با تهاجم روسیه علیه اوکراین، افزایش دوباره موارد ابتلا به کرونا و بحران آب وهوایی، کودکان با دنبال کردن اخبار در این زمینه در رسانههای اجتماعی نگرانی و مضطرب میشوند. اما بهترین راه برای مدیریت اضطراب کودکان چیست؟
به نوشته گاردین، کودکان هنگام صرف غذا یا در مدرسه، در لحظات بیپرده درست قبل از خاموش شدن چراغها و رفتن به رختخواب اغلب آنچه را که واقع آنها را آزار میدهد فاش میکنند و بسیاری از والدین اکنون با پرسشهایی روبرو میشوند که پاسخ به آنها برایشان دشوار است.
در حالیکه اضطراب در میان کودکان غیر اوکراینی در مقایسه با آنچه که همسالان آنها در اوکراین زیر بمباران موشکهای روسیه متحمل میشوند کمتر است، اما همهگیری ویروس کرونا که منجر به افزایش مشکلات سلامت روان در میان کودکان و نوجوانان شده است، بسیاری از والدین را در مورد تاثیر زندگی این دوران آخرالزمانی بر کودکان دچار سردرگمی کرده است.
هنوز بسیاری از والدین مطمئن نیستند که باید در مورد اخبار و واقعیت جنگ اوکراین با کودکان حرف بزنند و یا در شرایطی که دنیا به آرامی از بحران همهگیری بیرون میآید باید به کودکان خود اطمینان خاطر دهند که جهان قرار نیست دوباره با بحران دیگری دست و پنجه نرم کند.
به نوشته روزنامه گاردین، لیز، نویسنده و مادر سه فرزند ۱۲، ۱۴ و ۱۶ ساله، میگوید: «من به دروغ گفتن به بچهها اعتقاد راسخ دارم. ما در طول دوران همهگیری به فرزندان خود گفتیم که حال همه ما خوب است و نگران نباشند، همانطور که حال ما واقعا خوب بود. من با خود گفتم اگر اتفاق وحشتناکی بیفتد، همانموقع در مورد آن کاری میکنم و لازم نیست پیش از اتفاق نگران آن باشم. من بار نگرانی در مورد آینده را روی دوش بچهها نمیگذارم.»
اما جولیا، مادر سه نوجوان ۱۴، ۱۷ و ۱۹ ساله، پشیمان است که وقتی کرونا برای اولین بار در چین ظاهر شد به آنها اطمینان داد که جای نگرانی نیست. به فاصله چند هفته، پسرهای نوجوان او مجبور شدند در قرنطینه باشند و مادربزرگشان در خانه سالمندان درگذشت. او میگوید در چنین شرایطی «یاد گرفتم که وقتی مطمئن نیستم، هرگز اطمینان خاطر ندهم. اما من نگرانم که پس از دو سال همهگیری، ما بلافاصله وارد دنیای ترسناکتری شده باشیم.[ما در دنیایی زندگی میکنیم] که پدر و مادر بودن دشوار است.»
دکتر جین گیلمور، مشاور روانشناس بالینی و نویسنده کتاب چگونه با کودک خود گفتوگوهای باورنکردنی داشته باشیم، صداقت را توصیه میکند. «اگر چیزی بگویید که برای فرزندتان قابل باور نیست، ممکن است به حس اعتماد او آسیب برساند، و وقتی ما در یک دوره زمانی هستیم که اوضاع ناپایدار است، حفظ احساس ثبات و امنیت دقیقا همان چیزی است که کودکان به آن نیاز دارند.»
اما او تاکید میکند که صادق بودن به این معنا نیست که هر آنچه را میدانید به کودکان بگویید. به عنوان مثال، برای یک کودک خردسال، میتوانید از یک قیاس از زندگی روزمره استفاده کنید تا توضیح دهید که چرا جنگ شروع شده است. مثلا به آنها بگویید اگر کسی چیزی را که به او تعلق ندارد بردارد، اشکال دارد. توضیح شما لازم نیست طولانی باشد.
در مورد سوالاتی که خود والدین نیز با آنها مشکل دارند، مانند اینکه آیا این آغاز جنگ جهانی سوم است، او پیشنهاد میکند که وارد جزئیات نشوید. او میگوید به بیان یک سری حرفهای کلی معتقد است؛ مثلا بگویید: «بله، این یک موضوع نگرانکننده است، اما کشورها با هم کار میکنند تا بفهمند چه کاری باید انجام دهند. توجه داشته باشید که زندگی روزمره در کشور ما مانند همیشه خواهد بود.»
او همچنین به والدین توصیه میکند قبل از شروع بحث با بچهها از آنچه آنها شنیده و میدانند آگاهی پیدا کنند و بر اساس آن با آنها صحبت کنند. اولین سوالات این باشد که: «چه چیزی میخواهید بدانید؟» نه اینکه بپرسید: «نگران چه چیزی هستید؟» برخی کودکان که بزرگترند شاید علاقمند به دانستن فکتها در مورد جنگ باشند مانند اینکه تحریم چیست؟ برخی دیگر شاید فقط بخواهند در مورد امنیت اوضاع اطمینان حاصل کنند و پرسش آنها شاید این باشد که «آیا خطری مرا تهدید میکند؟»
گاردین در ادامه مینویسد با بچههای کوچکتر میتوانید اخبار را با هم تماشا کنید. اگر نوجوانان در مورد چیزی که در شبکههای اجتماعی دیدهاند حرف بزنند آنها را مسخره نکنید، بلکه پیشنهاد کنید آن مطلب یا ویدئو را با آنها ببینید. شاید محتوی درست باشد اما مهم است که به آنها مهارتهای ارزیابی انتقادی برای تایید صحت محتوی را یاد بدهیم. اگر ترشرویی کنید و بگویید: «چیزی را که در شبکههای اجتماعی دیدهاید برای من نیاورید، فرصت گفتوگو را از دست دادهاید.»
در مورد کودکانی که مستعد مضطرب شدن هستند، گیلمور میگوید همه چیز به این بستگی دارد که چگونه این موضوع را ارائه کنید. «نحوه ارائه بحث، لحن صدایتان، سرعتی که با آن صحبت میکنید همه به کودکان کمک میکند تا درک بهتری نسبت به اتفاقاتی که در جهان در حال وقوع است داشته باشند و بدانند چه احساسی باید داشته باشند. اگر والدین آرام به نظر برسند، فرزندانشان بیشتر احساس آرامش میکنند.»
وقتی کودکان را به این وا میدارید که احساسات خود را شناسایی کنند و یا احساسات آنها را دوباره برایشان بازگو میکنید (مثلا بگویید: من فکر میکنم شما اضطراب دارید...) میتواند به آنها کمک کند احساس کنترل بیشتری داشته باشند.
برای کودکانی که مدام از یک سناریو به سناریوی بعدی میروند و برای هر کدام سوالی دارند او پیشنهاد میکند که آنها را تشویق کنید تا نگرانیهای خود را در طول روز یادداشت یا ثبت کنند و سپس یک ساعت مشخص در روز برای بحث در مورد آنها تعیین کنید. به آنها کمک کنید تشخیص دهند که کدام ترس از زمان نوشتن آن محو شده است، کدام ترس هنوز بزرگ و کدام نسبتا کوچک است. نگرانیها اغلب در لحظه شدید هستند اما با گذشت زمان از بین میروند.
والدین همچنین میتوانند برای کودکان توضیح دهند که اگرچه اخبار ممکن است تاریک به نظر برسند، اما زندگی همیشه این گونه نخواهد بود و برخی مانند استیون پینکر روانشناس معتقدند که روند کلی پیشرفت بشر از خشونت دور است.
برخی خانوادهها با سوالات پیچیدهتری روبرو میشوند. ناتاشا دو دهه پیش از روسیه به بریتانیا مهاجرت کرد. دو پسر ناتاشا در بریتانیا به دنیا آمدهاند اما پدر و مادرش هنوز در مسکو زندگی میکنند. او تصاویری از تظاهرات ضد جنگ در روسیه به فرزند ۱۴ ساله خود نشان میدهد و توضیح میدهد که بسیاری از مردم عادی روسیه از این تهاجم بیزارند، و آن دسته از مردم روسیه که از جنگ حمایت میکنند فقط به این دلیل است که تحت تاثیر تبلیغات دولت روسیه قرار دارند.
آنچه همهگیری در دو سال گذشته برای بسیاری از والدین به ارمغان آورده رسیدن به این باور تلخ است که نمیتوان از کودکان در مقابل همه چیز محافظت کرد. وقتی در دوران قرنطینه پارکهای بازی بسته شده بود و کودکان نمیتوانستند دوستان و پدربزرگ و مادربزرگ خود را ببینند، دیگر راهی برای پنهان کردن باقی نمانده بود. وقتی رسانههای اجتماعی مانند تیک تاک پر است از ویدئوهایی از کییف، محافظت از نوجوانان در برابر جنگ دشوار میشود.
گیلمور میگوید زندگی در شرایط سخت میتواند به کودکان کمک کند ابزارهای مقابله با شوکهای بزرگ در بزرگسالی را به دست آورند. او میگوید: «یکی از چیزهایی که ما به عنوان والدین باید یاد بگیریم روشهای مدیریت بحران است. من نمیگویم که این دوره آسانی در زندگی خانوادگی است. اما این فرصتی است برای خانوادهها که به خود بگویند ما در شرایط نگرانکنندهای قرار داریم، اما آرامش خود را حفظ میکنیم و ادامه میدهیم.»
این گروهها و داوطلبان به مقابله پرده آهنین جدیدی رفتهاند که روسیه با محدودتر کردن اینترنت به راه انداخته است. آنها ابزارهایی ساختهاند که به هر کسی اجازه میدهد حقایق را در اختیار شهروندان روسیه قرار دهد؛ از ارسال پیامک حاوی آمار تلفات غیرنظامیان در جنگ گرفته تا ویدئوهای ضد جنگ و ایجاد وبسایتهای خبری برای دور زدن ممنوعیتهای دولت روسیه.
داوطلبان حتی پایگاههای اطلاعاتی حاوی اطلاعات شخصی پرسنل نظامی روسیه را نیز جمعآوری کردهاند. واشینگتن پست در مقالهای به جزییات این ابتکارات پرداخته است.
پس از جنگ سرد که رسانههای تحت حمایت دولت آمریکا مانند رادیو اروپای آزاد پیامهای ضدکمونیستی را در سراسر کشورهای شوروی پخش میکردند، غرب، هرچند اغلب بیثمر، تلاش کرده حباب تبلیغاتی که مردم روسیه را احاطه و منزوی میکند بشکند.
اما دنیای امروز و دسترسی به اینترنت جنگ اطلاعاتی را بیش از هر زمان دیگری به جریان انداخته است و این امکان را فراهم کرده که با طراحی ابزارهای هوشمند به دورترین مردم دنیا نیز دسترسی پیدا کرد.
داوطلبانی که امروزه پشت این تلاشها هستند میگویند امیدوارند بتوانند با سرکوب و فجایع انسانی که دولت روسیه در این جنگ به راه انداخته مقابله کنند. برخی گروههای حقوق بشری روسیه میگویند از آغاز تهاجم روسیه به اوکراین، هزاران نفر از مردم روسیه در اعتراضات ضد جنگ دستگیر شدهاند.
از طرفی قدرت و سرعتی که کرملین برای دور کردن میلیونها نفر از مردم روسیه از اینترنت آزاد به کار برده، ممکن است این تلاشها را بیثمر کند.
دولت روسیه با انتقاد از سانسور کشورهای غربی، دسترسی به شبکههای اجتماعی فیسبوک، توییتر و اینستاگرام و همچنین وبسایتهای پخشکنندههای متکی به بودجه عمومی مانند بیبیسی در کشور بریتانیا، دویچه وله در آلمان و رادیو اروپای آزاد/رادیو آزادی و صدای آمریکا و سایتهای خبری مستقل که برای مخاطبان روسی جذاب است را یا مسدود یا محدود کرده است.
بر اساس قانون جدیدی که «اخبار جعلی» نام دارد و ولادیمیر پوتین، رئیسجمهور روسیه آن را امضا کرد، روزنامهنگارانی که با اقدامهایی مانند جنگ خواندن تهاجم روسیه به اوکراین با ماشین تبلیغاتی دولت مخالفت میکنند با حکم ۱۵ سال زندان روبرو خواهند شد. این امر واشنگتن پست و سایر سازمانهای خبری را مجبور به توقف گزارش در داخل روسیه کرد. شبکههای تلویزیونی و رادیویی مستقل و پرطرفدار در روسیه تعطیل یا ممنوع شدهاند.
اما اینترنت نشان داده چقدر چنین خفقانهای سنتی میتوانند ناکارآمد باشند و پیامهای سیاسی با چه سرعتی میتوانند در فضای مجازی منتشر شوند. پس از اینکه یک تهیهکننده تلویزیون دولتی روسیه به نام مارینا اووسیانیکوا با پلاکارد «نه به جنگ» در یک برنامه خبری دولتی ظاهر شد، این لحظه تقریباً بلافاصله در اینترنت روسیه پخش شد و صفحه فیس بوک او با هزاران کامنت مثبت که برخی از آنها به زبان روسی بودند بمباران شد.
او در یک پیام ویدیویی که قبل از دستگیریاش در تلگرام پست و به طور گسترده به اشتراک گذاشته شد گفت: « من از اینکه اجازه دادم دروغ روی صفحه تلویزیون برود و اجازه دادم مردم روسیه زامبی شوند شرمنده هستم.» یک سایت خبری مستقل روسی زبان که روسیه اخیرا آن را ممنوع کرده، روز سه شنبه گزارش داد کارکنان برخی شبکههای دولتی برای دسترسی و درک اخبار جنگ رسانههای غربی را دنبال میکنند.
بیبیسی، دویچهوله و توییتر لینکهایی روی سایتهای تور خود که با یک مرورگر رایگان قابل دسترس هستند و همچنین راهنماهایی به زبان روسی در مورد نحوه مشاهده آنها منتشر کردهاند.
دادههای بازار نشان میدهد برنامههای وی پی ان یا شبکه خصوصی مجازی که به مردم در روسیه امکان دسترسی به سایتهای ممنوعه را میدهند، در هفتههای اخیر میلیونها بار در اپلیکیشن اپل و گوگل دانلود شدهاند.
دولت آمریکا همچنین از حضور مداوم شرکتهایی مانند کلود فلر (Cloudflare)، که یک شرکت امنیت سایبری است برای آنلاین نگه داشتن وب سایتها در اینترنت استفاده میشود حمایت میکند. این شرکت با درخواستهایی برای حذف سایتهایی که سیاستهای کرملین را تبلیغ میکنند، مواجه شده است، اما به دلیل نگرانی از اینکه این اقدام منجر به آفلاین شدن سایر مشتریانش از جمله رسانههای مستقل که اخبار واقعی را به مردم روسیه میرسانند شود مقاومت کرده است.
وزارت امور خارجه آمریکا از این شرکت حمایت کرده، به طوری که سخنگویی به واشنگتن پست گفت: « حفظ جریان اطلاعرسانی به مردم روسیه تا حد امکان حیاتی است.»
نیویورک تایمز و واشنگتن پست کانالهایی را در تلگرام که پیامرسان بدون سانسور و محبوب در روسیه است، راهاندازی و دسترسی به برخی پوششهای جنگ را در روسیه و اوکراین رایگان کردهاند.
بیبیسی نیز که از تلگرام استفاده میکند، میگوید موج مخاطبانش در پلتفرمهای دیجیتال روسی زبان این رسانه افزایش یافته است. تنها در اولین هفته جنگ نزدیک به ۱۷ میلیون نفر به این پلتفرمها روی آرودهاند. اما این غول خبری بریتانیایی همچنین برای دسترسی به شنوندگان روسی به یکی از نخستین شگفتیهای رسانه یعنی رادیو موج کوتاه، روی آورد و گفت در این ماه پخش با فرکانسهای جدیدی را آغاز میکند که «به خوبی در کیف و بخشهایی از روسیه قابل دریافت هستند.»
توماس کنت، رئیس سابق رادیو اروپای آزاد/رادیو آزادی، هفته گذشته در مقالهای نوشت که استراتژیستهای غربی باید گزینههای ابتکاری بیشتری برای دامن زدن به نارضایتیها در داخل روسیه، مانند سازماندهی کارزارهایی برای ایمیل فایلهای صوتی، برگزاری جلسههای بحث به صورت بسته در شبکههای اجتماعی کوچک و قاچاق فلش مموری در نظر بگیرند.
کنت نوشت: «رهبران کرملین نمیتوانند برای همیشه نارضایتی عمومی را نادیده بگیرند، حتی اگر فعلاً حاضر باشند هر کسی را که جرأت اعتراض در خیابانها را دارد مورد خشونت قرار دهند. جهان غرب باید نشان دهد که به مردم روسیه احترام میگذارد، حتی اگر رژیم این کار را نکند. این به معنای نشان دادن تعهد به این اصل است که روسها حق دارند به اطلاعات و اخبار دسترسی داشته باشند.»
رادیو اروپای آزاد/رادیو آزادی و بیبیسی میگویند که از زمان تهاجم روسیه و سرکوب رسانههای مستقل، شاهد رشد چشمگیر مخاطبان سرویسهای روسی زبان خود بودهاند.
وب سایت رادیو آزادی در دو هفته اول جنگ شاهد افزایش ۸۶ درصدی بازدیدکنندگان منحصر به فرد خود از روسیه بود. در یوتیوب، بسیاری از آخرین ویدیوهای آن بیش از۱ میلیون بازدید شده است. جیمی فلای، رئیس و مدیر اجرایی رادیو آزادی گفت مردم همچنین با ارسال خبرها از طریق تلگرام و ایمیل، سانسور در روسیه را دور میزنند. او گفت مانند دوران جنگ سرد مردم همواره راهی برای دستیابی به خبار و اطلاعات پیدا میکنند.
فراتر از تلاشهای رسمی، تیمهایی از برنامه نویسان رایانه نیز اقدامهایی را برای برانگیختن خشم عمومی در روسیه آغاز کردهاند. یکی از این گروهها وبسایتی راهاندازی کردهاند که آدرس ایمیل، تلفن یا شماره واتساپ یک شهروند روسی با یک پیام از پیش نوشته شده را منتشر میکند که بازدیدکنندگان میتوانند از آن طریق با آن شهروندان تماس بگیرند.
به گفته یکی از برنامهنویسان، دهها میلیون شماره تلفن و ایمیل ار شهروندان روسی که از پایگاههای دادههای در این کشور هک شده در اختیار این گروه است. او گفت میلیونها پیام، که برخی از آنها عکسهای جنگ یا آمار کشتههای غیرنظامی را نشان میدهد، در کمتر از دو هفته به شماره شهروندان روسی ارسال شده است. این تیم به سرعت در حال توسعه زیرساختهای خود است و سرورهای آنها از یک عدد در اوایل ماه مارس به ۱۶ سرور رسیده و سایر عملیات توزیع انبوه نیز در دست انجام است.
گروه دیگری موتور جستجوگری ساختهاند که اطلاعات شخصی نظامیان روسی از جمله نام و آدرس محل زندگی و شماره تلفن و مشخصات پاسپورت آنها را در اختیار قرار میدهد. یکی از مهندسان نرمافزار در این گروه میگوید میتوان از این دادهها برای آگاه کردن مردم روسیه در مورد اقدامهای جنگی دولت روسیه و تحقیق و در مورد جرایم جنگی که روسیه مرتکب میشود استفاده کرد. او میگوید: « نمیدانم این کار چقدر طول میکشد و یا اصلا انجام میشود یا خیر اما همینقدر میدانم که هر کدام از ما در یک جبهه می جنگیم و من هم در جبهه خودم میجنگم.»
جنگ اوکراین وارد هفته چهارم شده و ولودیمیر زلنسکی، رییسجمهور اوکراین از پوتین درخواست گفتوگوی مستقیم کرده است.
زلنسکی همچنین روز ۲۷ اسفندماه گفت در ویدیویی شبهنگام خطاب به مردم اوکراین گفت که بیش از ۹ هزار تن در روز پنجشنبه قادر به فرار از شهر ماریوپل شدهاند و بیش از ۱۸۰ هزار نفر توانستهاند از راه کریدورهای بشردوستانه این شهر را ترک کنند.
بر اساس آمار آژانس مهاجرت سازمان ملل، جنگ حدود ۶/۵ میلیون نفر را در داخل اوکراین آواره کرده و دستکم ۳/۲ میلیون پناهنده از اوکراین به دیگرکشورها گریختهاند. اوکراین میگوید که هزاران نفر کشته شدهاند.
جنگ چطور پیش میرود؟
روز ۲۷ اسفند موشکها و آتشبار اطراف کییف را نشانه گرفت و در غرب اوکراین در شهر لویو هم رگبار موشک روسیه یک کارخانه تعمیر هواپیما را هدف گرفت. دستکم یک نفر در حمله به لویو کشته شد.
لویو به گذرگاهی برای مردمی که از باقی مناطق اوکراین میگریزند و آنانی که برای امداد و یا پیوستن به جنگ وارد این کشور میشوند تبدیل شده است.
مقامهای اوکراین پیشتر گفتند که شهر محاصرهشده ماریوپل در جنوب دسترسی خود را به دریای آزوف که متصل به دریای بسیار بزرگتر «سیاه» است را از دست داده است.
بیمارستانها، مدارس و ساختمانهایی که مردم در آنها پناه گرفتهاند در سراسر اوکراین موردحمله قرار گرفتهاند.
در فضا چه میگذرد؟
در همین حال سه فضانورد روس به ایستگاه بینالمللی فضایی رسیدند. این کیهاننوردان لباسهای زرد با تکهدوزی آبی داشتند که دو رنگ پرچم اوکراین است.
این کیهاننوردان بعدتر موفق به تماس خانوادههایشان بر روی زمین شدند و هنگامی که از اولگ آرتمیف، یکی از آنها درباره لباس کیهاننوردان پرسیده شد او گفت که هر گروه از فضانوردان رنگ لباس خودش را انتخاب میکند و در حقیقت آنها مقدار زیادی مواد اولیه برای تهیه لباس داشتهاند که رنگشان زرد بوده و باید مصرف میشده پس آنها زرد پوشیدهاند.
از زمان آغاز جنگ، بسیاری افراد از رنگ پرچم اوکراین برای نشان دادن همبستگی با این کشور استفاده کردهاند. مشخص نیست که لباس زردرنگ متحدالشکل فضانوردان روس قرار بوده چه پیامی در بر داشته باشد.
جشن الحاق شبهجزیره کریمه در مسکو جشن بزرگی بود؟
بنا بر آمار پلیس مسکو بیش از ۲۰۰ هزار نفر در تجمع و کنسرتی بهمناسبت هشتمین سال الحاق شبهجزیره کریمه اوکراین به روسیه در مسکو، پایتخت، شرکت کردند. اما بسیاری کانالهای تلگرام منتقد کرملین، گزارش دادند که به دانشآموزان و کارکنان موسسات دولتی دستور داده شده بود که برای بزرگداشت سالگرد الحاق شبهجزیره کریمه، در این راهپیماییها و کنسرتها شرکت کنند.
پوتین چند روز پیش از این تجمع، مخالفان جنگ در داخل روسیه را به پشههایی تشبیه کرد که از سوی غرب فرستاده شدهاند تا روسیه را تضعیف کنند. صدها معترض به جنگ در روسیه دستگیر شدهاند. مقامهای روسیه همچنین به سرکوب خبرگزاریهای مستقل در این کشور ادامه میدهند.
آرنولد شوارتزرنگر، بازیگر آمریکایی، در پیامی ویدیویی، مردم روسیه را که در خیابانها علیه جنگ تظاهرات میکنند را قهرمانهای جدید زندگیاش خواند و گفت که کرملین درباره جنگ اوکراین به مردم روسیه دروغ میگوید.
رهبران جهان چه میکنند؟
جو بایدن، رییسجمهور آمریکا و شی جینپینگ، رییسجمهور چین روز ۲۷ اسفندماه نزدیک به دو ساعت تماسی ویدیویی داشتند. ایالات متحده در این تماس کوشید تا پکن را از فراهم آوردن سلاح نظامی یا کمک اقتصادی به حمله روسیه به اوکراین منصرف کند. بایدن تبعات چنین اقداماتی برای چین را به جینپینگ یادآور شد. جن ساکی، سخنگوی کاخ سفید، از صحبت کردن درباره جزئیات تبعات احتمالی برای چین خودداری کرد اما یک مقام ارشد کاخ سفید گفت که بایدن در گفتوگو با جینپینگ به انزوای اقتصادی که روسیه با آن مواجه شده است، اشاره کرده است.
شی جینپینگ نیز در گفتوگو با بایدن بر مذاکرات میان ایالات متحده و روسیه تاکید کرد و آمریکا را مقصر بحران اوکراین دانست.
امانوئل مکرون، رییسجمهور فرانسه هم خواستار آتشبس فوری شده است.
شمار تلفات غیرنظامیان تا به اینجا چقدر است؟
بنا بر اعلام دفتر حقوقبشر سازمان ملل، از زمان آغاز جنگ حدود ۱۰۰۰ غیرنظامی در اوکراین جان خود را از دست دادهاند. اما به نظر میرسد این ارقام بسیار کمتر از عدد اصلی باشد. مقامهای اوکراینی میگویند که هزاران نفر کشته شدهاند.
واکنش جهان به جنگ اوکراین چگونه بوده است؟
آمریکا و متحدانش مقادیر زیادی تحریم وضع کردهاند تا اقتصاد روسیه را فلج کنند. صدها شرکت بینالمللی هم اعلام کردهاند که فعالیتهای خود در روسیه را متوقف میکنند و شرکتهایی که از روسیه خارج نشدهاند هم برای توقف فعالیت در این کشور تحتفشارند.
پاپ فرانسیس با تقبیح حمله روسیه به اوکراین، خواستار کمک به اوکراینیهایی شده که هویت، تاریخ و سنتشان آماج حمله قرار گرفته است. پیام پاپ فرانسیس در زمره تندترین سخنان او و در حمایت از حق اوکراین برای وجود بهعنوان کشوری مستقل بود.
سازمانهای امدادی نیز تلاشهایشان برای رساندن کمکهای اضطراری به غیرنظامیان و پناهجویانی که اوکراین را ترک کردهاند افزایش دادهاند. شهر زسزو در لهستان که حدود ۱۰۰ کیلومتر با مرز اوکراین فاصله دارد به کانون کمکهای بشردوستانه منطقه تبدیل شده است.
گزارش سیمون شاه، خبرنگار تایم، روایتی از بازگشت مادران اوکراینی به این کشور برای پیوستن به فرزندانشان و یا نجات دادن آنها از آتش جنگ است.
در شهر لویو، واقع در غرب اوکراین، الیسا کوشلوا در خیابانها راه میرود، آنچنان منتظر است که حتی میترسد پلک بزند. هودی و شلواری با عکس میکیموس پوشیده است. برف روی موی قرمزش مینشیند. هوا فقط ۴ درجه است.
الیسای ۳۲ ساله از پسر ۹ سالهاش در ماریوپل جدا افتاده است؛ الیسا هنگامی که جنگ در اوکراین شروع شد در اسپانیا بود. این اولین سفر در تمام طول عمرش به خارج اوکراین بود. پسر الیسا همراه پدر و مادربزرگش زندگی میکند و روزهاست که تماس الیسا با او قطع شده و چشم از موبایلش برنمیدارد و چشم روی چشم نمیگذارد، مبادا پیامی برسد و او خواب باشد. الیسا میگوید که رسیدن به پسرش، تنها آرزوی اوست.
الیسا وقتی در اسپانیا بود تقریبا هر روز با پسرش تماس ویدیویی داشت و رقص امواج و غروب آفتاب را به او نشان میداد. پسرش هم مدال اولین مسابقه تکواندویی که شرکت کرده بود را با غرور رو به دوربین گرفته بود تا او ببیند.
اما ۲۴ فوریه و روز حمله روسیه به اوکراین رسید. الیسا شتاب کرد تا خودش به ماریوپل برساند، اما حالا پس از سه هفته، تازه به لویو رسیده است. شهری بزرگ در مرز با لهستان که حالا به پناهگاه امنی برای اوکراینیهایی که از جنگ فرار میکنند تبدیل شده است. او گفت که همه سعی میکنند او را از رفتن به ماریوپل منصرف کنند.
اگرچه موج بزرگی از فرار از اوکراین جریان دارد، مردان ۱۸ تا ۶۰ ساله از خروج از اوکراین منع شدهاند و اگرچه اعزام به جنگ اجباری وجود ندارد، اما در اوکراین، نجنگیدن مردان مایه شرمساری محسوب میشود. دولت اوکراین از زنان خواسته خانوادههایشان را اولویت بدهند.
در مقایسه با جمعیتی که خارج میشوند، شمار کمتری به اوکراین برمیگردند تا به صف مبارزه بپیوندند. بر اساس آمار گارد مرزی اوکراین، از زمان آغاز جنگ، تقریبا حدود ۲۶۰ هزار اوکراینی به کشورشان بازگشتهاند. بیشتر این شمار مردهاییاند که میخواهند سلاح به دست بگیرند.
از هر ۵ نفر، یک نفر زن است که برخی از این زنان هم عازم نبرد خواهند بود. اما اکثریت، زنانیاند که پیش خانوادهشان برمیگردند؛ مادربزرگی که میرود تا از فرزند پسر ارتشیاش نگهداری کند، دخترانی که برمیگردند تا کنار پدر و مادر سالمندشان باشند، خواهرانی که برمیگردند تا کمک شریک زندگی برادرشان باشند و مادرانی مانند الیسا که با یک دنیا امید و آرزو برای در آغوش کشیدن فرزندانشان به اوکراین بازمیگردند.
داستان الیسا از ایستگاه قطار شهر پرزمیسی در لهستان آغاز شد. البته او تنها مادری نبود که میرفت تا به فرزندش بپیوندد.
ناتالی خمل ۳۳ ساله، مادر دیگری است که از بیتالمقدس در اسرائیل به اوکراین بازمیگشت تا کنار فرزندان ده و چهاردهسالهاش باشد که با پدرشان، همسر سابق ناتالی، نزدیک کییف، پایتخت، زندگی میکنند. در محدوده همان شهرهای کوچک حومه کییف که موشکهای روسیه اخیرا بر سرشان فرود آمد و جان شمار بالایی از غیرنظامیان را گرفت.
ناتالی میگوید که هیچچیز جز رسیدن به بچههایش برایش مهم نیست و اگر مجبور شود پیاده خودش را به آنها میرساند. او گفت که فرزندانش گفتهاند حتی فکر برگشتن به اوکراین را از سرش بیرون کند اما او راه دیگری ندارد، باید برود که با آنها باشد.
آنسوتر آنا آبراموسوا نشسته و از فنجانی کوچک چای مینوشد. آنا ۳۵ ساله، دامپزشک بود اما تابستان گذشته منطقه دونباس، در شرق اوکراین را بهمقصد لهستان ترک کرد تا در یک انبار شرکت آمازون مشغول به کار شود. او یکی از صدها هزار زن اوکراینی است که هر ساله برای کار روانه خارج میشوند تا بتوانند خانوادههایشان را تامین کنند.
آنا برای کار به لهستان رفت تا دو پسر نوجوانش را تامین کند و حالا هم بهخاطر آنها به اوکراین برمیگردد. او میگوید حتی اگر بمب روی سرشان بیفتد «اتفاقی است که افتاده» اما دستکم او هر چه در توانش بوده برای آنها انجام داده است.
همگی سوار قطار میشوند. الیسا به دو قطاری که در جهت مخالف میرود و مادران و کودکان داخل آنها چشم میدوزد. موبایلش را محکم در دستش میچسبد.
خیلی زود، گندمزارهای اوکراین پدیدار میشود و سرعت قطار پیش از توقف در ایستگاه آرام میشود. گارد اوکراینی مسافران را بازرسی میکنند و به داوطلبان خارجی میگویند که کجا نامنویسی کنند. پس از ورود به اوکراین، قطار بار دیگر میایستد و این بار توقف ساعتها طول میکشد. سپس مسافران تخلیه میشوند تا سوار قطاری دیگر شوند. اشک شوق و شادی روان است. ناتالی بهانگلیسی فریاد میزند : «به اوکراین خوش آمدید!»
اما با به راه افتادن قطار و حرف زدن از جنگ، جو تیرهوتار میشود. هر چند نفر حلقه زدهاند و روی گوشیشان اخبار را دنبال میکنند.
وقتی قطار در ایستگاه لویو توقف میکند، شب شده است و سفر دهساعته به پایان میرسد؛ سفری که در روزگار صلح، تنها کمی بیش از دو ساعت طول میکشیده است. مادران از قطار پیاده و در دل تاریکی گم میشوند. همهشان امیدوارند که بتوانند به قطاری که به مقصدشان میرود، برسند.
ناتالی ۲۴ ساعت بعد پیام میدهد که موفق شده فرزندانش را از کییف خارج کند. او که در چرنویستی، در جنوبغرب اوکراین است، سلفی با دخترش آناستازیا میفرستد. هر دو موی سیاهشان را دمموشی بستهاند و خندان در تخت یکدیگر را در آغوش کشیدهاند. ناتالی خیلی زود بچهها را به رومانی خواهد برد و برایشان درخواست ویزای اقامتی اسرائیل خواهد داد.
آنا هم به زادگاهش برگشته است. در راه بازگشت، از کنار تانکهای روسی و غوغای آژیر خطر در گوشش، گذشته است. او میگوید که دیگر هرگز اوکراین را ترک نخواهد کرد. او پسرش وانیا را در تماسی ویدیویی نشان میدهد و میگوید که وانیا خیلی زود به سن پیوستن به ارتش میرسد.
الیسا، در مسافرخانهای در لویو است و میگوید که اخباری که از ماریوپل میرسد تابآوردنی نیست؛ در کوچهها از کشته پشته درست شده است. مادر الیسا که در دنیپرو در مرکز اوکراین زندگی میکند به دخترش گفته همان جایی که مانده بماند و از جایش جم نخورد.
بر اساس آمار مقامهای اوکراینی، دستکم ۲۵۰۰ غیرنظامی در ماریوپل جانشان را از دست دادهاند. ماریوپل، شهری با نیممیلیون جمعیت آماج حمله نیروهای روسیه است. برق و گرما و آب و ارتباط و همهچیز از دست رفته و مردم رفتگانشان را در گورهای دستهجمعی دفن میکنند. راه فرار مردم مینزده و پرخطر است اما افراد کمی توانستهاند شهر را ترک کنند. الیسا امیدوار است پسرش یکی از آنها باشد.
پس از تقریبا دو هفته سکوت و بیخبری، تلفن همسر سابق الیسا زنگ میخورد و او گوشی را جواب میدهد. صدای پسر الیسا هم از آن سوی خط میآید. الیسا که در قطاری به سمت شرق میرود میگوید شادی او وصفناپذیر است. او میگوید که جای پسر و همسر سابقش هنوز بیخطر نیست اما آنها به امنیت نزدیکتر شدهاند.
سیما باهوس، معاون دبیرکل سازمان ملل در جلسه افتتاحیه نشست سالانه کمیسیون وضعیت زنان گفت هر روز که از جنگ میگذرد آسیب بیشتری به زندگی، امید و آینده زنان و دختران اوکراینی وارد میشود.
او افزود این واقعیت که جنگ بین دو کشور تولیدکننده گندم و نفت است، امنیت غذایی و دسترسی به خدمات اولیه و ضروری را در سراسر جهان تهدید میکند و «این نیز بیشترین تاثیر را بر زنان و دختران خواهد گذاشت».
باهوس گفت: «من دعا میکنم که آنها (زنان) و همه کسانی که جنگ را تجربه میکنند به زودی روی صلح را ببینند.»
توانمندسازی زنان در مقابله با تغییرات اقلیمی در اولویت بحثهای نشست دو هفتهای امسال قرار دارد. این اولین جلسه حضوری کمیسیون بررسی وضعیت زنان در سه سال گذشته و پس از همه گیری ویروس کروناست.
باهوس گفت: «مانند همه بحرانها، تغییرات آبوهوایی نیز بیشترین هزینه را برای زنان و دختران دارد.»
او که مدیر اجرایی سازمان ملل متحد زنان است، گفت این امر به ویژه در مورد زنانی که نتوانستهاند مناطق جنگی را ترک کنند، زنان سرپرست خانوار، زنان روستایی، دختران جوانی که به دلیل طی مسیری طولانی برای آوردن آب در زمان خشکسالی ترک تحصیل میکنند، زنانی که نمیتوانند به زمین دسترسی داشته باشند، زنان مسن و زنان بدون دسترسی به منابع مالی صدق میکند.
آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل، با بیان اینکه جهان هنوز تحت سلطه مردان است گفت: «این نتیجه هزاران سال حاکمیت مرد سالاری است که زنان را کنار گذاشته و مانع از شنیده شدن صدای آنها شده است.»
گوترش گفت: «بحران آبوهوایی، آلودگی، بیابانزایی و از دست دادن تنوع زیستی همراه با همهگیری کووید-۱۹ و تاثیر جنگ اوکراین و سایر درگیریها همه را تحت تاثیر قرار میدهد اما زنان و دختران با بزرگترین تهدیدها و عمیقترین آسیبها مواجهاند.»
دبیرکل سازمان ملل در ادامه افزود: «زمانی که منابع طبیعی محلی از جمله غذا و آب در معرض تهدید قرار میگیرند و جایگزینی برای آنها وجود ندارد زنان بیشترین آسیب را میبینند. تغذیه، درآمد و معیشت زنان کشاورز به طور نامتناسبی تحت تاثیر بحرانهای زیست محیطی و اقلیمی شدید مانند خشکسالی و سیل قرار گرفته است.»
گوترش گفت شواهد زیادی وجود دارد که نشان میدهد بین ازدواج کودکان و استثمار آنها و بحران اقلیمی ارتباط وجود دارد. تحقیقات نشان میدهد در زمان وقوع بلایای طبیعی که اکنون رو به افزایش است «زنان و کودکان ۱۴ برابر بیشتر از مردان در معرض مرگ قرار دارند».
گلادیس آکوستا وارگاس، رییس کمیته رفع تبعیض علیه زنان، نیز گفت جنگ در اوکراین بر غیرنظامیان، از جمله تعداد زیادی از زنان و کودکان پناهنده که مجبور شدهاند عزیزان خود را در اوکراین رها کنند، تاثیر گذاشته است. او خواستار پایان دادن به خصومتها و تلاش برای برقراری صلح شد که مشارکت برابر زنان را تضمین میکند.
این کمیته بر اجرای کنوانسیون رفع همه اشکال تبعیض علیه زنان که توسط ۱۸۹ کشور تصویب شده، نظارت میکند. کمیسیون بررسی وضعیت زنان با ۴۵ عضو، ارگانی از سازمان ملل متحد است که برابری جنسیتی و توانمندسازی زنان را ترویج میکند و یکی از نهادهای اداره کننده سازمان زنان وابسته به سازمان ملل است.
وارگاس گفت همهگیری «متاسفانه توجه جهان را از بحران اقلیمی و خشونت مبتنی بر جنسیت علیه زنان و دختران دور کرده است».
وارگاس ضمن اشاره به زنان و دخترانی که باید مسافت بیشتری را برای آوردن آب طی کنند گفت تخریب منابع طبیعی خشونت مبتنی بر جنسیت را تشدید میکند زیرا این زنان با خطرات خشونت جنسی بیشتری روبرو شوند.
او افزود کمیته رفع تبعیض علیه زنان همچنین نگران افزایش حملات، تهدیدها، آزار و اذیت و کشتار آن دسته از زنان بومی است که از حقوق زیستمحیطی، زمینی و سرزمینی خود دفاع میکنند.
عبدالله شهید، رییس مجمع عمومی سازمان ملل، از اعضای جلسه خواست تا تبعیض و کلیشههای جنسیتی را به چالش بکشند.
او گفت: «زنان جوان فعال در حوزه محیط زیست به یک جنبش جهانی زیست محیطی جان دادهاند. رهبران سیاسی زن پیشتاز توافقنامه آب و هوایی پاریس در سال ۲۰۱۵ بودهاند و زنان در کشورهای در حال توسعه با اتخاذ شیوههای پایدار جوامع خود را متحول میکنند.»
او خواستار رژیمهای مالیاتی پیشرفته و «سیاستهای تامین بودجه بر مبنای جنسیت شد که حقوق اقتصادی زنان و دسترسی به خدمات عمومی را افزایش میدهد و در عین حال تبعیض و نابرابری را جبران میکند».
شهید همچنین خواستار حضور بیشتر زنان در تصمیمگیریهای کلان اقلیمی و حوزههای دیگر شد و خاطرنشان کرد که در تاریخ ۷۶ ساله سازمان ملل تنها چهار زن بهعنوان رییس مجمع عمومی در یک دوره یکساله خدمت کردهاند و هرگز یک دبیرکل زن وجود نداشته است.
او گفت: «من شخصا از جایگاه خودم خواستار این هستم که دبیر کل بعدی زن باشد. در این فراخوان به من بپیوندید.»
بسته به اینکه ولادیمیر پوتین چقدر در این جنگ پیش برود، اقدامات او میتواند انباشتن شماری از نیروهای نظامی آمریکا در اروپا را در پی داشته باشد که از زمان جنگ سرد بدین سو، بیسابقه بوده است.
آسوشیتدپرس در گزارشی تحلیلی نوشته دورنمای ردپای گستردهتر نظامی آمریکا در اروپا، حتی نسبت به رویکرد دو سال پیش این کشور هم چرخشی بارز محسوب میشود.
بر اساس این گزارش، در سال ۲۰۲۰، دونالد ترامپ، رییسجمهور آمریکا دستور خروج هزاران سرباز این کشور از خاک آلمان را صادر کرد. اما تنها چندین روز پس از بر سر کار آمدن جو بایدن، او این فرمان ترامپ را پیش از آنکه به مرحله اجرایی شدن برسد، متوقف کرد. دولت بایدن، با وجود آنکه بایدن چین را تهدید اصلی طولانیمدت برای امنیت آمریکا میداند، باز هم بر اهمیت ناتو تاکید کرد.
حمله روسیه به اوکراین
الکساندر ورشبو، سفیر سابق آمریکا در روسیه و معاون سابق دبیرکل ناتو، بر این باور است که آمریکا وارد عصر جدیدی از درگیری پایدار با روسیه شده است. ورشبو معتقد است که آمریکا باید در همکاری با متحدان ناتو، موضعی هر چه محکمتر در برابر تهدیدات هر چه بیشتر روسیه شکل دهد؛ بهویژه با در نظر گرفتن موقعیت جغرافیایی روسیه که به سه کشور اروپای شرقی حوزه دریای بالتیک که پیشتر جزو اتحاد جماهیر شوروی بودند، نزدیک است.
در همین راستا، لوید آستین، وزیر دفاع آمریکا برای رایزنی درباره اوکراین، به اروپا و مقر ناتو در بروکسل، پایتخت بلژیک، رفته است و پس از آن، روانه دو کشور اروپای شرقی اسلوواکی و بلغارستان میشود. آستین حدود یک ماه پیش نیز پس از سفر به بلژیک برای حضور در جلسه ناتو، به لهستان و لیتوانی، دو کشور متحد ناتو در جبهه شرقی سفر کرد.
تنها در طی دو ماه گذشته، حضور نیروهای آمریکایی در اروپا از ۸۰ هزار نیرو به صد هزار نیرو رسیده است که این تقریبا در حدود شمار این نیروها در سال ۱۹۹۷ و زمانی است که آمریکا و متحدان ناتو در صدد گسترش اتحاد خود برآمدند، همان اتحادی که پوتین تهدیدی برای روسیه میپندارد و در صدد تغییر آن است.
بنا بر مدارک پنتاگون، در سال ۱۹۹۱، سال فروپاشی اتحادیه جماهیر شوروی، ایالات متحده ۳۰۵ هزار نیرو در اروپا داشت که ۲۲۴ هزار تن از آنها در آلمان مستقر بودند. این شمار بهتدریج کاهش یافت و به ۱۰۱ هزار نیرو در سال ۲۰۰۵ و ۶۴ هزار نیرو در سال ۲۰۲۰ رسید.
شمار مضاعفی از نیروهای آمریکا که در سال جاری میلادی عازم اروپا شده است نیز گرچه موقتی خوانده شده است اما قطعیتی در این باره که این نیروها تا چه زمانی در اروپا خواهند ماند، وجود ندارد.
بر اساس ارزیابی اخیر پنتاگون از حضور نظامی آمریکا در سراسر جهان، حضور و موقعیت نیروهای این کشور در اروپا کمابیش درست است. اما مارا کارلین، از مقامات ارشد پنتاگون، اخیرا گفت که این سازمان باید اطمینان حاصل کند آمریکا در برابر روسیه مجهز به بازدارندگی است و بتواند «۱۵۰ درصد» بگوید که امنیت ناتو تامین است.
کارلین تصریح کرد این اطمینان داشتن تنها از نظر حمله روسیه به اوکراین نیست که اهمیت دارد بلکه در طولانیمدت نیز مهم است.
حمله روسیه به اوکراین نهتنها به بازاندیشی آمریکا درباره ملزومات دفاع منطقهای انجامیده بلکه برای متحدان اروپایی هم به همین شکل بوده است؛ از جمله آلمان که سیاست دیرباز خود مبنی بر عدم صادرات سلاح را برای فرستادن تسلیحات به اوکراین کنار گذاشت. آلمان همچنین متعهد شد که بودجه دفاعی این کشور را به رقم بسیار بالاتری افزایش دهد.
ولادیمیر پوتین، رییسجمهور روسیه نیز نهتنها خواستار این شده بود که اوکراین از قصدش برای پیوستن به ناتو صرفنظر کند، بلکه اصرار داشت ناتو نیروهایش را از جبهه شرقی خارج کند.
ایالات متحده و ناتو این خواسته پوتین را با توسل به این دلیل که این خواسته در تضاد با حقوق اساسی ملتهای عضو ناتو در جبهه شرق برای تصمیمگیری درباره روابط خارجی خودشان است، رد میکنند. دلیل دیگر ناتو و آمریکا، تعهد اساسی ناتو به تامین امنیت برابر برای تمامی اعضای آن عنوان شده است.
اگر روسیه کنترل تمامیت اوکراین را به دست بگیرد در مرز کشورهای دیگر متحد ناتو از جمله رومانی، اسلوواکی و مجارستان قرار خواهد گرفت. لهستان و لیتوانی هم با شهر کالنینگراد که متعلق به روسیه ولی از خاک اصلی این کشور جداست، مرز مشترک دارند. کالنینگراد همچنین محل استقرار ناوگان بالتیک نیروی دریایی روسیه است. نگرانی دیگر این است که پوتین تصمیم بگیرد به «باریکه سووالکی» هم دستاندازی کند. باریکه سووالکی یک گذرگاه زمینی بیش از ۹۶ کیلومتری است که کالنینگراد را به بلاروس متصل میکند.
ورشبو معتقد است آمریکا و ناتو باید نیروهای بیشتر، مجهزتر و ثابت به اروپای شرقی اعزام کنند.
چنین گذاری از اعزام نیروی کمتر به بیشتر، همانی است که پوتین گسترش ناتو به جبهه شرق میخواند و تهدیدی برای روسیه میانگارد. پوتین بارها گفته است که دیگر چنین اقدامی را برنمیتابد. او خواستار بازگشت آمریکا به توافق سال ۱۹۹۷ بین روسیه و ایالات متحده، موسوم به شورای مشترک دائمی ناتو-روسیه شده است.
در آن توافق مسکو پذیرفت که ناتو، لهستان، مجارستان و جمهوری چک را به عضویت در ناتو دعوت خواهد کرد. در این سند آمده است ناتو از استقرار نیروی دفاعی ثابت مضاعف در قلمرو اعضای جدید خود چشمپوشی خواهد کرد.
اما آیا چنین مورد آمده در توافق، ناتو را از امکان انباشت نیرو در اروپای شرقی بازمیدارد؟ خیر. بنا بر عقیده صاحبنظران، پایبندی به محدودیت در حضور نظامی ناتو در اروپای شرقی که در توافقنامه ۱۹۹۷ ناتو-روسیه آمده است در وضعیت فعلی حمله روسیه به اوکراین، رنگ میبازد.
