر یورو محاسبه کرده؛ در حالی که نرخ یورو در بازار آزاد ایران هماکنون ۱۱۴ هزار تومان است.
این موضوع یک رانت عظیم برای نیروهای مسلح در فروش نفت و درآمد چشمگیر از فروش ارز آن به قیمت آزاد در بازارهای داخلی فراهم میکند.
از طرفی، اولویت فروش نفت با نیروهای مسلح است و افت صادرات نفت ایران تنها دست بودجه دولتی را خواهد بست و اگر نیروهای مسلح نتوانند نفت تحویلی را صادر کنند، دولت باید معادل همان نفت، پول تحویل آنها دهد.
بیشتر بخوانید: بودجه نظامی ۱۴۰۴؛ تشدید تبعیض میان سپاه و ارتش، بحران بازنشستگی در نیروهای نظامی و امنیت
دولت پزشکیان در حالی صادرات روزانه ۱.۸۵ میلیون بشکه نفت برای سال جاری مالی را در نظر گرفته که آمارهای شرکت اطلاعات کالا، کپلر، که به رویت ایراناینترنشنال رسیده، نشان میدهد میزان تخلیه روزانه نفت ایران در بنادر چین، تنها مشتری نفت ایران، در سه ماه ابتدایی سال جاری میلادی حدود ۱.۳۴ میلیون بشکه بوده، در حالی که این رقم در سال گذشته میلادی بهطور متوسط ۱.۵ میلیون بشکه بوده است.
از طرفی، دولت دونالد ترامپ کارزار «به صفر رساندن صادرات نفت ایران» را آغاز کرده و چندین شرکت ردیابی نفتکشها و مشاوره انرژی پیشتر در گفتوگو با ایراناینترنشنال پیشبینی کرده بودند صادرات نفت ایران در چند ماه آینده حدود نیم میلیون بشکه افت کند.
سقوط صادرات نفت ایران به چین در حالی است که دولت برای پنج نهاد و طرح دیگر، از جمله «طرحهای انرژی اتمی» نیز مجوز صادرات مستقیم نفت (از سهم خود دولت) داده است.
با توجه به اینکه ایران پروژه جدید ساخت نیروگاه اتمی تازه برای سال جاری ندارد، این پول صرف فعالیتهای هستهای غیر از تولید برق، مانند برنامه حساس غنیسازی اورانیوم خواهد شد.
نکته دیگر اینکه، به غیر از درآمد نیروهای مسلح و طرحهای موسوم به «تقویت بنیه دفاعی کشور» از طریق فروش مستقیم نفت، نیروهای نظامی و امنیتی، سهمی ۱۰ درصدی در بودجه عمومی دولت بابت پرداخت حقوق پرسنل نظامی نیز دارند.
واگذاری داراییهای دولت به نظامیان و بیت رهبری
در غیاب شفافیت در فعالیتهای اقتصادی سپاه پاسداران و نهادهای تحت مدیریت بیت رهبری، گزارشهای غیررسمی از تسلط این نهادها بر نیمی از اقتصاد تاریک ایران خبر میدهند.
در این میان، طی دو دهه گذشته، بخش گستردهای از طرح خصوصیسازی دولت، از اهداف اولیه خود برای واگذاری به بخش خصوصی حقیقی خارج شد و داراییهای دولتی با نرخی بسیار نازل به سپاه پاسداران و نهادهای بیت رهبری رسید.
نهادهای زیر نظر سپاه پاسداران و علی خامنهای، فعالیت گستردهای در پروژههای عمرانی کشور دارند.
دقیقا مشخص نیست دولت از بابت پروژههای عمرانی واگذار شده به سپاه پاسداران و نهادهای تحت مدیریت بیت رهبری، چه میزان بدهی به آنها دارد اما در قانون بودجه ۱۴۰۴ مستقیما به نام «قرارگاه خاتمالانبیا» وابسته به سپاه پاسداران و «ستاد اجرایی فرمان امام»، زیر نظر بیت رهبری اشاره شده که میتوانند در ازای بدهی دولت به آنها تا سقف معادل حدود دو میلیارد دلار، داراییهای دولت را تصاحب کنند که برابر حدود ۱۳ درصد کل برنامه دولت برای فروش داراییها در سال جاری است.
با توجه به تضعیف و ناتوانی بخش خصوصی، انتظار میرود دوباره عملا نهادهای زیر نظر سپاه پاسداران و بیت رهبری، بخش اعظمی از داراییهای دولتی را مانند سابق، در جریان واگذاری، تصاحب کنند.
نتیجه این ماموریت، پس از مواجهه با گلولههای نیروهای انقلابی و دیداری وهمآلود با شاه که در شوک به سر میبرد، این بود که ایالات متحده دیگر نمیتواند از حکومت متحد خود حمایت کند.
پیامدهای انقلابی که در پی این ماموریت رخ داد، تا امروز نیز ادامه دارد.
ماموریت محرمانه در تهران
جان کریگ، دیپلمات آمریکایی که اکنون ۸۰ ساله است، در آن زمان یک دیپلمات جوان بود که به عضویت یک گروه ویژه درآمد تا همراه با سناتور رابرت برد، رهبر اکثریت سنا، با شاه ایران دیدار کند.
این ماموریت به قدری محرمانه بود که حتی ویلیام سولیوان، سفیر وقت آمریکا در ایران، نیز از آن بیاطلاع ماند.
کریگ در مصاحبهای با ایراناینترنشنال در الیزابتتاون، در ایالت پنسیلوانیا، جایی که اکنون در یک دانشگاه محلی تدریس میکند، این ماجرا را بازگو کرد.
کریگ که در دوران حرفهای خود بهعنوان سفیر آمریکا در مصر و عمان نیز خدمت کرده است، به ایراناینترنشنال گفت: «رییسجمهوری کارتر از سناتور برد خواست تا سفر ویژهای به تهران داشته باشد و بهصورت شخصی ارزیابی کند که شاه ایران تا چه مدت میتواند در قدرت باقی بماند. نگرانی زیادی در واشینگتن وجود داشت.»
او افزود: «آیا شاه میتواند مقاومت کند؟ آیا شاه میتواند انقلاب را شکست دهد؟»
وظیفه گروه این بود که به کارتر کمک کنند تا بر اختلافات موجود در سیاست خارجی آمریکا درباره آینده شاه ایران غلبه کند. این گروه باید ارزیابی صریحی از توانایی شاه به کارتر ارائه میداد.
کریگ گفت: «برخی میگفتند که شاه میتواند مقاومت کند، برخی دیگر مخالف بودند. یکی از بحثهای اصلی این بود که تا چه میزان باید از زور برای سرکوب انقلاب استفاده کرد.»
او افزود: «برخی معتقد بودند که شاه باید قاطعانه عمل کند و مردم را سرکوب کند. برخی دیگر بر این باور بودند که تنها اصلاحات میتواند انقلاب را متوقف کند.»
ورود به تهران در آستانه سقوط شاه
برای پوشاندن هدف واقعی این سفر، این گروه دیپلماتیک ابتدا به چند کشور خاورمیانه و شمال آفریقا سفر کرد و سپس وارد تهران شد.
کریگ در دسامبر ۱۹۷۸، تنها چند ماه پیش از سقوط شاه، وارد تهران شد. در آن زمان، شورشها سراسر کشور را فرا گرفته بود، خشونتها رو به افزایش بود و حکومت نظامی برقرار شده بود. تظاهراتکنندگان مسلح در خیابانها شعار «مرگ بر شاه» سر میدادند.
بهدلیل خطرات امنیتی، تیم آمریکایی نتوانست با خودرو به کاخ نیاوران برود و مجبور شد با هلیکوپتر راهی کاخ شود.
کریگ در این باره گفت: «ما در حال پرواز بودیم. از پنجرهها میشد دید که مردم به سمت ما تیراندازی میکنند.»
اما چیزی که او را بیش از همه شگفتزده کرد، دیوارهای خالی کاخ نیاوران بود. به گفته او هیچ نقاشی و هیچ عتیقهای به چشم نمیخورد.
کریگ گفت: «بلافاصله متوجه شدم که شاه و خانوادهاش در حال آماده شدن برای ترک ایران هستند. در ذهنم گفتم: این خیلی عجیب است. اینها چمدانهایشان را بستهاند. بدون شک آماده رفتن هستند.»
شاه بیحرکت و بیحس
در سالن آیینه کاخ، شاه و فرح دیبا برای استقبال از مهمانان ایستاده بودند.
کریگ در توصیف آن لحظه گفت: «شاه در حالت اغما بود. ایستاده بود، اما بیحرکت. او فقط به روبهرو نگاه میکرد. هیچ واکنشی نشان نمیداد. چشمهایش تکان نمیخورد. دستش را بالا نیاورد. اما وقتی کسی دستش را در دست شاه گذاشت، او حتی دستش را فشار نداد و دست نداد.»
در ادامه، اعضای گروه ناهار را در کاخ صرف کردند.
کریگ گفت: «شاه در تمام مدت ناهار حتی یک کلمه هم حرف نزد. اصلا غذا نخورد. حرکت نکرد. هیچ صحبتی نکرد.»
در مقابل، فرح دیبا تمام مکالمات را مدیریت میکرد. کریگ اینگونه نتیجه گرفت که در روزهای پایانی حکومت، این فرح بود که کشور را اداره میکرد.
پس از این دیدار، سناتور برد و کریگ به این نتیجه رسیدند که شاه دیگر توانایی حکومت ندارد.
این ناهار، هرچند در ظاهر بیاهمیت، اما یکی از نقاط عطف در تصمیمگیری سیاست خارجی آمریکا درباره آینده ایران بود.
جدال بر سر آینده شاه
پس از دیدار با شاه، سناتور برد و کریگ برای اطلاعرسانی به ویلیام سولیوان، سفیر وقت آمریکا در تهران، به محل اقامت او رفتند.
کریگ در مکالمه بهطور مستقیم شرکت نداشت، اما صحبتهای بین سولیوان و برد را شنید.
او گفت: «مشاجره شدیدی در گرفت. هر دو فریاد میزدند و سر هم داد میکشیدند. بحث این بود که سیاست آینده آمریکا چه باید باشد.»
مذاکرات حدود سه ساعت طول کشید. سولیوان از شاه دفاع و استدلال میکرد که آمریکا باید او را در قدرت نگه دارد. اما برد اصرار داشت که شاه دیگر تمام شده و قادر به حکومت بر مردمی که علیه او قیام کردهاند، نیست.
گزارش سرنوشتساز به رییسجمهوری آمریکا
در مسیر بازگشت به واشینگتن، سناتور برد گزارش خود را برای رییسجمهوری کارتر آماده کرد.
کریگ گفت: «ما گروه کوچکی بودیم، پس همه شنیدیم که سناتور در گزارشش چه میگوید.»
به محض رسیدن به واشینگتن، سناتور برد مستقیما به کاخ سفید رفت و نتیجهای را که گرفته بود به اطلاع کارتر رساند: «این دیگر جواب نمیدهد. شاه نمیتواند به حکومت ادامه دهد.»
