طرح بنزین سهنرخی از بامداد شنبه ۲۲ آذر در سراسر ایران به اجرا درآمد؛ بر اساس این طرح، بنزین سهمیهای با نرخهای ۱۵۰۰ و ۳۰۰۰ تومان همچنان عرضه میشود و مصرف مازاد، همچنین بنزین خودروهای دولتی، وارداتی و برخی خودروهای گرانقیمت با نرخ ۵۰۰۰ تومان محاسبه خواهد شد.
با اجرای مصوبه جدید هیات دولت، نظام قیمتگذاری بنزین در ایران وارد مرحله تازهای شد. فریدون یاسمی، مدیر شرکت ملی پخش فرآوردههای نفتی تهران، در گفتوگو با صداوسیمای جمهوری اسلامی اعلام کرد که از این تاریخ، بنزین در سه نرخ ۱۵۰۰، ۳۰۰۰ و ۵۰۰۰ تومان عرضه میشود.
دولت جمهوری اسلامی دلیل اصلی اجرای این طرح را افزایش شدید مصرف بنزین و ناترازی میان تولید و مصرف عنوان میکند. بر اساس آمارهای رسمی، مصرف روزانه بنزین در ایران به حدود ۱۳۵ میلیون لیتر رسیده، در حالی که تولید داخلی در بهترین حالت نزدیک به ۱۱۰ میلیون لیتر برآورد میشود.
این فاصله، دولت را ناچار کرده سالانه میلیاردها دلار برای واردات بنزین هزینه کند، رقمی که به ادعای مقامات حکومت فشار قابل توجهی بر منابع ارزی کشور وارد کرده است.
به گفته مقامهای دولتی، ارزش هر لیتر بنزین وارداتی حدود ۶۶ هزار تومان و هزینه تولید داخلی آن نزدیک به ۱۰ هزار تومان است؛ استدلالی که از آن بهره میبرند تا ادعا کنند که حتی با نرخ ۵۰۰۰ تومانی نیز بخش عمده هزینه سوخت از سوی دولت پرداخت میشود.
طبق این مصوبه دولت، نرخ جدید معادل ۱۰ درصد قیمت خرید بنزین از پالایشگاههاست.
مقامهای جمهوری اسلامی میگویند دولت هر لیتر بنزین را ۳۴ هزار تومان میخرد، اما پیش از این بررسیهای ایراناینترنشنال از صورتهای مالی پالایشگاهها نشان داده بود که این مبلغ ۲۵ هزار تومان است که تنها حدود ۳۵۰۰ تومان آن هزینه تولید بنزین بدون خوراک شده؛ یعنی حدود ۹۰ درصد کمتر از رقم اعلامی دولت.
از نگاه سیاستگذاران، ادامه ناترازی فرآوردههای سوختی نهتنها کسری بودجه را تشدید میکند، بلکه قاچاق سوخت و مصرف بیرویه را نیز افزایش میدهد.
یکی دیگر از محورهای اصلی این سیاست تازه، کاهش وابستگی به کارت جایگاه و تشویق رانندگان به استفاده از کارت سوخت شخصی اعلام شده است. دولت میگوید با محدود کردن بنزین ارزان و تعریف نرخ بالاتر برای مصرف مازاد، امکان رصد دقیقتر الگوی مصرف و مقابله با قاچاق فراهم میشود.
در کنار آن، حذف سهمیه خودروهای دولتی و خودروهای گرانقیمت، بهعنوان گامی در جهت «عدالت در توزیع یارانه» معرفی شده است.
در گزارشی که والاستریت ژورنال روز جمعه ۲۱ آذر منتشر کرد، آمده است که ماه گذشته یک تیم عملیات ویژه آمریکا در آبهای اقیانوس هند به یک کشتی وارد شد و محمولهای را که از چین به مقصد ایران در حال انتقال بود، توقیف کرد.
این کشتی در زمان عملیات چند صد مایل دورتر از سواحل سریلانکا قرار داشت و پس از توقیف محموله، اجازه یافت به مسیر خود ادامه دهد. عملیاتی نادر که به گفته مقامهای آمریکایی با هدف جلوگیری از بازسازی توان نظامی جمهوری اسلامی انجام شد.
مقامهای آمریکایی به این روزنامه گفتند که ایالات متحده پیش از انجام عملیات، این محموله را زیر نظر داشت و بر اساس یافتههای اطلاعاتی، مقصد نهایی آن شرکتهایی در ایران بوده که در زمینه تامین قطعات برای برنامه موشکی جمهوری اسلامی فعالیت دارند. نام کشتی و مالک آن از سوی مقامهای آمریکایی اعلام نشده است.
این عملیات که پیشتر رسانهای نشده بود، بخشی از تلاش پنتاگون برای مختل کردن شبکههای پنهانی تامین تجهیزات نظامی جمهوری اسلامی توصیف شده است.
به گفته مقامهای آمریکایی، این اقدامات پس از آن شدت گرفت که اسرائیل و آمریکا در جریان یک درگیری ۱۲روزه در ماه ژوئن خسارت قابل توجهی به تاسیسات هستهای و موشکی ایران وارد کردند.
بر اساس این گزارش، این نخستین بار در سالهای اخیر است که ارتش آمریکا بهطور آشکار محمولهای با منشا چین را در مسیر انتقال به ایران توقیف میکند.
مقامهای آمریکایی تاکید کردند که محموله ضبطشده شامل قطعاتی بوده که میتوانسته در تسلیحات متعارف ایران مورد استفاده قرار گیرد. این اقلام دوکاربردی بودند و هم کاربرد غیرنظامی و هم کاربرد نظامی داشتند. به گفته یکی از مقامها، این محموله پس از توقیف نابود شد.
فرماندهی هند و اقیانوسیه ارتش آمریکا که مسئول اجرای این عملیات بوده، از اظهارنظر درباره جزئیات آن خودداری کرد. همچنین سخنگویان وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران و چین به درخواستهای والاستریت ژورنال برای اظهار نظر پاسخی ندادند.
این اقدام چند هفته پیش از آن صورت گرفت که آمریکا یک نفتکش تحریمشده را در سواحل ونزوئلا توقیف کرد، نفتکشی که برای انتقال نفت از ونزوئلا به ایران استفاده میشد.
به نوشته والاستریت ژورنال، این رویدادها نشاندهنده رویکرد تهاجمیتر دولت ترامپ در استفاده از ابزارهای دریایی علیه آنچه واشینگتن دشمنان خود میخواند، است، رویکردی که در سالهای گذشته کمتر به کار گرفته میشد.
در ادامه این گزارش آمده است که توقیف محموله نظامی در شرایطی انجام شد که سازمان ملل متحد در اواخر سپتامبر بار دیگر ممنوعیت بینالمللی تجارت تسلیحات با ایران را اعمال کرد.
آمریکا پیش از این نیز چندین محموله سلاح و نفت مرتبط با ایران را توقیف کرده بود. از جمله در ژانویه ۲۰۲۴، فرماندهی مرکزی آمریکا قطعات موشکهای بالستیک و کروز ساخت ایران را که به مقصد نیروهای حوثی یمن در نزدیکی سواحل سومالی در حرکت بود، مصادره کرد.
والاستریت ژورنال همچنین به افزایش نگرانیها در آمریکا درباره نقش چین در تامین اقلام مورد استفاده در برنامه موشکی ایران اشاره کرده و نوشته است که فروش فناوریها و مواد دوکاربردی از سوی شرکتهای چینی به ایران با دقت بیشتری از سوی واشینگتن رصد میشود.
به گفته کارشناسان، این اقلام میتوانند دقت و توان پرتابههای ایران را افزایش دهند و نقش مهمی در بازسازی توان موشکی جمهوری اسلامی ایفا کنند.
در بخش پیامدها، دولت تاکید دارد اجرای این طرح اثر تورمی محدودی خواهد داشت. برآوردهای رسمی، اثر تورمی بنزین سهنرخی را حدود دو دهم درصد اعلام کردهاند و مقامهای دولتی میگویند بیش از ۸۰ درصد خودروها با همان سهمیه ۱۶۰ لیتری ماهانه، نیاز خود را تامین میکنند.
همچنین اعلام شده منابع حاصل از فروش بنزین ۵۰۰۰ تومانی صرف توزیع کالابرگ و حمایت از دهکهای پایین خواهد شد.
با این حال، تجربههای گذشته همچنان بر فضای عمومی سایه انداخته است. آخرین افزایش گسترده قیمت بنزین در آبان ۹۸، که با اعلام ناگهانی نرخهای جدید همراه بود، به اعتراضات سراسری و ناآرامیهای گسترده انجامید.
رویدادی که پس از آن، دولتها در ایران با احتیاط بیشتری به سراغ اصلاح قیمت سوخت رفتند. از آن زمان، افزایش قیمت بنزین همواره یکی از حساسترین موضوعات اقتصادی و اجتماعی بوده است.
مسعود پزشکیان، رییس دولت در جمهوری اسلامی، پیشتر گفته بود افزایش قیمت بنزین «تصمیم یکشبه» نیست و باید بهتدریج و با در نظر گرفتن معیشت مردم انجام شود. او همچنین بر محدودیت منابع ارزی و ناعادلانه بودن توزیع یارانه سوخت تاکید کرده بود.
دولت جمهوری اسلامی اجرای بنزین سهنرخی را ترکیبی از «حفظ مدل حمایتی موجود» و حرکت تدریجی بهسوی اصلاح ساختار مصرف انرژی معرفی میکند.
با وجود اینکه مقامهای دولتی ادعا میکنند برای اجرای این طرح برنامهریزی کرده و آماده بودند، تصاویری که از ساعات پایانی جمعه شب به ایراناینترنشنال رسیده، حاکی از صفهای طولانی در برخی از پمپبنزینها دارد.
