مطالب بیشتر
نورمن رول، مقام باسابقه سیا (سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا) با بیش از ۳۰ سال سابقه که پیشتر ریاست میز ایران را در این نهاد برعهده داشت، گفت که مذاکرهکنندگان کارکشته جمهوری اسلامی ممکن است روند گفتوگوها را به نفع خود طولانی کنند، در حالی که تهران همزمان به غنیسازی اورانیوم تا سطحی ادامه دهد که بتواند به ساخت بمب منجر شود.
او گفت: «هر روزی که مذاکرات ادامه پیدا کند، ایران به آستانه ساخت سلاح هستهای نزدیکتر میشود. اگر محاسبه تهران این باشد که ماندن در لبه توانایی تسلیحاتی سود بیشتری نسبت به ساخت بمب دارد، به همین بازی ادامه خواهد داد.»
به گفته رول، جمهوری اسلامی در «مذاکره درباره خودِ مذاکره» مهارت یافته است؛ یعنی استفاده از دیپلماسی کشدار برای کاستن از تهدیدهای نظامی و کاهش فشار تحریمها، در حالی که توسعه برنامه هستهای ادامه دارد.
بیشتر بخوانید: گزارش آکسیوس از نشست ترامپ در اتاق بحران کاخ سفید درباره مذاکرات هستهای با ایران
همزمان با آماده شدن آمریکا برای از سرگیری مذاکرات هستهای با ایران در آخر این هفته، بهنظر میرسد حاکمیت جمهوری اسلامی همزمان با ابهام در زمینه جانشینی رهبری، بنبست اقتصادی، شکستهای منطقهای و افزایش سوءظن جهانی نسبت به اهداف برنامه اتمیاش در موقعیتی شکننده قرار دارد.
رول گفت که ایران در گذشته نیز از مذاکرات بهعنوان «سوپاپ اطمینان» استفاده کرده است و معمولا زمانی وارد گفتوگو شده که خطر درگیری نظامی بالا بوده است؛ مانند گفتوگوهای سالهای ۲۰۰۳، ۲۰۱۲ و ۲۰۱۵ که همگی همزمان با حضور پررنگتر نظامی آمریکا یا بحرانهای منطقهای صورت گرفتند. اما به گفته او، این بار شرایط متفاوت است.
در همین زمینه: ترامپ: اگر درباره ایران نیاز به اقدام نظامی باشد، با اسرائیل وارد عمل خواهیم شد
او گفت: «این رژیم ضعیفتر، منزویتر و بهشدت نامحبوبتر شده است. اگر ایران همچنان از برنامه هستهایاش بهعنوان سپری برای فرار از فشارها درباره سرکوب، تروریسم و گروگانگیری استفاده کند، جامعه جهانی باید این بازی را بر هم بزند.»
به گفته رول، دولت ترامپ با هدفی مشخص وارد مذاکرات شده است: پایان دائمی توانایی جمهوری اسلامی برای ساخت سلاح اتمی، بدون تکرار ضعفهای توافق هستهای سال ۲۰۱۵ موسوم به برجام.
او افزود: «توافق ۲۰۱۵ محدودیتهایی موقتی و برگشتپذیر بر برنامه هستهای ایران اعمال کرد اما در مقابل، رفع تحریمهایی دائمی را برای تهران به همراه داشت. نتیجه این شد که ایران از این گشایش اقتصادی برای تامین مالی تروریسم و گروههای شبهنظامی در سراسر منطقه استفاده کرد.»
بیشتر بخوانید: مقام سابق آمریکایی: مذاکرات هستهای ایران، لحظه سرنوشتساز ترامپ درباره حمله نظامی است
اکنون، بهنظر میرسد واشینگتن بهدنبال آن است که تنها به ایران اجازه یک برنامه هستهای محدود غیرنظامی را بدهد، در حالی که تمام مسیرهای منتهی به تسلیحات را مسدود کند و از دسترسی تهران به منابع مالیای که میتواند شبکه بیثباتکنندهاش در منطقه را احیا کند، جلوگیری بورزد.
فشارهای تاریخی
به گفته رول، این مذاکرات در شرایطی انجام میشود که جمهوری اسلامی از زمان پایان جنگ ایران و عراق در سال ۱۳۶۷ تاکنون، در ضعیفترین موقعیت استراتژیک خود قرار دارد.
از نظر سیاسی، مرگ ناگهانی ابراهیم رئیسی، رییسجمهوری سابق ایران در سانحه هلیکوپتر، تنها گزینه محتمل برای جانشینی رهبر جمهوری اسلامی را از صحنه حذف کرد؛ فردی که با خامنهای از نظر ایدئولوژیک همراستا بود و اعتبار سیاسی لازم را داشت.
در همین زمینه: مرگ رئیسی چطور صحنه انتخاب رهبر بعدی را برای یکهتازی مجتبی خامنهای خالی کرد؟
انتخابات ریاستجمهوری سال گذشته با پایینترین میزان مشارکت تاریخی در جمهوری اسلامی همراه شد که نشاندهنده نوعی تسلیم عمومی در برابر بنبست سیاسی بود و برکناری معاون امور راهبردی (محمدجواد ظریف) و وزیر امور اقتصادی و دارایی (عبدالناصر همتی) در دولت مسعود پزشکیان نیز از شکافها و نزاعهای درونی حکومت حکایت داشت.
در عرصه اقتصادی، نرخ تورم و درصد جمعیتی که زیر خط فقر زندگی میکنند، هر دو حدود ۳۰ درصد گزارش شدهاند و خاموشیهای مکرر، زندگی مردم و کسبوکارها را مختل کرده است.
رول گفت: «این یک فاجعه اقتصادی است. مردم ایران دارند بهای دههها سوءمدیریت و انزوا را میپردازند.»
در سطح نظامی، بهگفته او، حمله اسرائیل در ماه اکتبر ۲۰۲۴ احتمالا بخش عمدهای از سامانههای پدافندی ایران را نابود کرده است؛ حملهای که پس از چندین ماه ضربات شدید ارتش اسرائیل به گروههای نیابتی جمهوری اسلامی، از جمله حماس و حزبالله انجام شد.
رول افزود: «حلقه آتشی که ایران دور اسرائیل ساخته بود حالا شکسته است. نیروی قدس سپاه پاسداران همچنان پابرجاست اما زخمی و پراکنده شده است.»
نیروی قدس وظیفه فرماندهی عملیاتهای خارجی جمهوری اسلامی را برعهده دارد.
بیشتر بخوانید: آیا حمله نظامی میتواند برنامه هستهای ایران را نابود کند؟
لحظه تصمیمگیری
رول، در حالی که از راهحل دیپلماتیک حمایت میکند، اذعان داشت که اسرائیل با دقت در حال بررسی سناریوهای حمله احتمالی است.
او گفت: «اگر اسرائیل ضربهای جدی وارد کند، ممکن است توان هستهای ایران را بهطور دائم از بین نبرد اما میتواند هزینههای بازسازی آن را چنان بالا ببرد که تهران برای بازگشت به مسیر قبلی تردید کند.»
با این حال، او احتمال کمی را نیز مد نظر دارد که شاید تهران مسیر متفاوتی را در پیش گیرد.
رول گفت: «شاید این همان لحظهای باشد که رهبر جمهوری اسلامی، سازش را به رویارویی ترجیح دهد. مردم ایران مردمی باهوش، مقاوم و شایسته آیندهای هستند که نه با تهدید گروههای شبهنظامی و تحریم، بلکه با صلح، توسعه و امنیت تعریف شود.»
دو منبع آگاه به ایراناینترنشنال گفتند ظاهرا اعلام مسقط بهعنوان محل دور دوم گفتوگوهای ایران و آمریکا پس از آن انجام شد که ایتالیا درخواست تهران برای برگزاری این گفتوگوها در سفارت عمان در رم را رد کرد.
ایتالیاییها خواهان آن بودند که این گفتوگوها در محلی تحت نظارت دولت ایتالیا در رم برگزار شود. بهگفته این منابع، رایزنیها میان چهار طرف در اینباره همچنان ادامه دارد.
پیشتر، وزیر خارجه ایتالیا تایید کرده بود که دور دوم مذاکرات میان تهران و واشینگتن در رم برگزار خواهد شد.
عباس عراقچی، وزیر خارجه جمهوری اسلامی، هم در گفتوگوی تلفنی با وزیر خارجه عربستان سعودی گفته بود: «دور بعدی مذاکرات همچون دور نخست به میزبانی وزیر خارجه عمان در یکی از کشورهای اروپایی برگزار خواهد شد.»
اما اسماعیل بقائی، سخنگوی وزارت خارجه جمهوری اسلامی، شامگاه دوشنبه در مصاحبه با ایرنا گفت: «پس از رایزنیهای انجام شده، مقرر شد کماکان مسقط میزبان دور دوم مذاکرات باشد.»
بر اساس گفته این منابع، دولت اسرائیل بر این باور است که اگر حتی جمهوری اسلامی بتواند بخش کوچکی از برنامه هستهای خود را حفظ کند، پس از اتمام دوره ریاستجمهوری ترامپ و یا هر زمان که شرایط را مساعد ببیند، برنامه غنیسازی خود را دوباره از سر گرفته و به سرعت پیش خواهد برد.
بههمین دلیل، دولت اسرائیل خواهان امحا کامل برنامه غنیسازیِ جمهوری اسلامی برای همیشه است.
به گفته منابع ایراناینترنشنال، مقامهای اسرائیلی معتقدند جمهوری اسلامی حتی نباید اجازه حفظ بخش بسیار کوچکی از غنیسازی برای «مقاصد تحقیقاتی یا پزشکی» را داشته باشد چون به باور آنان، جمهوری اسلامی تحت پوشش این مقاصد، «برنامه تسلیحاتی» خود را پیش خواهد برد.
این دیپلماتها به ایراناینترنشنال گفتند، هدف جمهوری اسلامی از ورود به مذاکرات غیر مستقیم یا احتمالا مستقیم، تنها یک چیز است: «حفظ زیرساختهای برنامه غنیسازی ایران.»
به گفته این دیپلماتها، بنیامین نتانیاهو در سفر خود به واشینگتن، به مقامهای آمریکا توصیه نخواهد کرد که با جمهوری اسلامی مذاکره نکنند، اما از آنان خواهد خواست با پیششرط «برچیدن کامل برنامه غنیسازی»، وارد گفتوگوهای احتمالی با جمهوری اسلامی شوند.
پیش از سفر هم، چند مقامهای بلندپایه اسرائیلی که همراه با بنیامین نتانیاهو نخستوزیر اسرائیل به واشینگتن سفر کردهاند، به رسانههای عبریزبان گفتند که نتانیاهو در دیدار پیشرویش با دونالد ترامپ، رییسجمهور آمریکا، تمرکز خود را بر موضوع ایران خواهد گذاشت.
به گزارش وبسایت «والا»، یکی از مقامها گفته است که نتانیاهو در این دیدار نسخهی خود را از «اینکه یک توافق خوب با ایران باید چگونه باشد» به ترامپ ارائه خواهد داد.
او افزود: «نتانیاهو از توافقی حمایت میکند که به برچیدن کامل برنامه هستهای ایران منجر شود، مانند آنچه در لیبی رخ داد.»
مقامهای اسرائیلی به کانال ۱۲ نیز گفتهاند که نتانیاهو قصد دارد تمرکز مذاکرات را بر ایران بگذارد و نه لزوما بر تعرفههای تجاری ترامپ که در ظاهر بهعنوان دلیل اصلی این دیدار مطرح شدهاند.
پیشتر عباس عراقچی وزیر خارجه جمهوری اسلامی گفت که آمریکا «مگر در خواب ببیند» که توافقی شبیه به توافق واشینگتن با لیبی در سال ۲۰۰۳ با تهران داشته باشد.
تام کاتن، سناتور جمهوریخواه آمریکا نیز گفته بود که سیاستهای دوره اوباما-بایدن در قبال ایران به پایان رسیده و کارزار فشار حداکثری ترامپ صادرات ایران را متوقف و راه رسیدن به سلاح هستهای را مسدود خواهد کرد.
این سناتور جمهوریخواه افزود که ترامپ «گفته برای رسیدن به این هدف دو راه وجود دارد و در برابر به هر دو راه باز است. ترجیح او توافقی شبیه به توافق لیبی با ایالات متحده در سال ۲۰۰۳ است، اما اگر توافقی حاصل نشود، بمباران خواهد بود.»
ترامپ: در حال گفتوگوی مستقیم با ایران هستیم
ترامپ در جریان دیدار با نتانیاهو اعلام کرد که آمریکا در حال گفتوگوی مستقیم با جمهوری اسلامی است.
این خبر غیرمترقبه در شرایطی اعلام شد که عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی پیشتر اعلام کرده بود که هنوز مذاکرهای میان تهران و واشینگتن صورت نگرفته است.
ترامپ جزییاتی از محل گفتوگوی مستقیم واشینگتن و تهران ارائه نکرد.
مقامات جمهوری اسلامی گفته بودند که تهران در برابر خواستههای ترامپ برای مذاکره مستقیم درباره برنامه هستهای مقاومت کرده، ولی راه را برای گفتوگوهای غیرمستقیم باز گذاشته است.
اما رییسجمهوری آمریکا گفت: «مذاکرات ما با ایران در سطح نسبتا بسیار بالایی در حال انجام است. ما بهطور مستقیم با آنها مذاکره میکنیم. ما روز شنبه در نسبتا بالاترین سطح با ایران تعامل خواهیم کرد.»
او افزود:«ما یک نشست بسیار مهم خواهیم داشت و خواهیم دید چه اتفاقی میافتد. فکر میکنم همه موافقند که رسیدن به یک توافق بهتر از گزینههای دیگر است.»
ساعات اندکی پیش از اعلام ترامپ، اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت خارجه ایران، گفته بود تهران در انتظار پاسخ آمریکا به پیشنهاد ایران برای گفتوگوهای غیرمستقیم است. او تاکید کرد جمهوری اسلامی این پیشنهاد را «سخاوتمندانه، مسئولانه و شرافتمندانه» میداند.
یکی از مقامات ارشد جمهوریاسلامی هم در آخر هفته به رویترز گفت تهران مایل است گفتوگوهای غیرمستقیم از طریق عمان، که مدتهاست کانال پیامرسانی میان دو کشور بوده، ادامه یابد.
رییسجمهوری آمریکا با تاکید بر اینکه اگر این مذاکرات به نتیجه نرسد، ایران در معرض خطری بزرگ خواهد بود، گفت: «شاید توافق با ایران انجام شود.»
ترامپ که در کنار نتانیاهو در اتاق بیضی شکل کاخ سفید نشسته بود به خبرنگاران گفت که توافق با ایران، از اقداماتی که «من بخواهم درگیرشان شوم، یا اسرائیل بخواهد درگیرشان شود» بهتر است.
او افزود: «امیدوارم این گفتوگوها موفقیتآمیز باشند، و به نظرم اگر موفقیتآمیز باشند، به نفع ایران خواهد بود.»
او افزود: «ما درباره ایران صحبت کردیم که هرگز به سلاح اتمی دست نیابد، اگر بشود که از راه دیپلماتیک شبیه آنچه درباره لیبی بود صورت بگیرد.»
