اسکلروز چندگانه، موسوم به اماس، بیماری که سیستم عصبی مرکزی را درگیر میکند، معمولا در سنین بین ۲۰ تا ۵۰ سالگی تشخیص داده میشود. البته برخی ژنهای خاص، احتمال ابتلا به این بیماری را در فرد بالا میبرد؛ اما دانشمندان همچنان در تلاشاند تا دلیل این عارضه را پیدا کنند.
اسکات مونتگمری، پروفسور اپیدمیشناس و تیم او در دانشگاه یوسیال در بریتانیا، سالها برای پیدا کردن علل این بیماری تحقیق کردهاند. تحقیقات آنها نشان داده است که ابتلا به ذاتالریه در نوجوانی، با بروز احتمالی اماس در فرد در بزرگسالی او، مرتبط است. پژوهش این تیم، بر بررسی بیشتر ارتباط دیگر انواع عفونتها با بروز عارضه اماس متمرکز است. گوشهای از یافتههای این تیم در وبسایت کانورسیشن منتشر شده است.
انجام تحقیقات اینچنینی نیازمند احتیاط است. چرا که اغلب، عفونتها خود، میتوانند ناشی از اماس باشند تا برعکس آن. همچنین، پنج تا ده سال و یا حتی بیشتر از ابتلا به عفونت، تا هنگامی که فرد نخستین علایم اماس را در بدن خود مشاهده میکند طول میکشد. از این علایم میتوان مورمور شدن، بیحسی، خشکی، مشکل در حفظ تعادل، مشکلات بینایی و خستگی مفرط را نام برد. بنابراین مونتگمری و تیم او در این پژوهش کوشیدند از اینکه عفونتها، پیش از ظهور عارضه اماس در فرد اتفاق افتاده باشد، اطمینان حاصل کنند.
تیم مونتگمری، برای انتشار این تحقیقات که در مجله «مغز» منتشر شد، از پرونده پزشکی نزدیک به ۵/۲ میلیون متولد در سوئد، از ۱۹۷۰ تا ۱۹۹۴، استفاده کرد. از این دسته، برای بیش از ۴ هزار نفر، پس از ۲۰ سالگی، تشخیص اماس داده شده بود. ۱۹ درصد از این ۴ هزار نفر، بین زمان تولد تا ده سالگی و ۱۴ درصد آنان، بین سنین ۱۱ تا ۱۹ سالگی به عفونتی مبتلا شده بودند که در بیمارستان تشخیص داده شده بود.
تیم مونتگمری دریافت که عفونتهایی که پیش از ۱۱ سالگی تشخیص داده شده بود با تشخیص اماس در بزرگسالی رابطهای نداشت. اما عفونتهایی، شامل عفونتهای نسبتا شدیدی که بین سنین ۱۱ تا ۱۹ سالگی و در بیمارستان تشخیص داده شده بود، مشخصا با احتمال بالاتر بروز عارضه اماس در فرد در سالهای آتی زندگی او، مرتبط بود.
بنا بر تحقیقات این تیم، تمامی عفونتها با به وجود آمدن اماس مرتبط نبود. اما یک یافته قابلتوجه این بود که عفونتهای سیستم عصبی مرکزی، شامل مغز و نخاع، احتمال ابتلا به اماس را بهشکل آشکاری افزایش میداد. البته این یافته، منطقی به نظر میرسد. چرا که التهاب در سیستم عصبی مرکزی موجب برانگیخته شدن فرآیند خودایمنی میشود که باعث بروز عارضه اماس است. طی فرآیند خودایمنی، سیستم ایمنی شخص، خود به قسمتهایی از بدن حمله میکند.
بر اساس این پژوهشها، ابتلا به عفونتهای تنفسی در دوره نوجوانی با اماس مرتبط بود و احتمال ابتلا به این عارضه را تا بیش از ۵۰ درصد افزایش میداد. در برخی موارد، عفونت و التهاب در ریه میتواند به فعال شدن سیستم ایمنی در باقی نقاط بدن، از جمله سیستم عصبی مرکزی، منجر شود و احتمال التهاب در آن را افزایش دهد. این امر میتواند دلیل اینکه عفونت ریه، میتواند آغاز فرآیند بروز اماس باشد را توضیح دهد. دیگر اینکه، عوامل عفونتزا میتوانند تاثیر مستقیمتری بر روی مغز داشته باشد.
دیرزمانی است که عفونت با ویروسهای «اپشتین بار»، موسوم به ایبیوی، از خانواده ویروس هرپس انسانی، با بروز عارضه اماس مرتبط خوانده شده است. بنابراین مونتگمری و تیم او باید یقین حاصل میکردند که نتایج پژوهش آنها، متکی بر ارتباط میان اینگونه ویروسها با دیگر انواع عفونتها نباشد. پس پژوهش، افرادی که به نوع شدید ایبیوی که بهنام منونوکلئوز عفونی یا تبغدهای شناخته میشود، مبتلا شده بودند دربرنمیگرفت. با خارج کردن این دسته از جامعه آماری، ارتباط ابتلا به عفونت در دوره نوجوانی با افزایش احتمال بروز اماس در بزرگسالی، همچنان برجا ماند.
برای بیشتر مطمئن شدن از ارتباط ابتلا به عفونت در دوره نوجوانی پیش از پدیدار شدن علائم اولیه اماس در فرد، مونتگمری و همکارانش، پژوهششان را تکرار کردند ولی این بار، تنها به تشخیص اماس پس از ۲۵ سالگی پرداختند. نتیجه یکسان ماند. یعنی بالا رفتن احتمال ابتلا به اماس، با ابتلا به عفونتهای سیستم عصبی مرکزی و ریه در دوره نوجوانی، مرتبط ماند. دستکم ۵ سال و معمولا بیشتر، بین ابتلا به عفونت و تشخیص اماس فاصله بود که نشان میداد که بیماری بهآهستگی پیشرفت میکند و بروز آن، تا هنگامی که آنقدر آسیب به مغز وارد شده باشد که اولین نشانههای اسکلروز چندگانه پدیدار شود، طول میکشد.
نوجوانی، دوره آسیبپذیری
بر اساس پژوهش تیم مونتگمری، نوجوانی دوره آسیبپذیری بیشتر برای ابتلا به اماس در آینده است و میتواند سالها بین ابتلا به عفونت و بروز اماس فاصله باشد. یافتههایی که میتواند به پژوهشگران در فهم بهتر انواع عفونتهای مرتبط با افزایش احتمال بروز اماس، کمک کند. پس خوب است هنگام تشخیص پزشکی برای فردی که علایم اماس را نشان میدهد، ابتلای او به عفونتی جدی در دوره نوجوانی، در نظر گرفته شود.
بسیاری عفونتها، اما نه تمامی آنها و بهصورت خاص، عفونتهایی که در سیستم عصبی مرکزی التهاب ایجاد میکند، با بروز اماس مرتبط است. اما تنها شمار اندکی، و در بسیاری موارد رقمی کمتر از یک درصد، که در نوجوانی به عفونتی نسبتا شدید مبتلا شده باشند در سنین بالاتر اماس میگیرند.
