محمود عباس، رییس تشکیلات خودگردان فلسطین در تماس تلفنی با رییسجمهور ونزوئلا گفت که سیاستها و اقدامات حماس نماینده مردم فلسطین نیست. او افزود «سازمان آزادیبخش فلسطین تنها نماینده مشروع فلسطینیان است.»
خیز رجب طیب اردوغان برای بهبود روابط اسرائیل و حماس در حالی است که او پیشتر تلاشی ناموفق در راستای میانجیگری میان روسیه و اوکراین داشت.
پولیتیکو در گزارشی به جایگاه و اثر ترکیه در تنشهای منطقهای پرداخت و نوشت رییسجمهوری ترکیه از تلاش برای میانجیگری در جنگ اوکراین ناامید شده و پس از کشتار تکاندهنده حماس در اسرائیل، به دنبال فرصتی دیگر برای ایفای نقش صلحطلبانه است.
قدرتهای جهانی از جمله آمریکا و کشورهای خلیج فارس در پشت صحنه به دنبال جلوگیری از گسترش درگیری اسرائیل و حماس هستند. ترکیه هم درگیر دیپلماسی پیچیده خود است.
اردوغان پس از گفتوگو با آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد و ولادیمیر پوتین، رییسجمهوری روسیه اعلام کرد در حال مذاکره با رهبران منطقه در راستای تلاش برای چگونگی مصالحه و پایان جنگ است.
او همچنین با اسحاق هرتزوگ، رییسجمهوری اسرائیل، محمود عباس، رییس تشکیلات خودگردان فلسطین و رهبران مصر، لبنان و قطر صحبت کرد.
تلویزیون دولتی ترکیه شامگاه ۱۹ مهر اعلام کرد این کشور روند مذاکره برای آزادی گروگانهای اسرائیلی را با حماس آغاز کرده است.
ماموریت غیرممکن رجبطیب اردوغان؟
دلایل مختلفی برای جدی گرفتن اقدامات رعدآسای دیپلماتیک از سوی اردوغان وجود دارد.
اردوغان مدتهاست با اقداماتی مانند ایجاد روابط اقتصادی در سراسر منطقه و اعزام نیروهای ترکیه به شمال سوریه، در تلاش است تا نام این کشور را بهعنوان یک قدرت بزرگ در خاورمیانه مطرح کند.
او اخیرا روابط خود را با اسرائیل بهبود بخشیده است؛ مخصوصا با اولین ملاقات حضوری با بنیامین نتانیاهو، نخستوزیر اسرائیل که ماه گذشته در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک رخ داد.
اما آیا اردوغان واقعا برای انجام وظیفه سخت میانجیگری میان حماس متخاصم و اسرائیل انتقامجو، موقعیت مناسبی دارد؟
بر اساس گزارش پولیتیکو، بسیاری از ناظران معتقدند حمله حماس به اسرائیل هر گونه چشمانداز کوتاهمدت را برای ثبات در منطقه از بین برد.
اردوغان نیز هشدار داد که این جنگ «در یک یا دو هفته» متوقف نخواهد شد.
یکی از مقامات بلندپایه ترکیه که خواست نامش فاش نشود به پولیتیکو گفت هر گونه نقش میانجیگری در این مرحله «یک ماموریت غیرممکن» است.
به گفته این مقام، پس از حمله تروریستی حماس که منجر به کشته شدن بیش از هزار نفر شد، احتمالا اسرائیل با هر گونه پیشنهاد برای مصالحه با طرف متخاصم مخالفت خواهد کرد.
در همین مورد سلین ناسی، عضو مدعو در موسسه اروپایی دانشکده اقتصاد لندن در گفتوگو با پولیتیکو به مانع دیگری اشاره کرد که در مسیر برقراری صلح میان طرفین وجود دارد: «همدردی آنکارا با حماس.»
ترکیه حماس را تروریست نمیداند؛ حتی اگر آمریکا و اتحادیه اروپا آن را بهعنوان سازمانی تروریستی معرفی کرده باشند.
ناسی گفت سوابق حزب حاکم عدالت و توسعه و اردوغان در فراهم کردن پناهگاه امن برای رهبران حماس، اعتماد اسرائیل را از بین برده است.
او همچنین مدعی شد آنکارا روابط گرمتری با حماس در غزه، نسبت به گروه فتح و محمود عباس حفظ کرده است که بر سرزمینهای کمتر رادیکالیزه و اشغال شده کرانه باختری تسلط دارند.
ناسی ادامه داد: «در دو دهه گذشته، سیاست حزب عدالت و توسعه و دولت ترکیه، به حماس نزدیکتر شده یا از حماس نسبت به فتح، حمایت بیشتری میکند و همین امر انتقاد اسرائیل و آمریکا را در پی داشته است.»
رابطه ناپایدار ترکیه و اسرائیل
پس از به قدرت رسیدن حزب عدالت و توسعه در سال ۲۰۰۲، ترکیه بهطور سنتی روابط سیاسی و نظامی نزدیکی با اسرائیل داشت اما روابط دو کشور در سال ۲۰۱۰ و پس از حمله نظامیان اسرائیلی به کشتی ماوی مرمره قطع شد.
با حمله اسرائیل به این کشتی ترکیهای که قصد شکستن محاصره غزه را داشت، ۱۰ فعال تُرک کشته شدند.
پس از آن حادثه، اردوغان به سیاست ضد اسرائیلی روی آورد و تلآویو را قاتل خواند.
پولیتیکو یادآور شد «آرمان فلسطین» برای ایدئولوژی اسلامگرای اردوغان که زیربنای حکومت دو دههای او در ترکیه است، عزیز شمرده میشود.
با وجود این در سالهای اخیر آنکارا در تلاش برای بهبود روابطش با کشورهای منطقه از جمله اسرائیل بوده است.
قبل از اینکه حماس با حملههای هفته گذشته به اسرائیل منطقه را به سوی بحران سوق دهد، رهبران دو کشور ترکیه و اسرائیل توافق کرده بودند در آینده نزدیک دیدارهای متقابلی ترتیب دهند.
در گزارشها گفته شده بود اردوغان علاقهمند است به مناسبت صدمین سالگرد جمهوری ۲۹ اکتبر ترکیه، در مسجد الاقصی و بیتالمقدس نماز بخواند.
سولی اوزل، تحلیلگر سیاسی کهنهکار دانشگاه کادیر هاس در استانبول خاطرنشان کرد دو کشور منافع مشترکی دارند و برای همین به نظر میرسد نتانیاهو و اردوغان «فراموش کردهاند چقدر از یکدیگر متنفرند». برای مثال هر دو کشور در مناقشه باکو و ایروان، از آذربایجان پشتیبانی کردند.
در جریان جنگ سال ۲۰۲۰ و قبل از تصرف برقآسای اخیر منطقه جداییطلب قرهباغ کوهستانی از سوی آذربایجان نیز هر دو کشور به باکو کمک کردند تا سرزمینهای خود را از جداییطلبان باز پس گیرد.
اوزل در گفتوگو با پولیتیکو افزود: «اشتراک منافع بین دو کشور، همانطور که همکاری مستقیم یا غیرمستقیم آنها در قفقاز نشان میدهد، بر نفرتهای شخصی غلبه میکند.»
به گفته او، از طرف دیگر جمهوری اسلامی رقیب مشترک ترکیه و اسرائیل است؛ اگرچه این دو کشور روشهای متفاوتی برای مقابله با این چالش دارند.
او یادآور شد با افزایش هزینههای انسانی جنگ، اردوغان احتمالا موضع سختتری در قبال اسرائیل اتخاذ خواهد کرد.
رییسجمهوری ترکیه روز ۲۰ مهر به انتقاد از محاصره غزه به دست اسرائیل و تصمیم آمریکا برای اعزام ناو هواپیمابر به آن پرداخت.
او گفت: «ما نمیخواهیم درگیریها به منطقه ما سرایت کند. به جای حمایت کورکورانه از یک طرف، از بازیگران تاثیرگذار میخواهیم تا در جهت کاهش تنشها قدم بردارند.»
اوزل درباره نفوذ احتمالی ترکیه بر حماس، به پولیتیکو گفت حماس با «سیگنالهایی که از تهران میآید» هماهنگ خواهد شد.
به گفته سلین ناسی، اسرائیل خواستار حمایت شفاف بینالمللی در طول بحران کنونیاش است.
او گفت: «اسرائیل میخواهد ببیند متحدان و دشمنانش در کجا ایستادهاند؛ درست مانند دولت جورج بوش پس از حادثه ۱۱ سپتامبر.»
از این منظر، نقش و تاثیر ترکیه برای میانجیگری به این بستگی دارد که آیا اسرائیل دولت اردوغان را متحدی قابل اعتماد میبیند یا خیر؟
گاردین در گزارشی به وضعیت رابطه اسرائیل و روسیه پس از حمله اخیر حماس پرداخت.
بنیامین نتانیاهو، نخستوزیر اسرائیل مدتهاست خود را دوست پوتین معرفی میکند.
او در خاطراتی که در طول جنگ روسیه علیه اوکراین منتشر شد، بارها رهبر روسیه را به خاطر عقل و به ویژه «نگرش دوستانه» نسبت به مردم یهود تحسین کرد.
پوتین هم در طول سالها خود را متحد وفادار دولت اسرائیل دانسته و روابط فرهنگی و سفر بدون ویزا بین دو کشور را ترویج کرده است.
اما پس از مرگبارترین حمله دهههای اخیر به اسرائیل، به نظر میرسد این دوستی که هر دو طرف تاکید بسیاری بر آن داشتند از بین رفته است.
با گذشت یک هفته از آغاز حمله غافلگیرانه حماس، پوتین هنوز با نتانیاهو تماس نگرفته و کرملین نیز هیچگونه پیام تسلیتی برای این کشور منتشر نکرده است.
انتشار چنین پیامی یک ژست دیپلماتیک است که روسیه هم در موارد مشابه و پس از بروز حوادث مرگبار در خاک یک کشور، به سایر رهبران جهان ارسال کرده است.
پوتین روز جمعه در سخنانی تنها درباره پیامدهای حمله زمینی احتمالی اسرائیل به غزه هشدار داد.
روز جمعه ۲۱ مهر مسکو پیشنویس قطعنامهای را درباره درگیریهای اسرائیل و حماس به شورای امنیت سازمان ملل پیشنهاد کرد و در این متن، خواستار آتشبس بشردوستانه و محکومیت خشونت علیه غیرنظامیان و تمامی اقدامهای تروریستی شد.
رییسجمهوری روسیه پیش از آن و در روز ۱۸ مهر برای اولین بار درباره تهاجم حماس اظهارنظر کرد و گفت که انفجار خشونت بین اسرائیل و فلسطینیها نشان میدهد سیاست آمریکا در خاورمیانه شکست خورده و نیازهای فلسطین در نظر نگرفته نشده است.
بر اساس گزارش گاردین، به نظر میرسد این تغییر لحن نشاندهنده شکاف بزرگ سیاسی در روابط دو کشور باشد که از زمان شروع جنگ در اوکراین ایجاد شده است.
جنگ اوکراین، آغاز تنش علنی بین مسکو و تلآویو
پوتین سالها به دنبال ایجاد روابط قوی با اسرائیل بود و در عین حال از آرمان فلسطین حمایت میکرد. اتحادی که ریشه در دوران شوروی دارد.
اسرائیل نیز کوشیده تا در حمایت از اوکراینیها و حمله نکردن به روسیه تعادل ایجاد کند.
گاردین در ادامه گزارش خود نوشت دیپلماسی ظریف روسیه با اسرائیل زمانی به ثمر نشست که این کشور از شرکت در تحریمهای غرب علیه روسیه امتناع کرد.
این امر باعث ناراحتی کییف شد و اسرائیل را به نادیده گرفتن رنج یهودیان اوکراینی متهم کرد در حالی که در پس پرده این روابط دوستانه، نشانههایی مبنی بر بدتر شدن روابط روسیه و اسرائیل دیده میشود، چرا که پوتین مدعی مبارزه با «نئونازیسم» در اوکراین است اما کشورش را به سمت جمهوری اسلامی بهعنوان دشمن سرسخت اسرائیل سوق میدهد.
پینچاس گلداشمیت به مدت تقریبا ۳۰ سال بهعنوان خاخام ارشد مسکو خدمت کرد تا زمانی که به دلیل اعلام مخالفت با جنگ اوکراین مجبور به فرار از مسکو شد. او در تماسی تلفنی با گاردین از اسرائیل گفت: «روابط گرم میان روسیه و اسرائیل که سالها در دوران پوتین شاهدش بودیم کاهش یافته است. ما اکنون در دنیای متفاوتی هستیم. اسرائیل همیشه مراقب بود که با توجه به جامعه بزرگ یهودی روسیه و نفوذش بر سوریه، رابطه خوبی با مسکو داشته باشد.»
گلداشمیت روز شنبه در مراسم تشییع جنازه یووال بن یاکوف، سرباز اسرائیلی کشته شده در جنگ شرکت کرد. یووال پسر یکی از خاخامهای سابق مسکو بود.
او به گاردین گفت خیلی از اعضای جامعه یهودیان از سخنان پوتین بسیار ناراحتاند چون او برای توجیه حمله به اوکراین، دولت این کشور را با آلمان نازی مقایسه میکند.
گاردین در گزارش خود اضافه کرد تنشها میان دو کشور از تابستان گذشته علنی شد؛ زمانی که مقامات روسیه، اسرائیل را به حمایت از «رژیم نئونازی» کییف متهم کردند.
این دعوا پس از آن شعلهور شد که سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه نظریه توطئه یهودیستیزانه را پیش کشید که ادعا میکرد آدولف هیتلر «خون یهودی دارد». اظهاراتی که اسرائیل آن را «نابخشودنی و ظالمانه» خواند.
کرملین شعبه آژانس یهود یک موسسه خیریه خصوصی وابسته به دولت اسرائیل را که در روسیه فعال بود بست چرا که این آژانس به دهها هزار یهودی روس پس از حمله روسیه به اوکراین برای مهاجرت به اسرائیل کمک کرد.
شاید نگرانکنندهترین عامل برای اسرائیل، اتکای فزاینده مسکو به جمهوری اسلامی ایران باشد.
روسیه که از بازارهای غربی جدا شده، سرمایهگذاری زیادی برای خرید پهپادهای انتحاری ایران به منظور حمله به شهرهای اوکراین و زیرساختهای غیرنظامی انجام داده است.
پیشتر ایالات متحده هشدار داده بود جمهوری اسلامی به دنبال دستیابی به تعداد زیادی از هلیکوپترهای تهاجمی، هواپیماهای جنگی و سیستمهای دفاع هوایی روسیه است.
در حالی که آمریکا متعهد شد در پی حمله حماس، کمکهای نظامی خود را به اسرائیل ارسال کند، برخی مفسران طرفدار کرملین ابراز امیدواری کردند جنگ اسرائیل و حماس باعث خروج منابع غربی از اوکراین شود.
سرگئی مردان، مجری تلویزیونی وابسته به دولت روسیه نوشت: «این آشفتگی برای روسیه مفید است زیرا وزغ جهانیگرا از اوکراین منحرف و مشغول تلاش برای خاموش کردن آتش ابدی خاورمیانه میشود.»
به نظر میرسد مسکو از اشتباهات نظامی و اطلاعاتی اسرائیل که آن را بهعنوان شاهدی بر ضعف غرب میداند، خوشحال است.
بوریس روژین، کارشناس نظامی نزدیک به نیروهای روسی در حال جنگ در اوکراین در تلگرام نوشت: «ظاهرا ارتش اسرائیل بر پیروزیهای دیرینه تکیه میکند.»
آندری سولداتوف، کارشناس سرویسهای امنیتی روسیه گفت: «چنین اظهاراتی آسیب روانی حاد ارتش روسیه پس از حمله فاجعهبارش علیه اوکراین در ماههای ابتدایی سال ۲۰۲۲ را آشکار میکند.»
سولداتوف گفت: «تحمل از دست دادن احترام جهانی برای ملتی با سنت نظامی افتخارآمیز بسیار سخت است. بنابراین، حمله حماس باعث فرو ریختن بهمن بر سرتان شد. به بیلیاقتی ما خندیدید؟ حالا نوبت ماست تا به شما بخندیم.»
در تلویزیون دولتی روسیه، مفسران دهها هزار یهودی روس را که پس از حمله روسیه به اوکراین برای اجتناب از پیوستن به ارتش به اسرائیل رفتند، مسخره میکنند.
ویاچسلاو ولودین، رییس مجلس روسیه روز ۱۹ مهر در سخنرانی خود در پارلمان گفت روسهایی که از کشور فرار کردند تا طرف اوکراین را بگیرند باید به خیانت متهم و برای کار در معادن فرستاده شوند.
از سوی دیگر به نظر میرسد اوکراین نارضایتیهای قبلیاش از اسرائیل را کنار گذاشته و مشتاق است خلاء دوستی تلآویو با مسکو را پر کند.
ولودیمیر زلنسکی، رییسجمهوری اوکراین در سخنرانی خود در کنار دبیرکل ناتو، حمله حماس به اسرائیل را به تهاجم روسیه به کشور خود تشبیه کرد.
او گفت مردمش در کنار اسرائیل ایستادهاند زیرا درک میکنند تحمل حملات تروریستی یعنی چه.
زلنسکی تاکید کرد: «تنها تفاوت این است که یک سازمان تروریستی به اسرائیل حمله کرده در حالی که اینجا یک دولت تروریستی اوکراین را هدف تهاجم قرار داده است.»
جنگ حماس و اسرائیل از روز ۱۵ مهر در نوار غزه آغاز شد و اکنون ابعاد گستردهتری یافته و به کرانه باختری و لبنان هم رسیده است.
در پی حملات متقابل، تاکنون هزاران نفر از هر دو سو کشته و هزاران تن دیگر زخمی شدهاند.
