شرکت‌های نوپا در زمینه هوش مصنوعی، با ارائه ابزارهایی که امکان ارتباط مجازی با درگذشتگان را فراهم می‌کنند، عصر تازه‌ای از ارتباط دیجیتال با جهان پس از مرگ را رقم زده‌اند که می‌تواند تاثیرات عمیقی بر فرآیند طبیعی سوگواری انسان‌ها داشته باشد.
فناوری هوش مصنوعی در سال‌های اخیر به سرعت در بخش‌های گوناگون زندگی انسان‌ها جای گرفته و اکنون به یکی از قلمروهای دست‌نخورده، یعنی «مرگ و سوگواری» وارد شده است.
تمایل به برقراری ارتباط با درگذشتگان همواره بخشی از تاریخ بشر بوده است. ادیان و آیین‌های عرفانی برای هزاران سال مسیرهایی را به منظور پیوند میان دنیای زندگان و مردگان ارائه کرده‌اند اما اکنون فناوری مسیر جدیدی برای این منظور گشوده است.
بر اساس گزارش نیویورک تایمز، شرکت کره‌ای دیپ برین اِی‌آی (DeepBrain AI) با ابزاری به نام ری‌مِموری (Re;memory) امکان ایجاد نمایه‌های واقع‌گرایانه از افراد درگذشته را فراهم کرده است. این فناوری با استفاده از ضبط استودیویی و پرده سبز، بازنمایی‌های شبیه به واقعیت از افراد درگذشته ایجاد می‌کند.
در ویدیوی تبلیغاتی این شرکت، مردی که درگذشته است، با همسرش گفت‌وگو می‌کند. این دیدار مجازی، واکنش احساسی عمیقی را در زن برمی‌انگیزد و نشان می‌دهد که چگونه فناوری می‌تواند لحظات عاطفی قدرتمندی را برای بازماندگان ایجاد کند.
این شرکت تنها نمونه‌ای از بازار رو به رشد محصولات هوش مصنوعی است که تجربه‌ای نزدیک به غیرممکن مانند ارتباط و حتی «دیدار مجدد» با درگذشتگان را وعده می‌دهند.
شرکت‌هایی مانند هییراَفتر اِی‌آی (HereAfter AI) و استوری فایل (StoryFile) نیز خدمات مشابهی ارائه می‌دهند که می‌توانند با صدا و خاطرات فرد درگذشته برنامه‌ریزی شوند تا هولوگرام‌ها یا ربات‌های گفت‌وگوی واقع‌گرایانه‌ای را تولید کنند.
پیشینه تاریخی ارتباط فناورانه با درگذشتگان
تلاش برای استفاده از فناوری به منظور ارتباط با درگذشتگان پیشینه‌ای نسبتا طولانی دارد.
بیش از یک قرن پیش، توماس ادیسون اعلام کرد در حال تلاش برای ساخت دستگاهی است که به «شخصیت‌هایی که این دنیا را ترک کرده‌اند» امکان برقراری ارتباط با ما را می‌دهد.
ادیسون در گفت‌وگو با مجله آمریکن تاکید کرده بود که این دستگاه نه از طریق ابزارهای «خرافی» یا «عجیب»، بلکه با بهره‌گیری از «روش‌های علمی» عمل خواهد کرد.
اگر در قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم، جلسات احضار روح، ادعای مشاهده ارواح و «تلفن ارواح» ادیسون، نمایانگر کوشش‌های شبه‌علمی برای ارتباط با مردگان بود، امروز با ظهور آواتارهای هوش مصنوعی، به عصر نوینی از معنویت دیجیتال گام نهاده‌ایم که بسیار پیچیده‌تر و باورپذیرتر از گذشته است.
چالش‌های هوش مصنوعی در ارتباط با درگذشتگان
فناوریهای دیجیتال پیش از این نیز در بسیاری از جنبههای زندگی ما نفوذ کرده‌اند. الگوریتمها محتوای رسانهای ما را انتخاب می‌کنند، تبلیغات هدفمند نیازهای ما را پیشبینی کرده و برنامههای هوشمند سلامت، فعالیتهای روزمره ما را مدیریت می‌کنند.
اکنون با گسترش صنعت فناوری مرتبط با مرگ، سوگواری نیز در معرض دگرگونی قرار گرفتهاست.
استفاده از هوش مصنوعی در حوزه سلامت روان با ربات‌های گفت‌وگو و «همراهان مجازی» مانند رپلیکا (Replika) پیش از این رواج یافته اما موج جدید این فناوریها به طور خاص فرآیند سوگواری را هدف قرار داده است.
شرکت‌های سازنده این فناوریها با ادعای «تسهیل سوگواری» و «بهبود فرآیند مواجهه با فقدان»، دیدگاهی نادرست را ترویج می‌کنند که سوگواری فرآیندی با مراحل مشخص است که میتوان آن را بهینهسازی کرد.
این ادعا از دیدگاه علم روانشناسی بیپایه است چرا که سوگواری تجربه‌ای پیچیده، شخصی و چندوجهی است که هر شخص به شیوه منحصر به فرد خود آن را تجربه می‌کند و نمیتوان آن را با ابزارهای هوش مصنوعی به فرآیندی قابل پیشبینی و کنترل شده تبدیل کرد.
خطرات و پیامدهای اخلاقی
فناوریهای هوش مصنوعی در حوزه سوگواری با خطرات اخلاقی همراه هستند و انگیزه سودمحور شرکت‌های سازنده این فناوریها می‌تواند آنها را به سمت بهرهبرداری از احساسات آسیبپذیر کاربران سوق دهد.
پژوهشگران دانشگاه کمبریج به تازگی در مطالعهای درباره «صنعت دیجیتال پس از مرگ» هشدار دادهاند که این شرکتها ممکن است با ایجاد وابستگی عاطفی، کاربران را به پرداخت حق اشتراک یا تماشای تبلیغات برای ادامه ارتباط با تصویر دیجیتالی عزیزان درگذشته مجبور کنند.
سناریوی نگرانکننده دیگر، عدم توانایی یا تمایل شرکتها به غیرفعال کردن «نمایه‌های هوشمند درگذشتگان» است که می‌تواند منجر به ارسال پیامها و اعلانهای ناخواسته از سوی پروفایل مجازی متوفی شود و این حس ناخوشایند را در بازماندگان ایجاد کند که گویی «از سوی مردگان تعقیب میشوند».
آینده سوگواری در عصر هوش مصنوعی
اگر در گذشته، جلسات احضار روح تنها توهمی گذرا از ارتباط با درگذشتگان ایجاد میکرد، فناوری هوش مصنوعی امروز چیزی به مراتب اغوا کنندهتر عرضه می‌کند: امکان گفت‌وگوی مستمر و تعامل با تصویر دیجیتالی متوفی که می‌تواند روند طبیعی پذیرش واقعیت فقدان را مختل کند.
اگرچه میزان استقبال عمومی از این فناوریها هنوز مشخص نیست اما با توجه به رقابت فشرده شرکت‌های فناوری در ایالات متحده، چین و کره جنوبی برای توسعه این محصولات، به نظر میرسد در آینده نزدیک، فناوریهای مرتبط با سوگواری دیجیتال به بخشی جداییناپذیر از زندگی بشر تبدیل خواهند شد.
