وزارت خارجه استرالیا: ایران باید بابت عدم پایبندی طولانیمدت به تعهدات برجامی پاسخگو باشد
موسسه علوم و امنیت بینالملل در گزارشی که جمعه ۱۱ مهرماه منتشر کرد افزود که این فعالیتها که از سپتامبر ۲۰۲۵ مشاهده شده، بیشتر در مراحل پایانی ساختوساز و تقویت امنیتی قرار دارد و به معنای گسترش یا شتابگیری فعالیتهای هستهای نیست.
در این گزارش تاکید شده است که تحلیلها حاکی است این اقدامات توانایی بازسازی سریع بخشهای تخریبشده برنامه هستهای را نشان نمیدهد.
واشینگتنپست نیز جمعه گذشته ۴ مهر با استناد به تصاویر ماهوارهای و نظرات تحلیلگران گزارش داد جمهوری اسلامی همچنان به ساخت یک تاسیسات نظامی عمیق زیرزمینی در منطقه کوه کلنگ یا کلنگ گزلا در جنوب سایت هستهای نطنز ادامه میدهد.
این منطقه پس از حملات آمریکا و اسرائیل توجه ناظران را بیش از پیش به خود جلب کرده است.
در گزارش واشینگتن پست نیز تاکید شده بود که بررسی تصاویر ماهوارهای نشان میدهد حکومت ایران در ماههای اخیر فعالیتهای عمرانی در این سایت زیرزمینی را افزایش داده است.
این روند حاکی از آن است که جمهوری اسلامی کار بر روی برنامه هستهای تسلیحاتی خود را بهطور کامل متوقف نکرده و احتمالا با احتیاط در حال بازسازی ظرفیتهای از دسترفته است.
این پروژه در مکانی موسوم به «کوه کلنگگزلا» یا همان «کوه کلنگ» اجرا میشود؛ جایی که مهندسان ایرانی از سال ۲۰۲۰ در دل رشتهکوه زاگرس، در فاصله حدود ۱.۵ کیلومتری نطنز، مشغول حفر تونل بودهاند.
پیشتر در اردیبهشتماه، موسسه علوم و امنیت بینالملل گزارش داده بود حکومت ایران در حال احداث یک محوطه امنیتی با حصارهای جدید در اطراف کوه کلنگ گزلا است.
دو گزینه پیشروی ایران
بهنوشته دیوید آلبرایت، رییس موسسه علوم و امنیت بینالملل و از نویسندگان گزارش جدید این موسسه، بهنظر میرسد جمهوری اسلامی دو مسیر اصلی برای این سایت در پیش دارد: یا تجهیزات باقیمانده در این تاسیسات را که بهشدت زیر نظر است جمعآوری کند و در نتیجه در معرض حملات مجدد قرار گیرد، یا ساخت تدریجی ظرفیتهای جدید را پیش گیرد که در این صورت باید هرگونه واردات یا تولید داخلی خارج از صنایع نظامی بهشدت از نظر کیفیت و احتمال خرابکاری مورد بررسی قرار گیرد.
پیشینه و وضعیت کنونی
موسسه علوم و امنیت بینالملل که این سایت را از زمان آغاز ساخت در اواخر ۲۰۲۰ رصد میکند، پیشتر به عمق و ابعاد بالقوه تونلها، ورودیهای تقویتشده و اقدامات امنیتی همچون احداث دیوار و حصار پیرامون کوه اشاره کرده بود.
در گزارش این موسسه تاکید شده که تا خرداد ماه امسال این ارزیابی وجود نداشت که این تاسیسات عملیاتی شدهاند و فعالیتهای اخیر نیز همین برداشت را تایید میکند.
بهنوشته موسسه علوم و امنیت بینالملل یکی از دلایل عدم حمله هوایی مستقیم به این محل در جنگ ۱۲ روزه میتواند همین موضوع باشد، اگرچه احتمال حملات غیرمتعارف همچنان منتفی نیست.
تکمیل دیوار و حصار امنیتی
در گزارش جدید منتشر شده در ۱۱ مهر آمده است که تصاویر ۲۲ سپتامبر ۲۰۲۵ نشان میدهد محیط امنیتی اطراف کوه کامل شده و در حال تبدیل به یک «حصار دو لایه» است؛ بدین معنا که پشت دیوار، حصاری در حال احداث است و فضای میان دیوار و حصار میتواند به منطقه نظارت الکترونیکی بدل شود.
بهنوشته موسسه علوم و امنیت بینالملل انتظار میرود در آینده برجهای نگهبانی و جادههای گشتی به این مجموعه افزوده شود. با این حال در غیاب دوربین، حسگر، نورافکن و سیستمهای هشدار، این موانع بیشتر فیزیکیاند و علیه نفوذگران حرفهای کارایی محدودی دارند.
ورودی شرقی و نشانههای پایان حفاری
در این گزارش همچنین گفته شده است که تصاویر ماههای خرداد تا مرداد نشاندهنده فعالیت در ورودی شرقی اصلی تونل است؛ ورودیای که تاکنون کمترین کار پایدارسازی بر آن انجام شده و جریان آب مداوم نشانهای از مشکلات زمینشناسی احتمالی در این منطقه است.
بهنوشته موسسه علوم و امنیت بینالملل جمهوری اسلامی اکنون تمرکز خود را بر تکمیل این ورودی گذاشته است. تغییر شکل توده خاکهای حاصل از حفاری نیز نشان میدهد کارها بیشتر در جهت تکمیل سازههاست تا گسترش تونل.
تقویت تاسیسات تونلی ۲۰۰۷
براساس این گزارش، تصاویر ماهوارهای ۱۰ اوت ۲۰۲۵ از شرکت مکسار نشان میدهد ورودیهای تاسیسات تونلی قدیمیتر که از سال ۲۰۰۷ ساخته شده بودند، با پوشش ضخیم بتنی تقویت و سپس با خاک پوشانده میشوند. این اقدام آشکارا با هدف مقاومسازی در برابر حملات هوایی یا خرابکاری انجام میشود.
این مجموعه سالها غیرفعال بود اما طی پنج سال اخیر به تدریج بازفعال شده و در دو سال اخیر تغییرات قابلتوجهی در حصارهای امنیتی و ساخت الحاقات ورودیها پیدا کرده است. برخی الحاقات میتوانند برای نگهداری تجهیزات و تاسیسات پشتیبانی تونل به کار روند.
پرسشهای کلیدی درباره انتقال مواد هستهای
در ادامه این گزارش آمده است که روش مشابه تقویت ورودیها پیشتر در تاسیسات فردو نیز مشاهده شده بود، جایی که پیش از حمله آمریکا در عملیات «چکش نیمهشب»، دریچههای تهویه هوا با دیوارههای بتنی محافظت شده بودند.
اقدام حکومت ایران پس از آن حمله برای افزودن چنین لایههایی در نطنز این پرسش را مطرح میکند که آیا جمهوری اسلامی توانسته پیش از ضربات آمریکا مواد ارزشمند از جمله ذخایر اورانیوم غنیشده یا تجهیزات هستهای را به این تاسیسات منتقل کند یا خیر.
این نگرانی با تصاویر ماهوارهای ۱۸ ژوئن ۲۰۲۵ شدت گرفته که خروج یک کامیون حدود ساعت ۹ صبح از محوطه تونل را نشان میدهد.
تسورکوف جمعه ۱۱ مهر با انتشار پیامی در حساب کاربری خود در ایکس از دولت آمریکا و شخص دونالد ترامپ، رییسجمهوری ایالات متحده، برای نقشی که در آزادی او ایفا کردند، قدردانی کرد و گفت: «از اقدام قاطع رییسجمهوری ترامپ متشکرم که بدون هیچ امتیازی به گروگانگیران، مرا به خانه بازگرداند.»
تسورکوف همچنین از آدام بوهلر، فرستاده ویژه آمریکا در امور گروگانها، و مارکو روبیو، وزیر خارجه ایالات متحده، به دلیل تلاشهایشان برای آزادی او «از صمیم قلب» تشکر کرد.
ترامپ ۱۸ شهریور خبر آزادی تسورکوف را اعلام کرد. تا پیش از اعلام ترامپ، تلاشهای مکرر آمریکا و اسرائیل برای آزادی او بینتیجه مانده بود و دولت عراق نیز از پیگیری مذاکرات با این گروه خبر داده بود.
دولت عراق در طول دوران اسارت او از سوی آمریکا تحت فشار بیسابقهای قرار گرفت.
آدام بوهلر، فرستاده ویژه دونالد ترامپ در امور رسیدگی به گروگانها، ۱۷ بهمن ۱۴۰۳ با انتقاد از محمد شیاع السودانی، نخستوزیر عراق گفته بود او درباره آزادی این محقق «بهطور مداوم» به دولت جو بایدن «وعدههای دروغ داد».
بوهلر افزود: «اگر تسورکوف همین حالا آزاد نشود، یا نخستوزیر عراق ناتوان است و باید برکنار شود، یا حتی بدتر، همدست است.»
او خطاب به سودانی هشدار داد: «حواس دونالد ترامپ به شماست.»
تسورکوف که پس از آزادی در بیمارستان شیبا در تلهاشومر بستری شده بود، در گفتوگو با نتانیاهو، تاکید کرده بود که پرونده او نشاندهنده واقعیت امروز عراق است.
او گفته بود: «این کشور از نفوذ نیروهای نیابتی ایران رنج میبرد و زندگی هزاران بیگناه را نابود کرده است. من یکی از آنها هستم، اما افراد بسیاری دیگر هم وجود دارند. امیدوارم اسرائیل و جامعه بینالمللی برای پایان دادن به این وضعیت اقدام کنند.»
او همچنین با اشاره به دوران اسارت خود تاکید کرده بود: «چیزهای بسیار دشواری را پشت سر گذاشتم، از جمله شکنجه در عراق. بهبودی زمان خواهد برد.»
نتانیاهو نیز در پاسخ به او گفته بود: «درست میگویی، این یک مشکل جدی است. ایران تلاش دارد کنترل کامل عراق را به دست بگیرد و علاوه بر رنجی که بر مردم آن کشور تحمیل میکند، از خاک عراق برای حمله به اسرائیل استفاده میکند.»
او که به زبان عربی مسلط است، پیشتر نیز برای پژوهش میدانی به کشورهای مختلف خاورمیانه سفر کرده و از جمله ۱۰ بار به عراق رفته بود.
تسورکوف پیش از ربوده شدن در آمریکا و در حال تکمیل دکترای خود در دانشگاه پرینستون بود.
ظفرقندی در گفتوگویی تصویری که چهارشنبه ۹ مهر منتشر شد، تاکید کرد که روسیه در زمینه پزشکی «به هیچ وجه کمک نکرد» و در دیگر زمینهها نیز کمکی به جمهوری اسلامی نکرد.
او افزود که پیمانها، تفاهمنامههای راهبردی، نظامی یا امنیتی، هیچگاه در عمل به درد جمهوری اسلامی نخوردهاند.
در دیماه ۱۴۰۳، جمهوری اسلامی و روسیه با هدف تقویت همکاریهای بلندمدت، یک تفاهمنامه جامع راهبردی دوجانبه به امضا رساندند.
به گفته ظفرقندی در جنگ هشت ساله جمهوری اسلامی و عراق، «شاید سوریه کمی کمک میکرد و کره شمالی هم اندکی»، اما در جنگ اخیر با اسرائیل هیچ کدام از کشورها به کمک جمهوری اسلامی نیامدند.
وزیر بهداشت جمهوری اسلامی درباره آمارهای تلفات انسانی در این جنگ نیز اضافه کرد: «بیشترین تعداد مجروحان در جنگ ۱۲ روزه مربوط به روز آخر بود، در حمله به زندان اوین حدود ۱۵۰ نفر مجروح شدند.»
انتقادها از عملکرد روسیه در جنگ ۱۲ روزه
این اولین بار نیست که مقامات یا رسانههای جمهوری اسلامی از کمک نکردن روسیه به جمهوری اسلامی در جریان جنگ با اسرائیل انتقاد میکنند.
پیشتر یک مقام ارشد جمهوری اسلامی که منصوب علی خامنهای است حتی تاکید کرد که روسیه علیه جمهوری اسلامی اقدام کرده و اطلاعات مربوط به پدافند هوایی ایران را در اختیار اسرائیل گذاشته است.
محمد صدر، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام، اوایل شهریورماه در گفتوگویی اعلام کرد که در جریان جنگ اخیر و جنگ قبل از آن میان جمهوری اسلامی و اسرائیل، این تردید به وجود آمده بود که چرا اسرائیل دقیقا از مکانهای تجهیزات پدافند هوایی ایران مطلع است.
او افزود که هم ارزیابیاش و هم اطلاعاتی که به او رسیده، حاکی است که «روسها اطلاعات تمام مراکز پدافندی را به اسرائیلیها داده بودند».
صدر با اشاره به «نامردی روسیه»، تاکید کرد: «روسها این جوری هستند.»
صدر تاکید کرد که در جریان جنگ اخیر جمهوری اسلامی و اسرائیل، «مشخص شد که پیمان استراتژیک جمهوری اسلامی و روسیه کشک است».
پس از این اظهارات، مرکز رسانه قوه قضاییه بدون ذکر مستقیم نام صدر، اعلام کرد این نهاد علیه او اعلام جرم و او را به دادستانی احضار کرده است.
اما پیش از صدر نیز روزنامه اصولگرای فرهیختگان در مطلبی نوشت عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی، در سفری به مسکو و دیدار با ولادیمیر پوتین، رییسجمهوری این کشور، «پیام گلایهآمیز» علی خامنهای را به طرف روس منتقل کرد، زیرا روسیه در جریان جنگ ۱۲ روزه، انتظارات جمهوری اسلامی را برآورده نکرد.
این روزنامه سهشنبه ۲۴ تیر نوشت: «در ابتدای جنگ، روسها خواهان پایان درگیری بودند، اسرائیل را بهعنوان متجاوز شناختند و تهاجم اسرائیل را محکوم کردند، اما در مجموع، موضعگیریشان چندان قوی نبود یا دست کم موضعگیریای که در ایران انتظار میرفت به این معنی که روسها با شدت بیشتری در این قضیه ایستادگی کنند و مواضعشان را قویتر و جدیتر بیان کنند، دیده نشد.»
خبرگزاری رویترز دوم تیر به نقل از منابع ایرانی گزارش داد تهران از میزان حمایت مسکو در جریان جنگ اخیر رضایت نداشته است.
این خبرگزاری نوشت در پی انجام گستردهترین عملیات نظامی آمریکا در ایران از زمان انقلاب سال ۱۳۵۷، رهبر جمهوری اسلامی عراقچی را راهی مسکو کرد تا از پوتین برای حمایت بیشتر از تهران در برابر ایالات متحده و اسرائیل کمک بخواهد.
پیشتر تورج اتابکی، پژوهشگر ارشد پژوهشکده بینالمللی تاریخ اجتماعی، در مصاحبه با ایراناینترنشنال گفت: «پوتین در آغاز تلاش میکرد در جنگ ایران و اسرائیل نقش میانجی را ایفا کند و از این طریق، حمایت آمریکا را به نفع خود در جنگ روسیه و اوکراین جلب کند. اما اکنون به نظر میرسد که آمریکا دیگر نیازی به نقشآفرینی روسیه نمیبیند. در نتیجه، شانس موفقیت دیپلماتهایی مانند عراقچی در سفر به مسکو و دیدار با پوتین بسیار پایین است.»
بر اساس این گزارش، هر کدام از این بمبهای سنگرشکن غولپیکر بیش از ۱۳.۵ تُن وزن و شش متر طول دارند و بزرگترین سلاح هدایتشونده دقیق در جهان محسوب میشوند.
این بمبها در جریان جنگ ۱۲ روزه، برای نخستین بار در میدان نبرد بهکار گرفته شدند.
آمریکا در عملیات موسوم به «چکش نیمهشب»، ۱۲ بمب را برای هدف قرار دادن تاسیسات غنیسازی فردو که در عمق زمین ساخته شده، استفاده کرد.
به گفته نیروی هوایی آمریکا، این بمبها میتوانند تا عمق حدود ۶۰ متری در زمین نفوذ کنند و سپس منفجر شوند.
دونالد ترامپ، رییسجمهوری آمریکا، سهشنبه هشت مهر در سخنرانی خود برای صدها ژنرال و دریادار در پایگاه تفنگداران دریایی در حومه واشینگتن، نحوه استفاده از بمبافکنهای بی-۲ در این عملیات را تشریح کرد.
او گفت در این حملات «نابودی کامل» حاصل شد، چرا که «تکتک آنها به هدفشان اصابت کردند».
پنتاگون در سند بودجهای که مربوط به ماه آگوست است، اعلام کرد ۱۲۳ میلیون دلار از حسابهای «عملیات و نگهداری» برای جایگزینی مهمات مصرفشده در عملیات چکش نیمهشب به بخش «تدارکات تسلیحات نیروی هوایی» منتقل شده است.
سه منبع آگاه گفتهاند بوئینگ، سازنده اصلی این بمبها، قرارداد جایگزینی را دریافت خواهد کرد.
بدنه بمب در کارخانه مهمات مکآلستر ارتش آمریکا در جنوب شرقی ایالت اوکلاهما ساخته میشود. کارخانهای که سال گذشته در حال گسترش بود تا ظرفیت تولید ماهانه این نوع بمبها را سه برابر کند.
نیروی هوایی ارتش آمریکا در بیانیهای به خبرگزاری بلومبرگ گفته بود هدف از ساخت این تاسیسات، افزایش چشمگیر ظرفیت تولید در صورت نیاز است.
کارکنان کارخانه مکآلستر، بدنه بمبها را با مواد منفجره پر و کلاهک و فیوز را نصب میکنند.
شرکت بوئینگ دُمِ بمب را میسازد که شامل سامانه ناوبری و اجزای دیگر است.
این شرکت همچنین کار ادغام این بمبها در سیستم بمبافکن بی-۲ را انجام داده است.
نیروی هوایی آمریکا تاکنون اطلاعات اندکی -بهطور عمومی- درباره این سلاح منتشر کرده است اما در سال ۲۰۱۵ تایید کرده بود ۲۰ بمب از این نوع در قالب قراردادی با بوئینگ ساخته شده است.
قرارداد جدید برای جایگزینی بمبها، جدا از قراردادی است که نیروی هوایی در اواخر ماه آگوست (هفته اول شهریور) با تیمی متشکل از شرکتهای اپلاید ریسرچ اسوشیتس و بوئینگ بست تا نسل بعدی این بمبها را طراحی و نمونهسازی کنند.
