خبرگزاری رویترز به‌نقل از سه منبع مطلع ایرانی که نامشان را فاش نکرد، گزارش داد با بحرانی شدن وضعیت مذاکرات هسته‌ای واشینگتن و تهران بر سر غنی‌سازی اورانیوم، رهبری جمهوری اسلامی در صورت شکست تلاش‌ها برای حل این مناقشه چند دهه‌ای، طرح جایگزین مشخصی ندارد.
این منابع به رویتزر گفتند که با بن‌بست مذاکرات و تقابل خطوط قرمز طرفین، جمهوری اسلامی ممکن است به چین و روسیه به‌عنوان «طرح جایگزین» روی آورد، اما با توجه به جنگ تجاری چین با آمریکا و درگیری نظامی روسیه در اوکراین، این مسیر جایگزین نیز پایه‌ای لرزان دارد.
یک مقام ارشد جمهوری اسلامی در این‌باره گفت: «طرح جایگزین، ادامه همان استراتژی پیش از آغاز مذاکرات است. تهران از افزایش تنش خودداری می‌کند و آماده دفاع از خود است. این استراتژی همچنین شامل تقویت روابط با متحدانی چون روسیه و چین می‌شود.»
علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، سه‌شنبه ۳۰ اردیبهشت خواسته‌های آمریکا مبنی بر توقف غنی‌سازی اورانیوم را «یاوه‌گویی و غلط زیادی» خواند و هشدار داد که احتمال موفقیت مذاکرات پایین است.
دو مقام جمهوری اسلامی و یک دیپلمات اروپایی گفتند تهران حاضر نیست تمام ذخایر اورانیوم با غنای بالا را به خارج ارسال کند یا درباره برنامه موشک‌های بالستیک خود وارد گفت‌وگو شود.
رویترز در گزارش خود نوشته است کمبود اعتماد دوطرفه و تصمیم دونالد ترامپ، رییس‌جمهوری آمریکا، برای خروج از توافق سال ۲۰۱۵ با قدرت‌های جهانی، نیاز ایران به دریافت تضمین‌هایی مبنی بر پایبندی واشینگتن به توافق احتمالی آینده را دوچندان کرده است.
هم‌زمان، حکومت روحانیون در ایران با بحران‌های فزاینده‌ای از جمله کمبود انرژی و آب، سقوط ارزش پول ملی، تلفات نظامی در میان متحدان منطقه‌ای، و افزایش نگرانی‌ها از حمله احتمالی اسرائیل به تاسیسات هسته‌ای روبه‌رو است. به‌نوشته رویترز همه این مسائل با سیاست‌های سخت‌گیرانه ترامپ تشدید شده‌اند.
به گفته منابع مطلع، با بازگشت سریع ترامپ به سیاست «فشار حداکثری» از فوریه گذشته، از جمله تشدید تحریم‌ها و تهدیدهای نظامی، رهبری ایران «گزینه‌ای بهتر» از توافق جدید برای جلوگیری از فروپاشی اقتصادی در اختیار ندارد؛ بحرانی که می‌تواند بقای رژیم را به خطر اندازد.
اعتراض‌های سراسری در سال‌های اخیر علیه تنگناهای سیاسی، اجتماعی و اقتصادی که با سرکوب شدید مواجه شدند، آسیب‌پذیری جمهوری اسلامی در برابر خشم عمومی را عیان کرده و منجر به اعمال تحریم‌های حقوق بشری جدیدی از سوی غرب شده است.
یکی از مقامات جمهوری اسلامی به رویترز گفت: «بدون لغو تحریم‌ها برای فروش آزاد نفت و دسترسی به منابع مالی، اقتصاد ایران امکان احیا ندارد.»
وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی به درخواست رویترز برای اظهار نظر پاسخ نداده است.
مسیری پرسنگلاخ
وندی شرمن، معاون پیشین وزیر امور خارجه آمریکا که رهبری تیم مذاکرهکننده آمریکا در توافق ۲۰۱۵ را بر عهده داشت، به رویترز گفت: «متقاعد کردن ایران به کنار گذاشتن برنامه هسته‌ای و دست کشیدن از غنی‌سازی، هرچند که این هدف ایدهآل باشد، غیرممکن است.»
او افزود: «به همین دلیل مذاکرات به بن‌بست میرسد و ما با خطر جنگ مواجه خواهیم شد، خطری که صادقانه بگویم، ترامپ هم مشتاقش نیست چرا که خودش را رییس‌جمهوری صلح معرفی کرده است.»
به‌نوشته رویترز حتی اگر اختلافات بر سر غنی‌سازی کاهش یابد، مسئله لغو تحریم‌ها همچنان چالشبرانگیز خواهد بود. آمریکا خواهان لغو تدریجی تحریم‌های مرتبط با هسته‌ای است، در حالی که تهران خواستار رفع فوری همه محدودیتهاست.
از سال ۲۰۱۸، دهها نهاد کلیدی اقتصادی ایران، از جمله بانک مرکزی و شرکت ملی نفت، به اتهام «حمایت از تروریسم یا اشاعه تسلیحات» هدف تحریم‌های آمریکا قرار گرفتهاند.
وندی شرمن در پاسخ به پرسشی درباره گزینههای جمهوری اسلامی در صورت شکست مذاکرات گفت: «حکومت ایران احتمالا به دور زدن تحریم‌ها و فروش نفت، عمدتا به چین و شاید به هند و برخی دیگر کشورها، ادامه خواهد داد.»
چین، خریدار اصلی نفت ایران علیرغم تحریم‌ها، تا حدودی مانع فروپاشی اقتصادی شده اما فشارهای شدید دولت ترامپ بر شرکتها و نفتکشهای چینی این صادرات را تهدید می‌کند.
تحلیلگران هشدار میدهند که حمایت چین و روسیه نیز محدودیتهای خود را خواهد داشت. چین خواهان تخفیفهای سنگین برای نفت ایران است و با کاهش تقاضای جهانی نفت، ممکن است فشار بیشتری برای کاهش قیمت وارد کند.
در صورت شکست مذاکرات، سناریویی که به‌نوشته رویترز هم تهران و هم واشینگتن میکوشند از آن اجتناب کنند، نه چین و نه روسیه قادر به محافظت از جمهوری اسلامی در برابر تحریم‌های یکجانبه آمریکا و اتحادیه اروپا نخواهند بود.
فرانسه، بریتانیا و آلمان، هرچند بهطور مستقیم در مذاکرات ایران و آمریکا شرکت ندارند، هشدار دادهاند در صورت عدم دستیابی به توافق، با فعال کردن مکانیسم ماشه، تحریم‌های سازمان ملل را بازخواهند گرداند.
بر اساس قطعنامه شورای امنیت مرتبط با توافق هسته‌ای ۲۰۱۵، این سه کشور تا ۱۸ اکتبر فرصت دارند تا «مکانیسم ماشه» را فعال کنند.
به گفته دیپلماتها و بر اساس سندی که رویترز مشاهده کرده، این کشورها ممکن است در صورت نبود توافقی ملموس تا آن زمان، این مکانیسم را حتی تا ماه اوت فعال کنند.
یکی از مقامات ارشد اروپایی هشدار داد: «دستیابی به توافق پیش از آن تاریخ، حتی در بهترین سناریو، تنها می‌تواند به چارچوبی سیاسی مانند توافق موقت سال ۲۰۱۳ منجر شود که در آن هر دو طرف امتیازاتی فوری و محدود ارائه دهند تا زمان برای مذاکرات گستردهتر فراهم شود.»
او افزود: «هیچ دلیلی وجود ندارد که فکر کنیم این روند کمتر از ۱۸ ماه طول بکشد، بهویژه که پارامترها و وضعیت ژئوپولیتیک امروز بسیار پیچیدهتر از آن زمان است.»
