آبان ۹۸؛ نقطه عطفی در گذار از اعتراض‌های اجتماعی به جنبش انقلابی
پاکسیما مجوزی
ایران‌اینترنشنال
اعتراضات آبان ۱۳۹۸ نقطه عطفی در تاریخ اعتراضات مردمی در ایران است که در آن تقابل رژیم جمهوری اسلامی با مردم ایران به نقطه‌ای بی‌بازگشت رسید.
ایران‌اینترنشنال
اعتراضات آبان ۱۳۹۸ نقطه عطفی در تاریخ اعتراضات مردمی در ایران است که در آن تقابل رژیم جمهوری اسلامی با مردم ایران به نقطه‌ای بی‌بازگشت رسید.
در این اعتراض‌ها رهبران جمهوری اسلامی برای بقای خود با قطع اینترنت به کشتار مردم در ده‌ها شهر و سرکوب خونین معترضان اقدام کردند.
کشتار حکومتی و برخورهای خشن و خونین با معترضان، در کنار بحران‌های متعدد سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، هسته‌ای و زیست‌محیطی در کنار عبور مردم از ارعاب حکومتی جنبش‌های اجتماعی در ایران را به هم پیوند زد و به جنبشی انقلابی بدل کرد.
از این تاریخ به بعد، سرنگونی جمهوری اسلامی به خواسته اکثریت بزرگی از مردم ایران تبدیل شد.
گسترده‌ترین اعتراضات در دهه ۱۳۹۰
اعتراضات آبان ۹۸ یکی از گسترده‌ترین اعتراضات در ایران از زمان استقرار جمهوری اسلامی و از بُعد جغرافیایی گسترده‌ترین اعتراضات در دهه ۱۳۹۰ خورشیدی است.
در دو دهه پیش از آبان ۹۸، بیشتر اعتراض‌ها به یک شهر یا چند شهر محدود بود. در دهه ۱۳۷۰، اعتراض‌های دانشجویی پس از حادثه کوی دانشگاه فقط در تهران و تبریز جریان یافت و اعتراض‌های مردمی در مشهد، اسلامشهر و قزوین نیز به همان شهرها محدود ماند. حتی در جنبش سبز، با وجود حضور میلیونی مردم در رویدادهایی چون تظاهرات ۲۵ خرداد ۱۳۸۸، دامنه اعتراضات عمدتا در تهران و چند شهر بزرگ متمرکز بود.
در اعتراضات دی ۹۶، به گفته مقام‌های حکومتی، مردم در «۱۶۰ شهر بزرگ و کوچک» به خیابان آمدند. ااما در آبان ۹۸ دامنه اعتراضات گسترده‌تر شد؛ تظاهرات در «بیش از ۲۰۰ شهر» ثبت شد و ۲۹ استان کشور شاهد خیزش‌های خیابانی بود.
عبور مردم از ارعاب حکومتی
فاصله دو ساله اعتراض‌های آبان ۹۸ با اعتراض‌های دی ۹۶ نماد عبور مردم ایران از ارعاب حکومتی است.
یکی از ارکان ماشین سرکوب جمهوری اسلامی ایجاد وحشت و ارعاب است. در اعتراضات پیشین، حاکمیت با ترکیبی از سرکوب خشونت‌آمیز و تبلیغات گسترده، چنان فضای وحشت و ارعاب را در کشور حاکم می‌کرد که بروز اعتراضات دوباره برای چندین سال ناممکن باشد.
در دی‌ماه ۹۶ نیز همین الگو تکرار شد، اما تنها ۲۲ ماه بعد، خیزش سراسری آبان ۹۸ نشان داد که جامعه ایران از این چرخه ترس حکومتی عبور کرده و دیگر آن هراس ساختگی کارکرد گذشته را ندارد.
برخاستن جنبش دانشجویی از خاکستر سرکوب
حمایت دانشجویان در چندین دانشگاه از اعتراضات مردمی آبان ۹۸ پروژه حکومتی مهار و سرکوب جنبش دانشجویی را با شکست مواجه کرد.
اعتراض دانشجویان در روزهای ۲۶ و ۲۷ آبان در دانشگاه تهران چنان گسترده بود که نیروهای سرکوبگر با ورود به این دانشگاه بیش از ۵۰ دانشجو را بازداشت کردند.
با این حال چند هفته بعد و پس از هدف قراردادن هواپیمای اوکراینی با موشک‌های سپاه پاسداران، بیش از ۲۰ دانشگاه بزرگ تهران و دیگر شهرهای ایران صحنه اعتراضات دانشجویی شد.
شکست پروژه سیاست‌زدایی
یکی از پروژه‌های محوری جمهوری اسلامی، به‌ویژه پس از اعتراضات ۱۳۸۸، پیشبرد «سیاست‌زدایی» از جامعه بود. دولت‌های احمدی‌نژاد و روحانی هر دو در خدمت همین راهبرد حرکت کردند.
هدف این پروژه، تبدیل جامعه به جامعه‌ای غیرسیاسی و منفعل، تبدیل اعتراض‌ها به اعتراض‌هایی «مجاز و محدود» و تقلیل خواسته‌های مردم به مطالبه‌هایی محدود و قابل مدیریت در چارچوب گروه‌ها و جناح‌های حکومتی بود.
اما اعتراض‌های دی ۹۶ و به ویژه آبان ۹۸ شکست این پروژه را آشکار کرد. حاکمیت ناگهان با جامعه‌ای به‌شدت سیاس، آگاه و معترض مواجه شد که خواست‍ه‌شان دیگر تغییرات محدود نبود.
نمایش قدرت مردم
جمهوری اسلامی پس از سرکوب اعتراض‌های مردمی در اوایل دهه ۱۳۹۰، به این گمان رسیده بود که دیگر لزومی ندارد حتی به‌صورت تصنعی هم برای «مردم» نقشی قائل شود. به همین دلیل از هرگونه امتیازدهی به جامعه خودداری می‌کرد.
اما خیزش آبان ۹۸ نمایش «قدرت مردم» بود، آن‌چنان که با گذشت شش سال هیچ مقامی در جمهوری اسلامی جرات افزایش قیمت بنزین را نداشته است.
نقش زنان و جوانان در خط اول مبارزه
زنان و جوانان که در دوران جمهوری اسلامی بیشترین سرکوب و تبعیض را متحمل شده‌اند، از نقش آفرینان اصلی اعتراضات آبان ۹۸ بودند.
با اینکه این اعتراض‌ها ریشه‌ای اقتصادی داشت و جرقه اصلی آن «گرانی بنزین» بود، اما خواسته‌ها و شعارهای آن به‌سرعت بُعد سیاسی و اجتماعی پیدا کرد و زنان و جوانان نقش عمده‌ای در این اعتراضات پیدا کردند.
حاکمیت همچنان می‌پنداشت که حتی در عصر اینترنت و شبکه‌های اجتماعی می‌تواند باورهای ایدئولوژیک خود را به‌طور سیستماتیک بر این گروه‌ها تحمیل کند. اعتراضات آبان و پس از آن خیزش زن، زندگی، آزادی در سال ۱۴۰۱ نشان داد که زنان و جوانان خشم انباشته از سال‌ها سرکوب و تبعیض را به هیزم آتشی تبدیل کرده‌اند که بنیان‌های جمهوری اسلامی را می‌سوزاند.
قطع اینترنت و سرکوب خونین نماد شکست ماشین سرکوب
در اعتراضات آبان ۹۸، جمهوری اسلامی بعد از قطع اینترنت سراسر ایران دست‌کم «یک هزار و ۵۰۰» نفر را در جریان سرکوب خونین اعتراضات کشت.
هر دوی این اقدامات بیانگر شکست ماشین سرکوب جمهوری اسلامی است. حکومت هر سال هزار میلیارد تومان از پول مردم ایران را به دستگاه‌های تبلیغاتی، لشکر سایبری، صدا و سیما و صدها موسسه و مرکز تبلیغاتی پرداخت می‌کند اما «قطع اینترنت» در آبان ۹۸ نشان داد که همه این دستگاه‌ها در تبلیغ و تحمیل روایت‌های حکومتی به مردم ناتوانند.
نیروهای انتظامی، نظامی و امنیتی جمهوری اسلامی نیز با ده‌ها هزار میلیارد تومان بودجه در عمل توانایی مهار بدون خشونت اعتراضات را نداشتند و با سرکوب خونین اعتراضات آبان، بر بی‌اعتباری جمهوری اسلامی در جهان افزودند. یکی از پیامدهای اصلی اعتراضات آبان، مشروعیت‌زدایی کامل از جمهوری اسلامی بود.
تبدیل جنبش‌های اجتماعی به جنبش انقلابی
اعتراضات آبان فضای جنبش‌های اجتماعی در ایران را به جنبشی انقلابی تبدیل کرد. تبدیل شعار «اصلاح‌طلب، اصولگرا، دیگه تمومه ماجرا» در اعتراضات دی ماه ۹۶ به شعار فراگیر «مرگ بر دیکتاتور» و شعار علیه کلیت جمهوری اسلامی، مقام‌ها و رهبرانش در اعتراضات آبان ۹۸ بیانگر خواست عمومی برای عبور از جمهوری اسلامی بود.
اعتراضات آبان جنبش‌های اجتماعی و اعتراضی را به جنبشی انقلابی در ایران و خواست تغییرات اجتماعی، اقتصادی و سیاسیِ محدود را به مطالبه تغییرات ساختاری و در نهایت سرنگونی جمهوری اسلامی تبدیل کرد.
با اعتراضات آبان ۹۸ شکاف میان جمهوری اسلامی و مردم ایران چنان گسترده، عمیق و پر ناشدنی شد که به نقطه بی‌بازگشت و غیرقابل ترمیم رسید.
مردم در جریان آن به صراحت خواهان براندازی جمهوری اسلامی شدند. تداوم و گسترش همین فضای اعتراضی در شهریور ۱۴۰۱ پس از کشته شدن مهسا امینی در بازداشت گشت ارشاد، به برآمدن «خیزش زن، زندگی، آزادی» منجر شد که سرنگونی جمهوری اسلامی و تغییر بنیادین سیاسی، اجتماعی، فرهنگی را به خواست فراگیر مردم ایران تبدیل کرده است.
