بریژیت باردو، اسطوره سینمای فرانسه، در ۹۱ سالگی درگذشت
بریژیت باردو، بازیگر سرشناس سینمای فرانسه، یکشنبه ۷ دی در سن ۹۱ سالگی درگذشت. علت مرگ او هنوز اعلام نشده است.
بریژیت باردو، بازیگر سرشناس سینمای فرانسه، یکشنبه ۷ دی در سن ۹۱ سالگی درگذشت. علت مرگ او هنوز اعلام نشده است.
بنیاد بریژیت باردو، با انتشار بیانیهای اعلام کرد که این بنیاد « با اندوهی عمیق، درگذشت بنیانگذار و رییس خود، خانم بریژیت باردو، بازیگر و خوانندهای با شهرت جهانی را اعلام میکند؛ هنرمندی که تصمیم گرفت حرفه درخشان و پرآوازهاش را کنار بگذارد و زندگی و انرژی خود را وقف دفاع از حقوق حیوانات و فعالیتهای بنیادش کند.»
خبرگزاری رویترز در گزارشی در همین زمینه نوشت بریژیت باردو، بازیگری که با رقص مامبو با پای برهنه در فیلم «و خدا زن را آفرید» به شهرتی جهانی رسید، با موهای آشفته و انرژی خروشانش نوعی جذابیت جنسی را به پرده سینما آورد که پیش از آن بهندرت در سینمای جریان اصلی دیده شده بود. در همان لحظه، یک اسطوره جهانی متولد شد.
او تنها ۲۱ سال داشت که سانسورچیها را به خشم آورد و تماشاگران را مسحور کرد. نقشآفرینی رها و بیپروايش در این فیلم در سال ۱۹۵۶ که به کارگردانی همسرش، روژه وادیم، ساخته شد، گسستی آشکار از قهرمانان مودب و رامِ دوره پیشین بود.
بریژیت باردو، در فرانسه اغلب تنها با حروف اختصاری «B.B.» شناخته میشد و سالهای پایانی عمرش با فعالیتهای پررنگ در دفاع از حقوق حیوانات و نیز گرایشهای سیاسی راست افراطی همراه بود.
«او از تمایلاتش پیروی میکند»
باردو در ۲۸ سپتامبر ۱۹۳۴ در پاریس و در خانوادهای از طبقه متوسط رو به بالا متولد شد. خودش بعدها گفته بود در کودکی خجالتی و کماعتمادبهنفس بود و «عینک میزد و موهای لَخت و بیحال داشت».
اما در ۱۵سالگی، تصویرش روی جلد مجله «اِل» چاپ شد و همین آغاز حرفه مدلینگ و سپس ورودش به سینما بود.
شخصیتی که باردو در «و خدا زن را آفرید» ایفا کرد، تجسم زنانگی رهاشده از قیدوبندها بود. جنجالها تنها به جذابیت او افزود و باردو به نماد فرانسه دهههای ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ بدل شد.
جذابیت او از سینمای فرانسه فراتر رفت. گفته میشود باب دیلن در ۱۵سالگی نخستین ترانهاش را درباره او نوشت؛ ترانهای با نام «ترانهای برای بریژیت» که هرگز منتشر نشد. اندی وارهول نیز پرترهای از او کشید.
باردو با به چالش کشیدن نقشهای جنسیتی سنتی، صرفا یک نماد جنسی نبود؛ او به یک شمایل فرهنگ عامه و نشانهای از تغییر نگرشهای اجتماعی بدل شد.
در سال ۱۹۵۹، سیمون دوبووار، فیلسوف فمینیست، در مقالهای در مجله «اسکوایر» آزادی آشکار باردو را ستود. او نوشت: «بی. بی نمیکوشد جنجال به پا کند. او از تمایلاتش پیروی میکند. وقتی گرسنه است غذا میخورد و با همان سادگی بیتکلف عشق میورزد.»
دوبووار افزود: «لغزشهای اخلاقی را میتوان اصلاح کرد، اما چگونه میتوان بی. بی را از آن فضیلت خیرهکننده، یعنی اصالت، درمان کرد؟ این ذات اوست.»
او در پایان نوشت: «امیدوارم بالغ شود، اما تغییر نکند.»
«بارها ناامید شدهام»
با وجود نفوذ گستردهاش، باردو زندگی در کانون توجه را خفهکننده میدانست. بارها گفت که زندانی شهرت خود بوده و از لذتهای ساده زندگی محروم شده است: «هیچکس نمیتواند تصور کند چه کابوسی بود، چه عذابی. نمیتوانستم آنطور زندگی را ادامه دهم.»
زندگی شخصیاش با چهار ازدواج، روابط پرسر و صدا و مبارزهای طولانی با افسردگی همراه بود. در ۲۶ سالگی، در خانهای در ریویِرای فرانسه پس از اقدام به خودکشی بیهوش پیدا شد. سالها بعد نیز شایعاتی درباره تلاش دوباره برای خودکشی مطرح شد؛ زمانی که جشن تولد ۴۹سالگیاش را ناگهان لغو کرد و بعد در بیمارستان دیده شد.
در کنار بازیگری، باردو در موسیقی هم موفق بود. همکاریهایش با سرژ گنسبور، از جمله ترانه جنجالی و اروتیک «دوستت دارم… من هم نه»، هم تحسین و هم اعتراض برانگیخت.
در اواخر دهه ۱۹۶۰، او الگوی ساخت تندیس «ماریان»، نماد جمهوری فرانسه، شد. با این حال، خود باردو از ستایشها رضایت چندانی نداشت.
او در ۵۰ سالگی به مجله پاری مچ گفت: «بسیار خوشحال بودهام، بسیار ثروتمند، بسیار زیبا، بسیار ستایششده و بسیار مشهور، و بسیار بدبخت. بارها ناامید شدهام. به همین دلیل تصمیم گرفتم کنار بکشم و تنها زندگی کنم.»
«این تنها نبرد من است»
باردو آخرین فیلمش از مجموع ۴۲ فیلم را در سال ۱۹۷۳ بازی کرد. او که از سینما دلزده شده بود، این صنعت را «فاسد» خواند و از زندگی عمومی کناره گرفت.
او در سنتروپه ساکن شد و در آنجا به دفاعی پرشور از حقوق حیوانات روی آورد. بعدها در سال ۲۰۱۳ گفت: «این تنها نبرد من است، تنها مسیری که میخواهم به زندگیام بدهم.»
در ۱۹۸۶، بنیاد بریژیت باردو برای حمایت و حفاظت از حیوانات را تاسیس کرد و برای تامین مالی آن، یادگاریهای شخصیاش را به حراج گذاشت. او از فعالان مشهوری مانند پل واتسون، ضد شکار نهنگ، حمایت میکرد و گاه حتی تهدید میکرد در اعتراض به سیاستها، فرانسه را ترک کند.
جدلهای سیاسی و میراث ماندگار
اظهارات باردو درباره مهاجرت، اسلام و همجنسگرایی واکنشهای گستردهای برانگیخت. او بین سالهای ۱۹۹۷ تا ۲۰۰۸ شش بار به اتهام تحریک نفرت نژادی محکوم و جریمه شد. در سال ۱۹۹۲ با برنار دورمال، از چهرههای نزدیک به راست افراطی، ازدواج کرد و بعدها از رهبران جبهه ملی حمایت کرد.
با این حال، تاثیر باردو، از مد و سینما تا فرهنگ عامه، همچنان باقی ماند. او در آخرین مصاحبههایش تاکید میکرد که به فمینیسم تعلق خاطری ندارد و میگفت: «من مردها را دوست دارم.»
در پیامها و یادداشتهای منتشرشده، از بیضایی بهعنوان یکی از ستونهای هویت فرهنگی ایران یاد شده است؛ هنرمندی که بخش بزرگی از عمر خود را در تبعید گذراند اما پیوندش با تاریخ، اسطوره و زبان فارسی گسسته نشد.
اصغر فرهادی: «ایرانیتر از بهرام بیضایی نشناختهام»
اصغر فرهادی، کارگردان سرشناس سینمای ایران، در یادداشتی کوتاه اما احساسی، از بیضایی بهعنوان آموزگار بزرگ خود یاد کرد و نوشت: «حقیقتاً ایرانیتر از بهرام بیضایی در این روزگار نشناختهام.»
او با اشاره به درگذشت بیضایی در غربت، این رخداد را «تلخ» توصیف کرد و افزود که عشق بیدریغ او به فرهنگ ایران، الهامبخش نسلهای پس از خود بوده است.
شاهزاده رضا پهلوی: «فقدانی بزرگ برای فرهنگ و هنر ایران»
شاهزاده رضا پهلوی نیز در پیامی، درگذشت بیضایی را «فقدانی بزرگ برای فرهنگ و هنر کشور» دانست. او با اشاره به نگاه بیضایی به هنر بهعنوان «مسئولیتی ملی»، تاکید کرد که این هنرمند عمر خود را وقف بازآفرینی اسطوره و تاریخ ایران کرد و آثاری ماندگار بر جای گذاشت که نقشی مهم در پاسداشت هویت ایرانی دارند. شاهزاده رضا پهلوی در پایان، این ضایعه را به خانواده، دوستان و جامعه هنری ایران تسلیت گفت و یاد و نام بیضایی را ماندگار توصیف کرد.
جعفر پناهی: «بیضایی زبان و باورش را واگذار نکرد»
جعفر پناهی، فیلمساز برجسته ایرانی، در یادداشتی روایتمحور، از بیضایی بهعنوان هنرمندی یاد کرد که «راه آسان را انتخاب نکرد».
پناهی نوشت بیضایی سالها حذف، سکوت تحمیلی و دوری را تحمل کرد، اما هرگز از زبان و باور خود عقب ننشست و بسیاری از سینماگران، مستقیم یا غیرمستقیم، از او آموختند «چگونه در برابر فراموشی بایستند».
او با روایت دیداری ناتمام در سانفرانسیسکو و آخرین تماس تلفنی با بیضایی، این صدا را «صدای یک عصر کامل» توصیف کرد؛ عصری که به گفته او، سینمای ایران با آن «فکر کرد و قد کشید». پناهی تاکید کرد که سینمای ایران نهتنها بهخاطر آثار، بلکه بهسبب «شرافتی که بیضایی به اندیشه و هنر بخشید» به او بدهکار است.
واکنشهای دیگر
صدها کاربر در شبکههای اجتماعی نیز با انتشار تصاویر و جملاتی از سخنرانیهای او و دیالوگهای آثارش، یاد این هنرمند ایراندوست را گرامی داشتند.
محور مشترک بسیاری از مطالب منتشر شده درباره بیضایی، ایراندوستی و تلاش او برای حفظ فرهنگ و ادبیات ایران بود.
حساب کاربری فلات ایران درباره او نوشت: «قلبی که برای ایران میتپید، خاموش شد.»
کاربری دیگر، او را «نجاتدهنده حافظه فرهنگی ایران» توصیف کرد.
بیضایی ۸۷ ساله در سالروز تولدش در آمریکا درگذشت. او شهریور ۱۳۸۹ بهدلیل فشارهای فزاینده، اعمال محدودیت و سانسور ایران را ترک کرد و به دانشگاه استنفورد رفت.
عباس میلانی، ایرانشناس و مدیر برنامه مطالعات ایران در دانشگاه استنفورد، در پیامی در ایکس، بیضایی را «فخر ادب پارسی» خواند و نوشت: «تا واپسین لحظات حیات پربارش به فکر تکمیل داش آکل به روایت مرجان بود و زندگی و زمان را تنها برای هنر و فرهنگ میخواست.»
او افزود: «در ۱۵ سالی که بخت همکاریاش را داشتم، میدیدم چگونه در برابر هر ایراندوستی فروتن بود و در برابر هر ناخویشتنشناسِ ایرانستیز، سرکش.»
حسین رونقی، فعال سیاسی، بیضایی را مردی توصیف کرد که «ایران در رگهایش جاری بود» و آزادی را نه در کلام، که با ایستادگی در برابر سانسور، ارتجاع و استبداد معنا کرد.
بیضایی فروردین سال گذشته در واکنش به صحبتهای رییس سازمان سینمایی و درخواست برای بازگشتش به ایران گفته بود دست خودش را میشکند و اجازه نمیدهد او را سانسورچی خودش کنند.
این جملات بخشی از نامه اعتراضی ۳۰ سال پیش بیضایی به وزارت ارشاد جمهوری اسلامی در پی توقیف یکی از آثارش بود.
دهها کاربر این جمله او را در ایکس و اینستاگرام بازنشر و ایستادگیاش در برابر سانسور را ستایش کردند.
حامد اسماعیلیون، از خانوادههای دادخواه هواپیمای اوکراینی، نوشت همانقدر که اندوه از دست دادن بیضایی اندازهزدنی نیست، خشم از دشمنان فرهنگ، کتاب و آزادی هم عمیق و بیاندازه است.
او افزود: «آنها با سانسور و بازجویی و سرکوب از کار کردن او جلوگیری کردند، رجالههایی که یکی از یگانهترین چهرههای هنر سرزمین ایران را از آفریدن بازداشتند تا ناگزیر شود سالهای واپسین را دور از سرزمینش کار و زندگی کند.»
مهدی یراحی، ترانهسرا، خواننده و زندانی سیاسی پیشین، نیز با انتشار تصویری از بیضایی نوشت: «حقیقت بیش از جلادانش عمر میکند.»
کاربران زیادی به بازنشر جملاتی از آثار او، به ویژه «مرگ یزدگرد»، پرداختند.
این جملات از این اثر از سوی یک کاربر در ایکس منتشر شد: «اندوه را پایانی است... مردمان باز میگردند، ویرانهها ساخته میشود و ساختهها از مردمان پُر...بمان و نیکبخت شو.»
کاربری دیگر این بخش از مرگ یزدگرد را بازنشر کرد: «این شوخی نامردان است که امید میدهند و سپس باز پس میگیرند و بر نومیدشدگان از ته دل میخندند.»
انتخاب بخشهایی از مصاحبهها و سخنرانیهای سالهای اخیر بیضایی درباره مقاومت، حفظ فرهنگ ایرانی و مقابله با سانسور، از دیگر بخشهای پرتکرار مطالب منتشر شده در ایکس است.
بسیاری این جمله معروف بیضایی در سال ۱۳۹۶ را یادآوری کردند که گفته بود: «ما با آنچه میسازیم ایرانی هستیم، نه با آنچه که فقط از دست میدهیم؛ یعنی زبان، خاطره، فرهنگ و هویت.»
مژده شمسایی، همسر بیضایی، شنبه ششم دی خبر درگذشت این هنرمند را در شبکههای اجتماعی اعلام کرد.
شمسایی با انتشار تصویری از بیضایی و یادداشتی در صفحه فیسبوک خود نوشت: «زمین زیر پایم سست است وقتی او بر آن راه نمیرود. هوا برایم تنگ است وقتی او در کنارم نفس نمیکشد.»
گروه ایرانشناسی دانشگاه استنفورد نیز که در ۱۵ سال اخیر با بیضایی همکاری میکرد، در پیامی نوشت او درست در روز تولدش که به احترام زادروز او و درگذشت اکبر رادی، روز نمایشنامهنویس نامیده شده، درگذشت.
در این پیام آمده است بیضایی عشقی عظیم به ایران داشت و باوجود تنگنظریها علیه او و خانوادهاش لحظهای از «برکشیدن و پاس داشتن میراث فرهنگی ایران» دست نکشید.
بیضایی شهریور ۱۳۸۹ بهدلیل فشارهای فزاینده، اعمال محدودیت و سانسور ناچار به توقف فعالیتهایش در ایران شد و به دعوت عباس میلانی، مورخ، ایرانشناس و مدیر برنامه مطالعات ایران در دانشگاه استنفورد، به این مرکز آموزشی رفت.
در یک دهه گذشته بسیاری از دوستداران بیضایی آرزو و درخواست بازگشت او به کشور را مطرح کرده بودند.
بیضایی سال ۱۴۰۰ در سخنانی به بخشی از دستاوردهای حضورش در دانشگاه استنفورد، اجرای چندین نمایش خود مانند «گزارش ارداویراف»، «طربنامه» و «جانا و بلادور»، و برگزاری چند کارگاه بازیگری پرداخت.
او به فهرستی از فیلمهایی اشاره کرد که امکان و اجازه ساختشان را در ایران نیافت و گفت: «اگر این ۱۰ سال در کشورم بودم، حاصلم چه بود و چه در دست داشتم؟ آیا لطفا اجازه میدادند فیلم مقصد را بسازم، چنان که میخواهم؟... یا فیلمهای آرزوییام طومار شیخ شرزین، اشغال و البته داستان باورنکردنی.»
بیضایی فروردین سال گذشته نیز در واکنش به صحبتهای رییس سازمان سینمایی و درخواست برای بازگشتش به ایران گفته بود دست خودش را میشکند و اجازه نمیدهد او را سانسورچی خودش کنند.
این جملات بخشی از نامه اعتراضی ۳۰ سال پیش بیضایی به وزارت ارشاد جمهوری اسلامی در پی توقیف یکی از آثارش بود.
او کارگردانی فیلمها و نمایشهای مطرحی چون «مرگ یزدگرد»، «غریبه و مه» و «باشو غریبه کوچک» را در کارنامه داشت.
اواسط شهریور امسال فیلم «باشو غریبه کوچک» که محصول سال ۱۳۶۴ است، جایزه بهترین فیلم ترمیمشده را در بخش فیلمهای کلاسیک جشنواره فیلم ونیز به خود اختصاص داد.
دانشگاه استنفورد اعلام کرد بهزودی جلسهای برای بزرگداشت زندگی و آثار این هنرمند ایراندوست و ایرانشناس برگزار خواهد کرد.
