رسانههای داخلی گزارش دادند با وجود وعده داده شده و واردات ۵۰ هزار تن سیبزمینی، بازار این محصول تغییری نکرده و قیمت آن کاهش نیافته است. همزمان یک استاد اقتصاد، با اشاره به اختلاف قیمت واردات و صادرات سیبزمینی، علت ایجاد شرایط موجود را به «مافیا» نسبت داد.
خبرگزاری میزان، وابسته به قوه قضاییه، جمعه ۱۰ اسفند گزارش داد قیمت سیبزمینی که اواخر دی ماه تا ۷۰ هزار تومان رسیده بود، علیرغم واردات گسترده همچنان کاهش نیافته و این محصول با قیمتی بیشتر از قبل به فروش میرسد.
پس از آن که دهم بهمن، وزارت جهاد کشاورزی از صدور مجوز واردات ۵۰ هزار تن سیبزمینی برای کنترل بازار خبر داد، ۲۳ بهمن، مسعود نمازی، مدیرعامل موسسه جهاد استقلال، در رابطه با واردات سیبزمینی از پاکستان گفت: «سیبزمینی از مرز میرجاوه وارد کشور شد و کیلویی ۲۹ هزار و ۵۰۰ تومان به فروش میرود.»
بررسیهای ایراناینترنشنال بر پایه اطلاعات گمرک جمهوری اسلامی در همان زمان نشان داد از فروردین تا آذر ماه امسال، ۳۰۷ هزار تن سیبزمینی به قیمت هر کیلو ۱۴ هزار تومان از جمله به عراق و افغانستان صادر شده است.
اطلاعات جدیدتر نشان داد که از فروردین تا پایان دی امسال، سیبزمینی ایرانی از مرز میرجاوه به قیمت هر کیلو ۱۳ هزار و ۵۰۰ تومان، به پاکستان صادر شده است؛ یعنی همان جایی که حالا وزارت جهاد کشاورزی از آن، سیبزمینی را به قیمت کیلویی ۲۹ هزار و ۵۰۰ تومان وارد کرده است.
این واردات به هدف خود -که کنترل بازار بود- هم نرسیده و آنطور که خبرگزاری وابسته به قوه قضاییه نوشته، قیمت سیبزمینی حتی بیشتر از قبل شده است.
مصرف داخلی سیبزمینی در ایران به طور میانگین چهار و نیم میلیون تن در سال برآورد میشود. به عبارتی هر ماه در ایران چیزی حدود ۳۷۴ هزار تن سیبزمینی مصرف میشود.
با فرض واردات ۵۰ هزار تن سیبزمینی، این رقم حتی برای مصرف یک هفته کشور هم کافی نیست.
سوداگری مافیا
حسین راغفر، استاد اقتصاد دانشگاه «الزهرا»، نهم اسفند و در بیستوسومین کنگره حزب اصلاحطلب مردمسالاری، با اشاره به صادرات سیبزمینی به قیمت ۱۵ هزار تومان و واردات آن به قیمت ۳۰ هزار تومان، آن را به «مافیا» نسبت داد.
سخنران موسسه «دین و اقتصاد»، با بیان اینکه این «نهادهای مافیایی» از هر وسیلهای برای کسب درآمد به زیان مردم استفاده میکنند، افزود: «مردم به سفرهشان نگاه میکنند و همه امروز فهمیدهاند که چه کسانی سفره مردم را خالی میکنند.»
راغفر ۲۶ بهمن نیز با دادن هشدار نسبت به افزایش قیمت دلار که به اعتقاد او «خوراک براندازی» است، تاکید کرد: «منافع ملی قربانی منافع الیگارشها و مافیاها شده است.»
بنبست نظام
با خروج سرمایهگذاران خارجی از صنایع ایران، برخی الیگارشها که در جمهوری اسلامی قدرت گرفتند، صنایع کشور را تصاحب میکنند. در یکی از آخرین نمونهها، خانواده مدللها، انحصار خود را در بازار روغنهای خوراکی تثبیت کرد و خانواده کروز نیز نفوذ در ایرانخودرو را تقویت کرد.
جمهوری اسلامی با زنجیره بحران انرژی روبهرو شده است. از طرف دیگر، با بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید، منابع جمهوری اسلامی به شدت در حال محدود شدن است.
بحران اقتصادی جمهوری اسلامی از ابتدای سال جاری به شکلی شدیدتر از گذشته، در حوزههای مختلف خود را بروز داد.
در تابستان، بحران برق، در زمستان، بحران برق و گاز، افزایش مکرر قیمت دلار، ریزش بازار بورس، خروج سرمایهگذاران خارجی، افزایش قیمت محصولات غذایی و افزایش قیمت، کمیاب و نایاب شدن داروها، تنها نمونههایی از این بحرانها هستند.
این بحرانها نگرانیهای فزایندهای در بدنه جمهوری اسلامی ایجاد کرده و از حسن روحانی و عبدالرضا رحمانی فضلی، وزیر کشور او و از مسئولان سرکوب آبان ۹۸ گرفته، تا مسعود پزشکیان، ريیسجمهوری، نسبت به براندازی و سقوط جمهوری اسلامی هشدار دادهاند.
اگرچه تحریم نفتکشهای مرتبط با ایران از اکتبر سال گذشته آغاز شدهبود، اما در ماههای اخیر شدت و هدفمندی آن افزایش یافتهاست.
شواهد حاکی از تشدید این رویکرد است، به طوری که در سوم دسامبر ۲۰۲۴، نیمی از نفتکشهای تحریمشده از نوع VLCC بودند. همچنین در دو دور تحریمهای اعمالشده توسط دولت جدید ترامپ طی ماه جاری، از مجموع ۱۶ نفتکش تحریمشده، شش مورد در گروه نفتکشهای فوق بزرگ VLCC قرار داشتند.
یک نفتکش VLCC قادر است حجمی معادل دو تا چهار برابر یک نفتکش آفراماکس یا پاناماکس و هشت تا ۱۰ برابر یک نفتکش کلاس هَندیسایز (سایز کوچک) را حمل کند. این ظرفیت بالا، استفاده از این نوع نفتکشها را برای انتقال غیرقانونی نفت ایران به گزینهای راهبردی تبدیل کردهاست.
بر اساس دادههای حاصل از سامانههای ردیابی نفتکشها، در پی آخرین دور تحریمهای آمریکا که در ۲۴ فوریه اعمال شد، حدود ۶۲ درصد از مجموع ۱۲۶ نفتکش VLCC فعال در زمینه انتقال نفت ایران در فهرست سیاه قرار گرفتهاند.
در این میان، شماری از این نفتکشهای بزرگ به تازگی بازار ایران را ترک کرده و به سمت حمل نفت روسیه روی آوردهاند. علت اصلی این تغییر مسیر، افزایش قابل توجه نرخ کرایه حمل نفت خام روسیه بودهاست.
بر اساس تحقیقات ایران اینترنشنال، هفت فروند از ۱۳ نفتکشی که در ۲۴ فوریه تحریم شدند، دیگر در آبهای نزدیک به پایانههای نفتی ایران یا چین فعالیت نمیکنند.
مسیر دشوار دولت ترامپ
اگرچه تشدید تحریمها انتقال نفت توسط نفتکشهای فوق بزرگ (VLCC) ایران را با پیچیدگیهای بیشتری مواجه کردهاست، اما این ادعا که صادرات نفت ایران با اختلالی جدی و کاهشی فاجعهبار روبرو خواهدشد، دور از واقعیت به نظر میرسد.
سازمان اتحاد علیه ایران هستهای (UANI)، ۵۰۳ فروند نفتکش با ظرفیت ترکیبی ۶۱ میلیون تن نفت (معادل بیش از ۳۵۰ میلیون بشکه) را شناسایی کردهاست. با این حال، تحریمهای فعلی تنها کمتر از ۴۵ درصد از این ظرفیت کل را تحت پوشش قرار میدهند.
بررسیهای ایران اینترنشنال حاکی از آن است که برای حفظ میانگین انتقال روزانه ۱.۳ میلیون بشکه نفت، مطابق با آنچه در ماههای اخیر مشاهده شده، ایران به ۴۵ فروند نفتکش VLCC نیاز دارد. نکته قابل توجه اینکه در حال حاضر، ۴۷ فروند نفتکش VLCC مرتبط با انتقال نفت ایران همچنان از فهرست تحریمها مصون ماندهاند.
در همین حال، دهها نفتکش فوق بزرگ (VLCC) در سراسر جهان طی سال گذشته از مرز عمر ۲۰ سال عبور کردهاند که هر یک به طور متوسط ۲۵ میلیون دلار ارزشگذاری شدهاند. گردانندگان ناوگانهای سایه احتمالا میتوانند برخی از این کشتیهای فرسوده را خریداری کنند.
نکته قابل تامل اینکه شمار نفتکشهای خارجی دخیل در انتقال نفت ایران طی پنج سال گذشته هفت برابر افزایش یافتهاست.
در ژانویه ۲۰۲۴، چین از پهلوگیری نفتکشهای تحریمشده در بندر شاندونگ، که بزرگترین پایانه واردات نفت خام ایران به شمار میرود، جلوگیری کرد. این اقدام باعث کاهش تخلیه نفت ایران به ۸۵۰ هزار بشکه در روز شد.
با این وجود، تغییر سیاست اخیر که به خصوصیسازی بخشی از این بندر انجامید، پذیرش محمولههای نفت خام تحریمشده را تسهیل کردهاست. در پی این تغییر، طبق گزارش شرکت اطلاعات صنعتی کپلر، میزان تخلیه نفت ایران در چین طی ماه فوریه به بیش از ۱.۷ میلیون بشکه در روز افزایش یافتهاست.
بنابراین، به نظر میرسد ایالات متحده هنوز راه درازی در پیش دارد تا به آنچه اسکات بسنت، وزیر خزانهداری، از آن به عنوان «هدف کاهش ۹۰ درصدی» در صادرات نفت ایران یاد کرده، دست یابد.
پیش از این، چندین شرکت تخصصی ردیابی نفتکشها در مصاحبههایی با ایران اینترنشنال، برآورد کردهبودند که صادرات روزانه نفت ایران میتواند در ماههای آتی تا یکسوم کاهش یابد. با این حال، همگی بر این نکته اتفاق نظر داشتند که تحقق چنین سناریویی کاملا به میزان همکاری چین با ایالات متحده بستگی دارد.
چالشهای فزاینده اقتصادی ایران
در حالی که توجه تحلیلگران انرژی بینالمللی و رسانهها عمدتا بر حجم صادرات نفت ایران است، مهمترین مسئله برای ایران و به خصوص برای آمریکا، درآمد حاصل از صادرات نفت است.
دادههای حاصل از سیستمهای ردیابی نفتکشها در ماههای اخیر حاکی از کاهش حدود ۲۵ درصدی حجم صادرات نفت ایران است. با این حال، آمارهای مالی داخلی ایران نشان میدهد که درآمدهای نفتی این کشور به نصف تقلیل یافته و به کمتر از ۱.۸ میلیارد دلار در ماه رسیدهاست.
این امر به روشنی بیانگر هزینههای روزافزونی است که ایران در ماههای اخیر برای دور زدن تحریمهای آمریکا متحمل شدهاست.
در همین ارتباط، معصومه آقاپور، مشاور اقتصادی رئیس جمهور ایران، در ۲۵ فوریه، تنها یک روز پس از آخرین دور تحریمهای آمریکا علیه شرکتها و نفتکشهای مرتبط با صنعت نفت، کمبود شدید ارز خارجی در کشور را تایید کرد.
او اظهار داشت: «ما با مشکل ارزی مواجه هستیم. بگذارید صادقانه بگویم، ترامپ نقش مهمی در وضعیت بازار ارز ما ایفا کردهاست. شرایط طی دو هفته گذشته به شکل تصاعدی برای ما دشوارتر شدهاست.»
از اوایل سپتامبر تاکنون، ارزش ریال، پول ملی ایران، به نصف کاهش یافتهاست. این افت ارزش عمدتا ناشی از شکستهای منطقهای و پیروزی ترامپ در انتخابات بودهاست، رییسجمهوری که متعهد شده صادرات نفت تهران را به طور چشمگیری محدود کند.
