در حالی که اوکراین به‌دنبال توسعه معادن ارزشمند لیتیوم و جلب سرمایه‌های خارجی برای بازسازی اقتصاد جنگ‌زده خود است، اختلافات سیاسی با ایالات متحده و نبود تضمین‌های امنیتی غربی، آینده توافق پیشنهادی برای بهره‌برداری از ذخایر معدنی این کشور را در هاله‌ای از ابهام قرار داده است.
در اراضی پوشیده از برف در مرکز اوکراین، جایی که برخی از بزرگ‌ترین ذخایر معدنی ثابت‌شده لیتیوم این کشور قرار دارد، گروه کوچکی از مشاوران زیست‌محیطی حسگرهایی را در حفره‌های زمین قرار می‌دهند تا سطح آب را اندازه‌گیری کنند.
این بررسی زیست‌محیطی، که به سفارش یک شرکت کوچک معدن‌کاری اوکراینیِ دارنده مجوز انجام می‌شود، سال‌ها پیش از هرگونه فعالیت معدنی در این میدانِ توسعه‌نیافته صورت می‌گیرد.
مسیر طولانی تا تحقق درآمدهای معدنی
این موضوع نشان می‌دهد که هنوز مسیری طولانی در پیش است تا توافق پیشنهادیِ مواد معدنی میان اوکراین و ایالات متحده، بتواند درآمد قابل‌توجهی برای هر دو طرف به ارمغان بیاورد.
دونالد ترامپ، رییس‌جمهوری ایالات متحده، و ولودیمیر زلنسکی، رییس‌جمهوری اوکراین، جمعه ۱۰ اسفند در واشینگتن دیدار کردند تا بر امضای این توافق نظارت کنند، اما در جریان گفت‌وگویی تند مقابل دوربین‌های جهانی، توافق را بدون امضا رها کردند.
ترامپ گفته بود که این توافق می‌تواند راهی باشد تا آمریکا بخشی از پولی را که به‌صورت کمک مالی و تسلیحاتی به اوکراین در جریان جنگ سه‌ساله با روسیه داده، جبران کند. اما درگیری در دفتر بیضی کاخ سفید، آینده این قرارداد را در هاله‌ای از ابهام فرو برد.
یک مقام ارشد آمریکایی پس از این ماجرا به رویترز گفت ترامپ احتمال این توافق را به‌طور کامل منتفی ندانسته، اما این منوط به آن است که اوکراین آمادگی گفت‌وگویی سازنده را داشته باشد.
تردیدهای امنیتی؛ مانع جذب سرمایه‌گذار
به گفته دنیس آلیوشین، مدیر ارشد استراتژی در شرکت معادن لیتیوم اوکراین، دستیابی به توافق گامی در مسیر درست خواهد بود، زیرا حضور آمریکا در اوکراین در درازمدت آسیب‌پذیری این کشور را در برابر تهاجم روسیه کمتر می‌کند.
بااین‌حال، او افزود که بدون نوعی تضمین امنیتی از سوی غرب، توسعه معدن لیتیوم «پولخیفسکه»، دشوار خواهد بود. این ذخیره معدنی، که یکی از بزرگ‌ترین منابع لیتیوم در اروپا محسوب می‌شود—تنها ۲۴۰ کیلومتر در شمال غرب خط مقدم با روسیه قرار دارد.
آلیوشین به رویترز گفت: «پیش از آغاز جنگ، مذاکرات تجاری زیادی با سرمایه‌گذارانی داشتم که به پروژه علاقه‌مند بودند. اما با شروع جنگ، یک مدیرعامل منطقی وارد کشوری نمی‌شود که در آن جنگ است؛ آن‌ها ترجیح می‌دهند به زیمبابوه، کانادا یا آفریقا بروند، جایی که جنگی در کار نباشد.»
با وجود درخواست‌های مکرر زلنسکی، دولت ترامپ هیچ تضمین امنیتی به کی‌یف نداده است.
ابهام درباره توجیه اقتصادی و آینده صنعت لیتیوم
همین امر، به‌ویژه با توجه به خطر ازسرگیری جنگ حتی در صورت دستیابی به یک توافق آتش‌بس با روسیه در سال جاری، تردیدهایی درباره توجیه اقتصادیِ اکتشاف ذخایر کمیاب مواد معدنی، که در دستگاه‌های فناورانه پیشرفته و باتری‌ها کاربرد دارند، ایجاد کرده است.
متن پیش‌نویس توافق مواد معدنی که رویترز آن را بررسی کرده، اگرچه حاوی عبارات اطمینان‌بخش است، اما هیچ تضمین امنیتی در آن وجود ندارد.
تمرکز اصلی این پیش‌نویس بر ایجاد یک «صندوق سرمایه‌گذاری بازسازی» با مدیریت مشترک ایالات متحده و اوکراین است که کی‌یف متعهد شود ۵۰ درصد درآمد حاصل از منابع طبیعی دولتی را به آن اختصاص دهد.
علاوه بر این، مفاد این توافق کلی است و برای تعیین جزییات، مذاکرات بیشتری لازم خواهد بود. این موضوع را چهار کارشناس در گفت‌وگو با رویترز تایید کردند.
آلیوشین می‌گوید حتی اگر صلحی پایدار به اوکراین بازگردد، شرکت معادن لیتیوم اوکراین باید ۳۵۰ میلیون دلار جذب کند و دست‌کم برای یک سال و نیم مطالعه امکان‌سنجی انجام دهد تا بتواند ساخت معدن و کارخانه فرآوری را آغاز کند. او گفت: «این یعنی ما شاید تا سال ۲۰۲۹ بتوانیم به مرحله تولید پایدار برسیم.»
دور بعدی انتخابات ریاست‌جمهوری ایالات متحده در سال ۲۰۲۸ برگزار می‌شود و ترامپ که بر همکاری معدنی به‌عنوان راهی برای تامین صلح تاکید دارد با توجه به دوره نخست خود، طبق قانون اساسی، نمی‌تواند بار دیگر نامزد ریاست جمهوری آمریکا شود.
بااین همه، هفت مدیر اجرایی معدن و تحلیلگر صنعتی به رویترز گفتند که برآورد زمانی آلیوشین خوش‌بینانه است.
دوره‌های اکتشاف معمولا چهار سال طول می‌کشد و پس از آن یک سال دیگر هم برای مطالعه امکان‌سنجی نیاز است تا ساخت کارخانه فرآوری اصلا شروع شود.
برنامه تولید؛ از استخراج تا کربنات لیتیوم
با این حال، آلیوشین گفت شرکتش در نهایت برنامه دارد سالانه حدود ۱.۵ میلیون تن سنگ معدن خام استخراج کند و آن را به ۳۰۰ هزار تن کنسانتره پتالایت، ماده‌ای با غلظت بالاتر لیتیوم، تبدیل کند.
او افزود که با سرمایه‌گذاری بیشتر، می‌توان این کنسانتره را باز هم تصفیه کرد تا ۲۲ هزار تن کربنات لیتیوم بادرجه کاربرد در باتری تولید شود. این نخستین بار است که جزییات مربوط به برنامه تولید و زمان‌بندی فرآوری در ذخایر پولخیفسکه گزارش می‌شود.
تقاضا برای این مواد معدنی بالاست. لیتیوم در باتری‌های خودروهای برقی به‌کار می‌رود و عناصر خاکی کمیاب در ساخت همه‌چیز از موتور خودرو و توربین بادی گرفته تا سلاح‌های نظامی پیشرفته استفاده می‌شوند.
اما طبق نظر بیش از ۱۰ تحلیلگر و کارشناس صنعت معدن به رویترز، تبدیل ذخایر لیتیوم و عناصر خاکی کمیاب اوکراین به معادن فعال و ساخت تاسیسات فرآوری آن، کاری بسیار بزرگ است.
رقابت با چین؛ مسئله زمان
به این ترتیب، هر توافقی از سوی ترامپ برای دسترسی به مواد معدنی حیاتی اوکراین نمی‌تواند ایالات متحده را در دوران ریاست‌جمهوری او به چالشی جدی در برابر مزیت چشمگیر چین در این عرصه تبدیل کند.
جولین کتل، نایب رییس بخش فلزات و معدن در شرکت مشاوره منابع طبیعی وود مکنزی، گفت: «درست است که این حرکتی علیه چین به‌شمار می‌رود، اما مشکل اصلی همچنان این است که این مواد معدنی کجا فرآوری می‌شوند و رسیدن به آن مرحله چقدر زمان می‌برد.»
او افزود: «اوکراین تیتانیوم تولید می‌کند و ذخایر گرافیت و لیتیوم گسترده‌ای دارد. می‌توان تولید در معادن فعلی را افزایش داد. اما وقتی صحبت از توسعه حوزه‌های جدید معدنی می‌شود، فاصله کشف تا تحویل ماده ممکن است تا ۱۰ سال زمان ببرد.»
دامینیک راب، رییس امور جهانی در شرکت خصوصی فعال در حوزه معدن، توافق میان ایالات متحده و اوکراین را گامی مثبت برای تامین مالی بازسازی اوکراین می‌داند.
راب که پیش‌تر وزیر امور خارجه بریتانیا بود، گفت: «بررسی‌های فراوان و مذاکرات بیشتری مورد نیاز است.»
بر اساس داده‌های موجود، اوکراین دارای ذخایری از ۲۲ مورد از ۵۰ ماده معدنیِ است که آمریکا به‌عنوان مواد معدنی حیاتی اعلام کرده است و در حوزه‌های لیتیوم، گرافیت، تیتانیوم، اورانیوم مورد استفاده در تولید انرژی هسته‌ای و همچنین عناصر خاکی کمیاب، ذخایر قابل‌توجهی دارد.
چین در حال حاضر سومین تولیدکننده بزرگ لیتیوم در جهان، پس از استرالیا و شیلی است. این کشور همچنین بزرگ‌ترین تولیدکننده عناصر خاکی کمیاب از جمله نئودیمیوم به‌شمار می‌رود که از آن برای ساخت آهن‌رباهای دائمی قوی، سبک و پرقدرت در تجهیزات دفاعی استفاده می‌شود.
