پیام هشدارآمیز ریاض به تهران: پیشنهاد ترامپ را بپذیرید تا از جنگ با اسرائیل جلوگیری شود
خبرگزاری رویترز به نقل از منابع آگاه گزارش داد که وزیر دفاع عربستان سعودی در سفر خود به تهران، حامل پیام فوری ملک سلمان برای علی خامنه‌ای بوده است مبنی بر این‌که پیشنهاد دونالد ترامپ برای مذاکره درباره توافق هسته‌ای را جدی بگیرد.
بر اساس گزارش رویترز که جمعه ۹ خرداد منتشر شد، پادشاه عربستان سعودی به رهبر جمهوری اسلامی تاکید کرده است فرصت موجود می‌تواند از خطر جنگ با اسرائیل جلوگیری کند.
به گفته منابع نزدیک به دولت‌های منطقه خلیج فارس و دو مقام ایرانی، ملک سلمان بن عبدالعزیز، پادشاه ۸۹ ساله عربستان سعودی، نگران از بی‌ثباتی بیشتر در منطقه، پسر خود، شاهزاده خالد بن سلمان را با پیامی فوری برای خامنه‌ای به تهران فرستاد.
اگرچه رسانه‌ها خبر سفر شاهزاده ۳۷ ساله سعودی به تهران را پوشش دادند اما محتوای پیام ملک سلمان تا پیش از این منتشر نشده بود.
در دیداری در ۲۸ فروردین و پشت درهای بسته با حضور مسعود پزشکیان، رییس‌جمهوری، عباس عراقچی، وزیر امور خارجه و محمد باقری، فرمانده ستاد کل نیروهای مسلح، در نهاد ریاست‌جمهوری، خالد بن سلمان هشدار داد که رییس‌جمهوری آمریکا صبر زیادی برای مذاکرات طولانی ندارد، تیم او به‌دنبال توافقی سریع است و پنجره دیپلماسی زود بسته خواهد شد.
دو منبع مطلع گفتند که وزیر دفاع عربستان سعودی در این دیدار تاکید کرده است رسیدن به توافق با ترامپ بهتر از آن است که مذاکرات به شکست بینجامد و جمهوری اسلامی در معرض حمله اسرائیل قرار بگیرد.
چهار منبع به رویترز گفتند که در این جلسه، پزشکیان پاسخ داده جمهوری اسلامی خواهان توافقی برای کاهش فشار اقتصادی از طریق لغو تحریم‌های غرب است.
خالد بن سلمان از مقام‌های حکومت ایران خواسته است خود یا متحدان جمهوری اسلامی از هرگونه اقدامی که ممکن است آمریکا را تحریک کند، پرهیز کنند و تاکید کرده که واکنش ترامپ احتمالا شدیدتر از جو بایدن و باراک اوباما، روسای جمهوری پیشین آمریکا، خواهد بود.
به گفته منابع مطلع، او در مقابل به تهران اطمینان داده است که عربستان سعودی اجازه نخواهد داد از خاک یا حریم هوایی‌اش برای هرگونه اقدام نظامی احتمالی آمریکا یا اسرائیل علیه ایران استفاده شود.
وزیر سعودی هشدار داده است که منطقه درگیر بحران‌های مختلف از جمله در غزه و لبنان است و تحمل تنش بیشتر ندارد.
یک دیپلمات ارشد خارجی که از جزییات مذاکرات آگاه است، این ارزیابی را تایید کرد اما مقام‌های عربستان سعودی و ایران به درخواست رویترز برای اظهارنظر در این‌باره پاسخی نداده‌اند.
سفر خالد بن سلمان به ایران، نخستین سفر یک عضو ارشد خانواده سلطنتی عربستان سعودی به ایران در بیش از دو دهه گذشته بود.
روابط دو کشور که سال‌ها درگیر رقابت‌های نیابتی بودند، پس از توافقی با میانجی‌گری چین در سال ۲۰۲۳ رو به بهبود گذاشت. با این حال، طی دو سال گذشته جایگاه منطقه‌ای ایران به‌شدت تضعیف شده است: حملات نظامی اسرائیل به متحدان جمهوری اسلامی در غزه و لبنان، سقوط متحد نزدیک تهران، بشار اسد در سوریه و تحریم‌های سنگین غربی که اقتصاد وابسته به نفت ایران را فلج کرده‌اند، همگی حکومت ایران را در موقعیت دشواری قرار داده‌اند.
مهنّد حاج‌علی، کارشناس مسائل ایران در اندیشکده کارنگی بیروت، به رویترز گفت که این ضعف ایران، به ریاض فرصتی داده تا از نفوذ دیپلماتیک خود برای جلوگیری از جنگی منطقه‌ای استفاده کند: «آن‌ها نمی‌خواهند وارد جنگی شوند که پیامدهای منفی برای برنامه‌های اقتصادی و چشم‌انداز توسعه‌شان دارد.»
پاسخ تهران و نگرانی از بی‌ثباتی
خبرگزاری رویترز نتوانسته میزان تاثیر پیام ملک سلمان بر رهبران حکومت ایران را تعیین کند. با این حال، مقام‌های جمهوری اسلامی نگرانی خود را نسبت به رفتار «غیرقابل پیش‌بینی» ترامپ و دولتش ابراز کرده‌اند. رفتاری که گاه اجازه غنی‌سازی محدود اورانیوم را مطرح می‌کند و گاه خواستار برچیدن کامل تاسیسات هسته‌ای ایران می‌شود.
ترامپ پیش‌تر تهدید کرده بود اگر دیپلماسی نتواند جاه‌طلبی‌های هسته‌ای جمهوری اسلامی را مهار کند، از گزینه نظامی استفاده خواهد کرد.
یکی از منابع ایرانی رویترز به این خبرگزاری گفت که پزشکیان در این جلسه بر تمایل تهران به دست‌یابی به توافق تاکید کرده اما گفته است که ایران صرفا به‌خاطر تمایل ترامپ حاضر به کنار گذاشتن برنامه غنی‌سازی خود نیست.
مذاکرات هسته‌ای میان واشینگتن و تهران تاکنون پنج دور را پشت سر گذاشته اما همچنان با موانع عمده‌ای از جمله مساله غنی‌سازی روبه‌روست.
بیشتر بخوانید: وال‌استریت ژورنال: تهران باید بفهمد که زمان خداحافظی با غنی‌سازی فرا رسیده است
رویترز پیش‌تر گزارش داده بود که ایران ممکن است در صورت آزادسازی دارایی‌های مسدودشده و به‌رسمیت‌شناختن حق غنی‌سازی برای مصارف غیرنظامی، غنی‌سازی را موقتا متوقف کند.
سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی این گزارش را تکذیب کرد.
کاخ سفید به پرسش رویترز درباره اطلاع از پیام هشدارآمیز عربستان سعودی به تهران پاسخی نداد اما کارولین لویت، سخنگوی کاخ سفید، گفت: «رییس‌جمهور ترامپ صراحتا [خطاب به تهران] گفته است توافق کنید یا با پیامدهای سنگین روبه‌رو شوید و جهان به‌درستی این هشدار را جدی گرفته است.»
ترامپ چهارشنبه گفت که هفته گذشته به بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، هشدار داده از هرگونه اقدامی که مذاکرات هسته‌ای را به خطر بیندازد، خودداری کند و افزود که طرفین اکنون «بسیار به راه‌حل نزدیک شده‌اند».
مقام‌های اسرائیلی نیز به درخواست رویترز برای اظهارنظر در این باره پاسخ ندادند.
تلاش برای مهار بحران بدون اتکا به جنگ
در جریان سفر اخیر ترامپ به کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس، محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی میان او و احمد الشرع، رییس‌جمهوری سوریه در دوره انتقال قدرت، نقش میانجی ایفا کرد. هم‌زمان، نفوذ منطقه‌ای تهران به‌دلیل شکست‌های نظامی و تضعیف متحدانش در «محور مقاومت» - از جمله حماس، حزب‌الله، حوثی‌های یمن و شبه‌نظامیان عراقی - کاهش یافته است.
شاهزاده خالد در سفر خود به تهران از دولت ایران خواست که در سیاست منطقه‌ای خود تجدیدنظر کند و گفت که چنین تغییری به‌ویژه از سوی ریاض مورد استقبال قرار خواهد گرفت.
هر‌چند او مستقیما جمهوری اسلامی را مقصر معرفی نکرد اما نگرانی خود را نسبت به احتمال تکرار حملات پهپادی سال ۲۰۱۹ به تاسیسات شرکت نفتی آرامکو ابراز کرد. حملاتی که عربستان سعودی، ایران و متحدان حوثی‌اش را مسئول آن می‌دانست؛ گرچه تهران هرگونه دخالت در آن را رد کرده بود.
به گفته منابع ایرانی، مقام‌های جمهوری اسلامی در پاسخ تاکید کردند که اگرچه بر حوثی‌ها نفوذ دارند اما کنترل کامل بر اقدامات آن‌ها ندارند.
رویترز نوشت که دهه‌ها دشمنی میان ایران شیعه و عربستان سعودی سنی، خلیج فارس را بی‌ثبات کرده و از یمن تا سوریه به درگیری‌های منطقه‌ای دامن زده است. تنش‌زدایی در سال ۲۰۲۳ تا حد زیادی ناشی از تمایل ولیعهد محمد بن سلمان به پیشبرد پروژه‌های اقتصادی و حفظ ثبات داخلی بود و به افزایش ارتباطات دیپلماتیک انجامید.
با این حال، دیپلمات‌ها و تحلیل‌گران منطقه‌ای می‌گویند نه ریاض و نه دیگر قدرت‌های منطقه‌ای، ایران را شریک قابل‌اعتمادی برای صلح نمی‌دانند و نگرانند که اقدامات این کشور، جاه‌طلبی‌های توسعه‌محور آن‌ها را به خطر بیندازد.