گزارش رویترز از پیامدهای سفر ترامپ: انزوای نتانیاهو و ترسیم نقشه دیپلماتیک جدید خاورمیانه
خبرگزاری رویترز در گزاشی تحلیلی به بررسی پیامدهای سفر هفته گذشته دونالد ترامپ، رییس جمهوری آمریکا، به عربستان سعودی، قطر و امارات متحده عربی پرداخته و نوشته است که این سفر گویای انزوای بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل و شکل‌گیری نظمی جدید در خاورمیانه است.
به‌نوشته رویترز، هیچ تصویری در هفته گذشته انزوای بنیامین نتانیاهو را آشکارتر از صحنه دست دادن دونالد ترامپ با احمد الشرع، رهبر اسلام‌گرای سوریه نشان نداد؛ فردی که اسرائیل او را «تروریست القاعده با کت‌وشلوار» نامیده است.
ترامپ پس از دیدار روز چهارشنبه با الشرع در ریاض، که با میانجی‌گری میزبانان سعودی‌اش انجام شد و در جریان آن توافق‌هایی در زمینه تسلیحات، تجارت و فناوری حاصل شد، درباره احمد الشرع به خبرنگاران گفت: «او پتانسیل دارد. او یک رهبر واقعی است.»
رویترز افزوده است: «سفر چهار روزه ترامپ به عربستان سعودی، قطر و امارات متحده عربی، فراتر از یک نمایش دیپلماتیک با سرمایه‌گذاری‌های کلان بود. این سفر، بنا به گفته سه منبع منطقه‌ای و دو منبع غربی، مهر تاییدی بود بر ظهور نظمی جدید در خاورمیانه به رهبری کشورهای سُنی که «محور مقاومت» تحت رهبری جمهوری اسلامی را به حاشیه رانده و اسرائیل را از معادلات بیرون گذاشته‌اند.»
به‌نوشته رویترز، در حالی که نارضایتی‌ها بابت خودداری اسرائیل از دستیابی به آتش‌بس در غزه در واشینگتن افزایش یافته است، سفر ترامپ پیامی واضح به نتانیاهو فرستاد: در رویکرد کمتر ایدئولوژیک و بیشتر نتیجه‌محور ترامپ به دیپلماسی خاورمیانه، نتانیاهو دیگر نمی‌تواند روی حمایت بی‌قید و شرط آمریکا از سیاست‌های راست‌گرایانه‌اش حساب کند.
دیوید شنکر، دستیار سابق وزیر امور خارجه آمریکا در امور خاور نزدیک در دوران ریاست‌جمهوری جورج بوش، به رویترز گفته است: «این دولت به‌شدت از نتانیاهو ناامید شده و این ناامیدی کاملا مشهود است. آن‌ها بسیار عمل‌گرا هستند و نتانیاهو در حال حاضر هیچ چیزی به آن‌ها نمی‌دهد.»
با این حال، رویترز به نقل از منابعی که نام‌شان را اعلام نکرد، نوشته است که آمریکا قصد ندارد از اسرائیل دست بکشد. اسرائیل همچنان متحد حیاتی واشینگتن باقی خواهد ماند و حمایت از این کشور در آمریکا، عمیق و دوحزبی است. اما دولت ترامپ خواسته پیامی روشن به نتانیاهو بدهد: آمریکا منافع خود را در خاورمیانه دارد و مانع‌تراشی اسرائیل در این مسیر را نمی‌پذیرد.
رویترز به نقل از همین منابع افزوده که صبر واشینگتن نه‌تنها به‌دلیل امتناع نتانیاهو از پذیرش آتش‌بس در غزه، بلکه به‌خاطر مخالفت او با مذاکرات هسته‌ای آمریکا با جمهوری اسلامی نیز رو به پایان است.
سخنگوی شورای امنیت ملی کاخ سفید بر دوستی ترامپ با اسرائیل تاکید کرده و گفته است: «ما همچنان همکاری نزدیکی با متحد خود اسرائیل داریم تا آزادی گروگان‌های باقیمانده در غزه تضمین شود، ایران هرگز به سلاح هسته‌ای دست نیابد و امنیت منطقه‌ای در خاورمیانه تقویت شود.»
با وجود این اظهارات رسمی، منابع مطلع می‌گویند که مقام‌های دولت ترامپ در محافل خصوصی از سرپیچی نتانیاهو از سیاست‌های آمریکا درباره غزه و ایران ناراضی‌اند.
دفتر نتانیاهو که به درخواست رویترز برای اظهارنظر درباره این سفر واکنشی نشان نداد، تا کنون در خصوص سفر ترامپ به سه کشور حاشیه جنوبی خلیج فارس سکوت کرده و موضع‌گیری علنی و رسمی نداشته است.
شش منبع منطقه‌ای و غربی به رویترز گفته‌اند که تنش‌ها میان آمریکا و اسرائیل پیش از سفر منطقه‌ای ترامپ آغاز شده بود. نقطه آغاز این تنش، سفر دوم نتانیاهو در ماه آوریل به واشینگتن بود که با هدف جلب حمایت ترامپ برای حمله نظامی به تاسیسات هسته‌ای ایران انجام شد. او در این سفر به‌شکلی غافلگیرکننده دریافت که ترامپ گزینه دیپلماسی را ترجیح داده است.
نتانیاهو که همواره مدافع سرسخت رویکرد سخت‌گیرانه علیه تهران بوده، تنها چند ساعت پیش از دیدارش با ترامپ مطلع شد که مذاکرات با جمهوری اسلامی در آستانه آغاز است.
به‌نوشته رویترز، علاوه بر مذاکرات واشینگتن و تهران، اعلام آتش‌بس ترامپ با حوثی‌ها در یمن، نزدیکی‌اش با رهبری جدید اسلام‌گرای سوریه و بی‌اعتنایی‌اش به اسرائیل در سفر به خلیج‌فارس، همگی نشان دادند که روابط سنتی میان دو متحد به‌طرزی چشم‌گیر دچار تنش شده است.
دیوید ماکوفسکی، کارشناس روابط اعراب و اسرائیل در موسسه واشینگتن، گفته است: «واشنگتن و تل‌آویو دیگر مثل صد روز اول ریاست‌جمهوری ترامپ، بر سر موضوعات کلیدی هم‌سو نیستند.»
غزه؛ نقطه اختلاف اصلی
ترامپ در جریان کارزار انتخاباتی‌اش وعده داده بود که پیش از بازگشت به کاخ سفید، آتش‌بس در غزه برقرار و گروگان‌ها آزاد می‌شوند، اما ماه‌ها پس از آغاز ریاست‌جمهوری‌اش، نتانیاهو همچنان در برابر درخواست‌ها برای آتش‌بس مقاومت کرده، دامنه عملیات نظامی را گسترش داده و هیچ طرحی برای پایان جنگ یا مراحل بعدی ارائه نکرده است.
هم‌زمان با پایان سفر ترامپ، ارتش اسرائیل حمله‌ای جدید به غزه را آغاز کرده و صدها فلسطینی را به‌کام مرگ فرستاده است.
یکی از دیگر اهداف کلیدی ترامپ، گسترش «توافق ابراهیم» به عربستان سعودی برای عادی‌سازی روابط با اسرائیل بود، هدف دیگری که به‌نوشته رویترز با «لجاجت» نتانیاهو ناکام ماند.
ریاض به‌وضوح اعلام کرده تا زمانی که جنگ متوقف نشود و مسیر تشکیل کشور مستقل فلسطین هموار نشود، حاضر به عادی‌سازی روابط با اسرائیل نیست. نتانیاهو این شروط را رد کرده است.
دیوید شنکر در همین زمینه به رویترز گفت: «نتانیاهو هیچ استراتژی‌ای ندارد، هیچ طرحی برای پس از جنگ در غزه ندارد و مانع راه است.»
رویترز در ادامه گزارش خود نوشته است: «ترامپ در ظاهر وجود هرگونه شکاف با اسرائیل را رد می‌کند. او در گفت‌وگویی با شبکه فاکس‌نیوز که پس از بازگشت از سفرش پخش شد، گفت که از نتانیاهو ناراضی نیست و تنها او را در وضعیت دشواری درگیر جنگ می‌بیند. اما واقعیت این است که ترامپ مسیر خود را جدا کرده است. رییس‌جمهوری آمریکا با رویکردی آشکارا مبتنی بر منافع شخصی، در حال بازتعریف دیپلماسی آمریکا در راستای هم‌سویی با دولت‌های ثروتمند سُنی به‌ویژه عربستان سعودی است.»
یک منبع ارشد منطقه‌ای به این خبرگزاری گفته است: «سفر ترامپ نقش پرنفوذ عربستان سعودی را به‌عنوان رهبر جهان عرب سنی تثبیت کرد. قبلا ایران در راس بود اما حالا عربستان با ابزارهایی دیگر مانند اقتصاد، پول و سرمایه‌گذاری وارد شده است.»
حکومت شیعی تهران، به‌ویژه پس از ضربات نظامی اسرائیل به نیروهای نیابتی‌اش در غزه و لبنان بیش از هر زمان دیگری تضعیف شده است.
صعود اعراب سنی
به‌نوشته رویترز، اگرچه اسرائیل در خط مقدم مبارزه با جمهوری اسلامی بوده، اما نظم جدید منطقه در ریاض، دوحه و ابوظبی در حال شکل‌گیری است. کشورهای نفت‌خیز در خلیج‌فارس خواهان دستیابی به تسلیحات پیشرفته برای مقابله با تهدیدهای ایران و نیروهای نیابتی‌اش، و نیز دسترسی به تراشه‌های آمریکایی و فناوری هوش مصنوعی هستند.
در قطر، دومین مقصد سفر، ترامپ با یک هواپیمای ۷۴۷ لوکس پذیرایی شد و با شکوهی سلطنتی شامل رقص شمشیر، رژه سواره‌نظام و ضیافت شاهانه مورد استقبال قرار گرفت. او در این مراسم اعلام کرد قطر، که از حماس حمایت مالی می‌کند، «واقعا در تلاش برای کمک به حل بحران گروگان‌هاست.»
این اظهارات در اورشلیم جنجال‌برانگیز شد، مقام‌های اسرائیلی قطر را حامی دشمن سرسخت خود می‌دانند.
یؤل گوزانسکی، هماهنگ‌کننده پیشین امور ایران و خلیج‌فارس در شورای امنیت ملی اسرائیل و پژوهشگر ارشد در موسسه مطالعات امنیت ملی دانشگاه تل‌آویو، به رویترز گفته است: «بسیاری از اسرائیلی‌ها نمی‌فهمند که قطر چقدر برای آمریکا مهم شده است.»
او با اشاره به اینکه قطر میزبان بزرگ‌ترین پایگاه نظامی آمریکا در خاورمیانه است، گفته که این کشور به‌رغم ارتباط با حماس، به‌دلیل ثروت گازی، نفوذ مالی و جایگاه دیپلماتیکش، به متحدی ضروری برای واشینگتن تبدیل شده است.
به گفته کاخ سفید، این سفر بیش از دو تریلیون دلار تعهد سرمایه‌گذاری برای اقتصاد آمریکا به‌همراه داشته است؛ از جمله سفارش‌های عمده هواپیماهای بوئینگ، قراردادهای نظامی، داده و فناوری. با این حال، خبرگزاری رویترز ارزش واقعی معاملات اعلام‌شده را نزدیک به ۷۰۰ میلیارد دلار برآورد کرده است.
در عربستان سعودی، ترامپ توافقی تاریخی به ارزش ۱۴۲ میلیارد دلار برای فروش تسلیحات امضا کرد؛ موضوعی که نگرانی اسرائیل در مورد از دست رفتن برتری هوایی در منطقه را برانگیخت، به‌ویژه اگر ریاض به جنگنده اف-۳۵ دست یابد.
در عین حال، در بازتعریف روابط واشینگتن و ریاض، ترامپ به عربستان اجازه داد در زمان‌بندی عادی‌سازی روابط با اسرائیل استقلال داشته باشد.
ترامپ اکنون در حال مذاکره برای سرمایه‌گذاری آمریکا در برنامه هسته‌ای غیرنظامی عربستان است؛ توافقی دیگر که در اسرائیل با نگرانی دنبال می‌شود.
در همین سفر، ترامپ به درخواست عربستان، تحریم‌ها علیه سوریه را لغو کرد؛ تحولی اساسی در سیاست آمریکا که با مخالفت اسرائیل مواجه شد. تا ماه دسامبر گذشته، که احمد الشرع بشار اسد دیکتاتور پیشین سوریه را سرنگون کرد، واشینگتن برای دستگیری او ۱۰ میلیون دلار جایزه تعیین کرده بود.
کشورهای خلیج‌فارس همچنین از اعلام آتش‌بس ترامپ با حوثی‌ها در یمن استقبال کردند؛ آتش‌بسی که به عملیات نظامی پرهزینه آمریکا در دریای سرخ پایان داد. این تصمیم تنها دو روز پس از آن اتخاذ شد که موشکی از سوی حوثی‌ها به فرودگاه بن‌گوریون اسرائیل اصابت کرد.
به‌گفته گوزانسکی، «اسرائیل بیش از پیش شبیه یک مزاحم به نظر می‌رسد؛ مانعی نه فقط در برابر آمریکا، بلکه در برابر جامعه جهانی که تلاش می‌کند نظم منطقه را پس از سقوط اسد، عقب‌نشینی حزب‌الله و شاید پایان جنگ غزه بازتعریف کند.»
در حالی که دولت راست‌گرای نتانیاهو نسبت به سفر ترامپ سکوت اختیار کرده، رسانه‌های اسرائیلی از کاهش جایگاه این کشور نزد مهم‌ترین متحدش ابراز نگرانی کرده‌اند.
سیاستمداران اپوزیسیون نیز از نتانیاهو به‌دلیل بیرون ماندن اسرائیل از تحولات جدید منطقه‌ای انتقاد کرده‌اند.
نفتالی بنت، نخست‌وزیر پیشین اسرائیل که در حال آماده‌سازی بازگشت به سیاست است، با لحنی شدید به دولت نتانیاهو تاخت و اضطراب فزاینده در محافل سیاسی و امنیتی اسرائیل را این‌گونه بازتاب داد: «خاورمیانه در برابر چشمان ما دگرگون می‌شود. دشمنان ما قوی‌تر می‌شوند و نتانیاهو و دارودسته‌اش فلج، منفعل هستند، گویی اصلا وجود ندارند.»