اردوغان در سفر به واشینگتن برای دیدار با ترامپ پس از سخنرانی در مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک، می‌کوشد از رابطه شخصی با رییس‌جمهوری آمریکا برای گشایش در تحریم‌ها و بستن قراردادهای نظامی استفاده کند. دیداری که آزمونی تازه برای مناسبات پرتنش میان دو کشور در هشت سال گذشته است.
دونالد ترامپ، رییس‌جمهوری آمریکا و رجب طیب اردوغان، رییس‌جمهوری ترکیه، قرار است سوم مهر ماه (۲۵ سپتامبر ۲۰۲۵) در کاخ سفید با هم دیدار کنند. دیداری که بار دیگر توجه‌ها را به یکی از پرتنش‌ترین و در عین حال شخصی‌ترین روابط میان رهبران دو کشور عضو ناتو جلب کرده است.
برای درک اهمیت این دیدار باید نگاهی زمان‌مند به گذشته انداخت؛ از نخستین تماس‌ها در سال ۲۰۱۷ تا بحران‌های امنیتی و اقتصادی؛ از روی کار آمدن جو بایدن تا بازگشت دوباره ترامپ.
۲۰۱۷: آغاز رابطه شخصی
ترامپ در همان ماه‌های نخست ریاست‌جمهوری‌اش نشان داد که به تماس‌های مستقیم با اردوغان علاقه دارد.
اردوغان نیز با سبکی مشابه که بر «اقتدار فردی» استوار است، از این فرصت استفاده کرد.
تماس‌های تلفنی متعدد و وعده‌های همکاری اقتصادی، نوید یک دوره تازه را می‌داد اما خیلی زود، پرونده‌ای سرنوشت‌ساز بر روابط سایه انداخت: قرارداد خرید سامانه موشکی اس۴۰۰ از روسیه.
۲۰۱۸: بحران ارزی و تحریم‌های متقابل
در میانه سال ۲۰۱۸، اقتصاد ترکیه با بحران شدید روبه‌رو شد.
آمریکا با استناد به بازداشت یک کشیش آمریکایی، تحریم‌هایی علیه مقامات ترک اعمال کرد و تعرفه فولاد و آلومینیوم ترکیه را افزایش داد. ارزش لیره سقوط کرد و اردوغان، آمریکا را به «جنگ اقتصادی» متهم کرد.
آنکارا در پاسخ تعرفه‌های تلافی‌جویانه بر کالاهای آمریکایی وضع کرد.
این نخستین بار بود که رابطه شخصی ترامپ و اردوغان نتوانست مانع از رویارویی مستقیم اقتصادی شود.
۲۰۱۹: نقطه عطف در سوریه و کنار گذاشتن ترکیه از اف۳۵
سال ۲۰۱۹ به نوعی اوج تنشها بود. ترکیه سامانه اس۴۰۰ را تحویل گرفت و آمریکا واکنش نشان داد: کنار گذاشتن رسمی ترکیه از پروژه جنگندههای اف۳۵ و محروم کردنش از دریافت جنگندههای پیشرفته.
این تصمیم ضربهای حیثیتی و راهبردی برای آنکارا بود.
اکتبر همان سال، ترامپ دستور خروج نیروهای آمریکایی از شمال سوریه را صادر کرد.
این اقدام چراغ سبزی به عملیات ارتش ترکیه علیه نیروهای کُرد سوریه بود. متحدانی که در جنگ با داعش برای آمریکا حیاتی محسوب میشدند.
تصمیم ترامپ موجی از انتقاد در کنگره و رسانههای آمریکا به راه انداخت و بهعنوان «خیانت به متحدان کُرد» تعبیر شد اما برای اردوغان یک پیروزی بزرگ بود.
نامه مشهور ترامپ به اردوغان با عبارت «احمق نباش!» هم در همین مقطع نوشته شد؛ سندی از رابطهای شخصی و غیرمتعارف که هم بحران آفرید و هم بحران را مهار کرد.
۲۰۲۰: تحریم‌های کاتسا
پایان دوره نخست ترامپ با اعمال تحریم‌های «کاتسا» علیه ترکیه همراه شد.
واشینگتن صنایع دفاعی ترکیه را هدف قرار داد و آنکارا بیش از پیش از همکاریهای نظامی با غرب محروم شد.
با این حال، تماس‌های مستقیم میان دو رهبر ادامه داشت و اردوغان بارها کوشید از طریق همین کانال شخصی فشارها را کاهش دهد.
۲۰۲۱ تا ۲۰۲۴: دوران بایدن و سردی روابط
با روی کار آمدن جو بایدن در آمریکا، تماس‌های شخصی ترامپ جای خود را به دیپلماسی نهادی داد.
بایدن از همان ابتدا با تاخیر به اردوغان تلفن زد و نشانه داد که رابطهای گرم و شخصی در کار نخواهد بود.
بحران‌های قدیمی پابرجا ماندند: اس۴۰۰ همچنان در خاک ترکیه بود، تحریم‌های کاتسا ادامه داشت و بازگشت به برنامه جنگندههای اف۳۵ ناممکن بود.
در همین سالها، روابط ترکیه با روسیه و ایران نیز حساسیت واشینگتن را بیشتر کرد.
ترکیه در جنگ اوکراین نقش میانجی ایفا کرد و از تحریم‌های گسترده علیه روسیه پیروی نکرد.
همزمان، وضعیت حقوق بشر در داخل ترکیه با بازداشتهای گسترده و محدودیتهای رسانهای، به بیاعتمادی بیشتر آمریکا دامن زد. نتیجه آن شد که روابط دو کشور در وضعیت «نه گرم و نه سرد» باقی ماند: همکاری در چارچوب ناتو اما پر از بیاعتمادی و انتقاد.
۲۰۲۵: بازگشت ترامپ و امید به مصالحه
انتخابات ۲۰۲۴ آمریکا و بازگشت ترامپ به قدرت بار دیگر چشمانداز رابطه شخصی او با اردوغان را زنده کرد.
دیدار ۲۵ سپتامبر ترامپ و اردوغان در کاخ سفید در واشینگتن که در چارچوب سفر اردوغان به آمریکا برای شرکت در مجمع عمومی سازمان ملل برنامهریزی شده، فصل تازهای در روابط اردوغان و ترامپ تعبیر شد و ترکیه در ۲۲ سپتامبر اعلام کرد تعرفه‌های سال ۲۰۱۸ بر واردات آمریکایی مانند خودرو و میوه را لغو میکند.
این اقدام به «حسن نیت» پیش از دیدار تعبیر شد.
چه چیزی از این دیدار میدانیم؟
تاکنون چند نکته کلیدی درباره این دیدار روشن شدهاند: ترامپ از احتمال توافقهای بزرگ سخن گفته؛ فروش هواپیماهای بوئینگ، قرارداد جنگندههای اف۱۶ و حتی بررسی بازگشت ترکیه به پروژه اف۳۵.
تام باراک، سفیر آمریکا در آنکارا، در مصاحبههای اخیر خود به «امکان رفع تحریم‌های کاتسا تا پایان سال» اشاره کرده است.
موضوعات منطقهای نیز بخشی از دستور کار هستند: سوریه، وضعیت فلسطین به ویژه حملات اسرائیل به غزه و دیگر موضوعات امنیتی که برای ترکیه اهمیت دارند.
اردوغان نیز تاکید کرده که موضوع فلسطین، سوریه و روابط تجاری را مطرح خواهد کرد.
به بیان دیگر، او میخواهد این دیدار را به فرصتی برای تثبیت نقش منطقهای ترکیه و باز کردن گرههای اقتصادی داخلی تبدیل کند.
اهمیت و چالشها
این دیدار هم فرصت و هم چالشی جدی برای دو طرف است و از جمله میتواند به بهبود روابط تجاری منجر شود.
لغو تعرفه‌های تلافی‌جویانه و امکان توافقات بزرگ تجاری میتواند به رشد صادرات ترکیه یا واردات از آمریکا کمک کند.
همچنین اگر مقررات و موانع مرتبط با اف۳۵ و قراردادهای نظامی حل شود، آنکارا میتواند تسلیحات پیشرفتهتر و همکاری فنی-نظامی بیشتری دریافت کند.
این سفر از نظر دیپلماسی منطقهای هم واجد اهمیت است: ترکیه تلاش دارد نفوذ خود را در خاورمیانه افزایش دهد و این دیدار میتواند برای آنها امکان طرح مسائل مورد نظرشان مانند فلسطین، سوریه و مهاجرت را در سطح بینالمللی فراهم کند.
از سوی دیگر چالشهایی هم وجود دارد: مساله اس۴۰۰ روسیه هنوز یکی از بزرگترین موانع همکاری نظامی ترکیه و آمریکاست. نگرانی واشینگتن این است که سامانه روسی امنیت فناوریهای ناتو و پروژههایی مثل اف۳۵ را به خطر اندازد.
در داخل آمریکا، کنگره، رسانهها و افکار عمومی همچنان نسبت به ترکیه حساساند.
روابط نزدیک آنکارا با مسکو، عملیاتهای مداوم در سوریه علیه نیروهای کُرد و وضعیت حقوق بشر در داخل ترکیه، همه عواملی هستند که در آمریکا حساسیت ایجاد میکنند.
ترامپ ممکن است بخواهد توافقهایی امضا کند اما اجرای آنها میتواند تحت فشار قوانین نظارتی، تحریم‌ها یا مخالفتهای کنگره قرار گیرد.
به علاوه، همیشه این خطر وجود دارد که توافقات بزرگ صرفا برای لحظات سیاسی مفید باشند و در صورت تغییر شرایط منطقهای یا سیاستهای دو طرف یا حتی اختلاف جدید، به سرعت شکست بخورند.
دیداری با سرنوشت نامعلوم
دیدار ۲۵ سپتامبر اردوغان و ترامپ در کاخ سفید، جدیدترین حلقه در زنجیرهای است که از ۲۰۱۷ آغاز شد: دورهای از نزدیکی، بحرانی تازه، تماس‌های شخصی برای آرامسازی و دوباره تنش.
این بار هم احتمال دارد توافقهایی تجاری و نظامی اعلام شوند و روابط برای مدتی گرمتر به نظر برسد اما تجربه گذشته نشان میدهد تضادهای ساختاری، از موضوع سامانه اس۴۰۰ گرفته تا سیاست خارجی استقلالگرایانه ترکیه، بهزودی دوباره سر بر خواهند آورد.
رابطه ترامپ و اردوغان بیش از آن که شراکتی پایدار باشد، صحنهای از معاملههای مقطعی و شخصی است.
در کوتاهمدت شاید این معاملات منافع ملموسی برای هر دو طرف بههمراه داشته باشند اما در بلندمدت بعید است بر شکافهای راهبردی غلبه کنند. به همین دلیل، دیدار پیش روی اردوغان و ترامپ در واشینگتن همزمان نماد امید و نشانه تردید است: امید به مصالحهای تازه و تردید درباره دوام آن.
