روسیه در دور دوم مذاکرات صلح با اوکراین بهطور رسمی به این کشور اعلام کرد که تنها در صورتی با پایان جنگ موافقت میکند که کییف از بخشهای بزرگی از سرزمین خود صرفنظر و با اعمال محدودیتهایی در توان نظامی خود موافقت کند. اوکراین شروط روسیه برای صلح را «تسلیم کامل» میداند.
خبرگزاری رویترز روز دوشنبه ۱۲ خرداد به نقل از رسانههای روس نوشت که ارائه رسمی این شرطها در مذاکرات روز دوشنبه در استانبول نشان میدهد مسکو به هیچ وجه حاضر نیست در ارتباط با اهداف بلندمدت جنگیاش سازش کند، حتی با وجود درخواستهای رئیسجمهوری ایالات متحده برای پایان دادن به آنچه او «حمام خون» توصیف کرده است.
خبرگزاری رویترز دوشنبه ۱۲ خرداد به نقل از سه مقام وزارت دفاع سوریه نوشت که بر پایه این طرح، حدود سه هزار و ۵۰۰ جنگجوی خارجی - عمدتا اویغورهای چینی و اتباع کشورهای همسایه - در یگان تازهتاسیس «لشکر ۸۴ ارتش سوریه» سازماندهی خواهند شد.
این یگان از ترکیب نیروهای سوری و خارجی تشکیل میشود.
توماس باراک، سفیر آمریکا در ترکیه که ماه گذشته بهعنوان نماینده ویژه دونالد ترامپ در امور سوریه منصوب شد، در پاسخ به خبرنگار رویترز در دمشق، درباره موضع واشینگتن نسبت به این طرح گفت: «میتوان گفت به شرط شفافیت، تفاهمی وجود دارد.»
او افزود که حفظ این نیروها - که بسیاری از آنها به رهبری جدید سوریه وفادارند - در چارچوب یک ساختار دولتی، بهتر از رها کردنشان در فضای بیساختار است.
پس از حدود ۱۳ سال جنگ داخلی در سوریه میان گروههای شورشی و حکومت بشار اسد، سرنوشت جنگجویان خارجی عضو گروه «تحریر الشام» (HTS)، یکی از مهمترین موانع نزدیکی دولت جدید سوریه با غرب بوده است.
تحریر الشام که روزگاری شاخهای از القاعده بهشمار میرفت، سال گذشته با کنار زدن اسد، قدرت را در دمشق به دست گرفت.
تا اوایل ماه می، ایالات متحده خواستار آن بود که نیروهای خارجی بهطور گسترده از ساختارهای امنیتی سوریه کنار گذاشته شوند اما پس از سفر رییسجمهوری آمریکا به خاورمیانه در اردیبهشت ماه، رویکرد واشینگتن نسبت به دمشق دگرگون شد.
ترامپ ضمن لغو تحریمهای دوران اسد، در ریاض با احمد الشرع، رییسجمهوری موقت سوریه، دیدار کرد و توماس باراک، یکی از نزدیکترین دوستانش را بهعنوان فرستاده ویژه در سوریه منصوب کرد.
دو منبع نزدیک به وزارت دفاع سوریه به رویترز گفتهاند الشرع و مشاورانش در گفتوگو با طرفهای غربی استدلال کردهاند که جذب جنگجویان خارجی در ارتش، خطر امنیتی کمتری دارد تا رها کردن آنها؛ چرا که در صورت کنار گذاشتن ایشان، ممکن است دوباره جذب القاعده یا داعش شوند.
وزارت خارجه آمریکا و سخنگوی دولت سوریه از اظهار نظر درباره این موضوع خودداری کردهاند.
نگرانیهای پکن از حضور اویغورها در ارتش سوریه
هزاران مسلمان سنی از کشورهای مختلف در آغاز جنگ داخلی سوریه برای جنگ با حکومت اسد به صفوف شورشیان پیوستند. حکومتی که با حمایت شبهنظامیان شیعه مورد حمایت جمهوری اسلامی، در برابر مخالفان مقاومت میکرد.
برخی از این نیروها، گروههای مستقل تشکیل دادند و برخی دیگر به گروههایی چون داعش پیوستند که مدت کوتاهی خلافت خودخواندهای در سوریه و عراق اعلام کرد و سپس با شکست مواجه شد.
نیروهای خارجی در گروه تحریر الشام بهعنوان رزمندگانی وفادار، منضبط و آموزشدیده شناخته شدند و بخش عمدهای از یگانهای نخبه انتحاری این گروه را تشکیل دادند.
آنها پس از جدایی تحریر الشام از القاعده، با داعش و دیگر شاخههای القاعده نیز جنگیدند.
اویغورهای چینی و اتباع آسیای مرکزی عمدتا عضو گروه «حزب اسلامی ترکستان» (TIP) هستند. گروهی که دولت چین آن را سازمانی تروریستی میداند.
یک مقام سوری و یک دیپلمات خارجی به رویترز گفتند که پکن از دمشق خواسته است تا نفوذ این گروه را محدود کند.
سخنگوی وزارت خارجه چین در واکنش گفت: «چین امیدوار است سوریه با همه اشکال تروریسم و افراطگرایی مقابله کند و به نگرانیهای جامعه جهانی پاسخ دهد.»
عثمان بغرا، مقام سیاسی حزب اسلامی ترکستان، در بیانیهای کتبی به رویترز اعلام کرد که این گروه بهطور رسمی منحل و در ارتش سوریه ادغام شده است.
او نوشت: «در حال حاضر، این گروه کاملا تحت فرمان وزارت دفاع سوریه فعالیت میکند، تابع سیاست ملی است و هیچ ارتباطی با نهادها یا گروههای خارجی ندارد.»
تابعیت سوری برای جهادیها و انتصابهای جنجالی
دی ماه ۱۴۰۳، انتصاب شماری از نیروهای جهادی خارجی عضو گروه تحریر الشام به مقامهای ارشد نظامی، نگرانیهایی را در دولتهای غربی برانگیخت و درباره جهتگیری دولت اسلامگرای جدید سوریه، تردیدهایی ایجاد کرد.
تا زمانی که دیدار تاریخی ترامپ و الشرع برگزار شد، یکی از اصلیترین محورهای اختلاف با واشینگتن و دیگر دولتهای غربی، درخواست برای تعلیق این انتصابات و اخراج نیروهای خارجی از ارتش سوریه بود.
الشرع اعلام کرده که ممکن است به جنگجویان خارجی و خانوادههای آنها بهدلیل نقششان در سرنگونی اسد، تابعیت سوری اعطا شود.
عباس شریفا، کارشناس گروههای جهادی در دمشق، به رویترز گفت نیروهایی که در ارتش جذب شدهاند، «وفاداری خود را به رهبری سوریه نشان دادهاند و از نظر ایدئولوژیک غربال شدهاند».
او هشدار داد: «اگر این نیروها را کنار بگذارید، طعمه داعش یا دیگر گروههای افراطی میشوند.»
رویترز دوشنبه ۱۲ خرداد از قول این دیپلمات ارشد ایرانی نوشت که تهران در حال تنظیم پاسخی منفی به پیشنهاد آمریکاست. پاسخی که عملا به رد این طرح خواهد انجامید.
پیشنهاد آمریکا شنبه ۱۰ خرداد از طریق بدر البوسعیدی، وزیر خارجه عمان، در سفر کوتاهش به تهران به مقامات ایرانی ارائه شد.
در هفتههای اخیر پنج دور گفتوگو میان عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی و استیو ویتکاف، فرستاده ویژه دونالد ترامپ، رییسجمهوری آمریکا، برگزار شده اما اختلافات کلیدی همچنان به قوت خود باقی ماندهاند.
خواست آمریکا: توقف غنیسازی و خروج ذخایر اورانیوم از ایران
بر اساس گزارش رویترز، ایالات متحده از ایران خواسته است تمام فعالیتهای غنیسازی اورانیوم را متوقف و ذخایر فعلی اورانیوم با غنای بالا را به خارج از کشور منتقل کند.
تهران این خواستهها را رد کرده و میگوید به دنبال استفاده صلحآمیز از فناوری هستهای است.
دیپلمات ایرانی به رویترز گفت: «در این پیشنهاد، موضع آمریکا درباره ممنوعیت غنیسازی در خاک ایران تغییر نکرده و هیچ توضیح روشنی درباره لغو تحریمها وجود ندارد.»
در حالی که عراقچی گفته است تهران بهزودی بهطور رسمی به این پیشنهاد پاسخ میدهد، وزارت خارجه آمریکا از اظهار نظر در اینباره خودداری کرده است.
ایران خواستار لغو فوری همه تحریمهایی است که اقتصاد نفتمحور آن را فلج کردهاند. با این حال، واشینگتن میگوید تحریمهای هستهای باید بهصورت مرحلهای برداشته شوند.
روزنامه والاستریت ژورنال یکشنبه از ابلاغ هفته گذشته کارولین لویت، سخنگوی کاخ سفید، مبنی بر توقف تمام فعالیتهای تحریمی جدید علیه جمهوری اسلامی خبر داد و به نقل از یک منبع نزدیک به کاخ سفید نوشت کارزار فشار حداکثری دونالد ترامپ فعلا متوقف شده است.
ارزیابی تهران: توافقی «بد» و یکطرفه
دیپلمات ایرانی منبع رویترز به این خبرگزاری گفت کمیته بررسی مذاکرات هستهای که زیر نظر علی خامنهای، رهبر جمهوری اسلامی فعالیت میکند، این پیشنهاد را «کاملا یکطرفه» دانسته و بر این باور است که این طرح نه به منافع ایران پاسخ میدهد و نه توازنی در خواستهها برقرار کرده است.
به گفته او، تهران این پیشنهاد را یک «توافق بد» میداند که از سوی واشینگتن با خواستههای یکجانبه تحمیل شده است.
این بنبست در مذاکرات در حالی رخ میدهد که تنشهای هستهای میان ایران و غرب، خطر رقابت تسلیحاتی در منطقه و درگیری با اسرائیل را افزایش داده است.
دولت ترامپ در ماههای اخیر فشار حداکثری بر جمهوری اسلامی را از سر گرفته، تحریمها را تشدید کرده و هشدار داده است در صورت عدم توافق، گزینه حمله نظامی را منتفی نمیداند.
در مقابل، مقامات تهران اعلام کردهاند حاضرند محدودیتهایی را در غنیسازی بپذیرند اما به تضمینهای روشن و الزامآور نیاز دارند که ایالات متحده در آینده توافق را نقض نکند.
دو مقام ایرانی هفته گذشته به رویترز گفتند اگر واشینگتن بخشی از داراییهای بلوکهشده ایران را آزاد کند و حق غنیسازی غیرنظامی ایران را به رسمیت بشناسد، تهران حاضر است غنیسازی را بهطور موقت متوقف کند تا مسیر برای یک توافق سیاسی باز شود.
اسرائیل که برنامه هستهای جمهوری اسلامی را تهدیدی موجودیتی میداند، بارها تهدید کرده به تاسیسات هستهای ایران حمله خواهد کرد.
این در حالی است که کریستی نوم، وزیر امنیت داخلی ایالات متحده، هفتم خرداد در سفری به اسرائیل با بنیامین نتانیاهو، نخستوزیر این کشور دیدار کرد و در گفتوگویی «صریح»، با دادن پیام مستقیم ترامپ، به نتانیاهو هشدار داد در مذاکرات با جمهوری اسلامی کارشکنی نکند.
بر اساس بیانیه رسمی وزارت امنیت داخلی آمریکا، نوم در این دیدار تاکید کرد که رییسجمهور ترامپ خواهان دستیابی به صلح در منطقه و جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هستهای است.
از سوی دیگر، عراقچی در یک نشست خبری مشترک با وزیر خارجه مصر در قاهره گفت: «فکر نمیکنم اسرائیل چنین اشتباهی کند که به ایران حمله کند.»
اردیبهشت ماه امسال، وزیر دفاع عربستان سعودی در سفر به تهران، پیام پادشاه این کشور را به مقامات ایرانی رساند که بر پایه گزارش رویترز، ملک سلمان در آن از تهران خواسته است پیشنهاد ترامپ را جدی بگیرند تا خطر جنگ با اسرائیل کاهش یابد.
از سوی دیگر رویترز به نسخهای از پیشنویس طرح پیشنهادی اوکراین برای صلح دستیافته که طبق آن شرطهای مطرح شده از سوی اوکراین درست در نقطه مقابل شرطهای روسیه است.
طبق این سند، اوکراین در صورتی به توقف جنگ راضی خواهد شد که در زمان صلح هیچگونه محدودیتی بر توان نظامی این کشور اعمال نشود، روسیه بابت آغاز جنگ به اوکراین غرامت بپردازد و جامعه جهانی تحت هیچ شرایطی حاکمیت روسیه بر بخشهای تصرف شده از خاک اوکراین را به رسمیت نشناسد.
اوکراین پیش از این بارها این شرایط روسیه را معادل تسلیم شدن دانسته و پذیرش آنها را رد کرده است.
نشست مشترک هیاتهای نمایندگی این دو کشور تنها یک ساعت طول کشید. این دومین دور از مذاکرات بین این دو کشور از اسفند ۱۴۰۰ به اینسو بود. آنها توافق کردند که شمار بیشتری از اسیران نظامی را مبادله کنند و اجساد ۱۲هزار سرباز کشتهشده را بازگردانند. طبق گزارشها اولویت این تبادل با نیروهای جوانتر و سربازانی است که بهشدت زخمی شدهاند.
روسیه دقیقا چه میخواهد؟
یادداشت تفاهم پیشنهادی روسیه که توسط خبرگزاری اینترفکس منتشر شده، میگوید حلوفصل جنگ مستلزم بهرسمیتشناختن بینالمللی کریمه – شبهجزیرهای که در سال ۲۰۱۴ به روسیه الحاق شد – و چهار منطقهی دیگر اوکراین است که مسکو آنها را بخشی از خاک خود میداند. روسیه خواهان خارج شدن همه نیروهای اوکراین از این مناطق است.
در این یادداشت، روسیه بار دیگر خواستههایش را تکرار کرده است: اوکراین باید کشوری بیطرف باشد و عضویت در ناتو را کنار بگذارد، از حقوق روسزبانان محافظت کند، زبان روسی را به عنوان زبان رسمی اوکراین اعلام کند و قانونی برای ممنوعیت حمایت از نازیسم وضع کند.
اوکراین اتهام نازیبودن را مضحک میداند و ادعای روسیه مبنی بر اعمال تبعیض علیه روسزبانان در اوکراین را رد میکند.
در یادداشت پیشنهادی روسیه دو گزینه پیش روی اوکراین قرار دارد؛ یکی اینکه اوکراین بهطور کامل از مناطق لوهانسک، دونتسک، زاپروژیا و خرسون عقبنشینی نظامی کند. [در حال حاضر] روسیه بهطور کامل منطقهی اول را تحت کنترل دارد، اما تنها حدود ۷۰٪ از سه منطقهی دیگر را در اختیار دارد.
گزینهی دوم بستهای است که اوکراین باید در آن جابهجاییهای نظامی را متوقف، و از دریافت کمکهای نظامی خارجی، ارتباطات ماهوارهای و اطلاعاتی خودداری کند. همچنین باید حکومت نظامی را لغو کند و ظرف صد روز انتخابات ریاستجمهوری و پارلمانی برگزار کند.
افزون بر این، ولادیمیر مدینسکی، رئیس هیئت مذاکرهکننده روسیه گفت که مسکو همچنین پیشنهاد داده تا «آتشبسی مشخص به مدت دو تا سه روز در بخشهایی از خط مقدم» با هدف جمعآوری اجساد سربازان کشتهشده برقرار شود.
امیدواری ترکیه به حضور ترامپ در دور بعدی مذاکرات
رجب طیب اردوغان، رئیسجمهوری ترکیه، این دیدار را «عالی» توصیف کرد و گفت که امیدوار است بتواند دیداری با حضور ولادیمیر پوتین، رئیسجمهوری روسیه، ولودیمیر زلنسکی، رئیسجمهوری اوکراین با حضور دونالد ترامپ در ترکیه برگزار کند.
این در حالی است که [تاکنون] هیچ پیشرفتی در مورد آتشبس پیشنهادی که اوکراین، متحدان اروپاییاش و واشنگتن خواستار پذیرش آن از سوی روسیه هستند، حاصل نشده است.
مسکو میگوید به دنبال یک راهحل بلندمدت است، نه توقفی موقت در جنگ؛ درحالیکه کییف میگوید پوتین علاقهای به صلح ندارد. ترامپ هم گفته که ایالات متحده آماده است از تلاشهای میانجیگرانهاش عقبنشینی کند مگر اینکه دو طرف پیشرفتی در مسیر توافق از خود نشان دهند.
رستم عمروف، وزیر دفاع اوکراین که ریاست هیات کییف را بر عهده داشت، گفت اوکراین نقشهی راه صلح خود را تدوین کرده و در اختیار روسیه گذاشته است، علاوه بر این، سند روسیه را بررسی خواهد کرد، اما در حال حاضر نظری در مورد آن ندارد.
اوکراین پیشنهاد داده که مذاکرات بیشتری پیش از پایان ژوئن برگزار شود، اما عمروف گفت باور دارد که تنها دیداری مستقیم میان زلنسکی و پوتین میتواند مسائل مورد اختلاف را حلوفصل کند.
هدفگیری ناوگان بمبافکن روسیه توسط اوکراین
این مذاکرات در حالی انجام میشود که درگیریها شدت گرفتهاند؛ روسیه در ماه گذشته بزرگترین حملات پهپادی خود در طول جنگ را به اجرا درآورده و با سرعتی کمسابقه در میدان نبرد پیشروی کرده است.
اوکراین روز یکشنبه ۱۱ خرداد خبر داد که در عملیاتی با اسم رمز «تار عنکبوت» برای هدف قرار دادن هواپیماهای بمبافکن دوربرد با قابلیت حمل سلاح هستهای در پایگاههای هوایی سیبری و شمال روسیه ۱۱۷ پهپاد را به کار گرفته است.
تصاویر ماهوارهای نشان میدهند که این حملات خسارتهای قابل توجهی وارد کردهاند، گرچه دو طرف گزارشهای متفاوتی از میزان خسارات ارائه میکنند.
تحلیلگران نظامی غربی حمله به اهدافی که هزاران کیلومتر دورتر از خط مقدم جبههاند را از جسورانهترین عملیاتهای اوکراین در طول جنگ توصیف کردهاند.
ناوگان بمبافکنهای استراتژیک روسیه یک بخش از نیروهای سهگانهای است که بزرگترین زرادخانه هستهای جهان را شکل میدهد. موشکهای زمین به هوا و موشکهایی که از زیردریاییها شلیک میشوند بخشهای دیگر این نیروی عظیماند.
پوتین از آغاز جنگ تا کنون بارها درباره تبدیل جنگ اوکراین به جنگ جهانی سوم هشدار داده و همین موضوع سبب شده تا ایالات متحده و اروپا با احتیاط عمل کنند.
یکی از مقامهای دولت ترامپ بلافاصله پس از اجرای عملیات تار عنکبوت اعلام کرد که ترامپ و کاخ سفید پیش از این حمله [از این برنامه] مطلع نشده بودند. یک مقام پیشین دولت هم گفت که اوکراین به دلایل امنیتی عملیاتی، اغلب برنامههای چنین حملاتی را از واشنگتن پنهان میکند. دولت بریتانیا هم موضعی مشابه داشت.
زلنسکی گفت این عملیات که با استفاده از پهپادهایی پنهانشده در آلونکهای چوبی انجام شده بود، به بازسازی اعتماد شرکای بینالمللی نسبت به توانایی اوکراین برای ادامه جنگ کمک کرده است.
او در یک نشست خبری آنلاین گفت: «اوکراین میگوید که ما قصد تسلیم نداریم و قرار نیست به هیچ اولتیماتومی تن دهیم. اما ما نمیخواهیم بجنگیم، نمیخواهیم قدرتنمایی کنیم، حمله میکنیم چون دشمن حاضر نیست حملاتش را متوقف کند.»
