مطالب بیشتر
خبرگزاری رویترز در گزارشی تحلیلی نوشت که با عملی نشدن وعدههای کارزار انتخاباتی دونالد ترامپ برای برقراری سریع صلح در غزه و اوکراین، رییسجمهوری ایالات متحده اکنون روی چالشی دیگر و به همان اندازه دشوار متمرکز شده است: مهار برنامه هستهای رو به گسترش جمهوری اسلامی.
دولت ترامپ قصد دارد شنبه ۳۰ فروردین در رم دور دوم مذاکرات با ایران را برگزار کند؛ گفتوگوهایی که پس از سالها دشمنی بین دو کشور، کمتر کسی تصور میکرد ممکن شود.
در دوره اول ریاستجمهوری ترامپ، او توافق هستهای سال ۲۰۱۵ (برجام) را کنار گذاشت و کمپین «فشار حداکثری» از تحریمهای فلجکننده را علیه جمهوری اسلامی آغاز کرد.
اگرچه پس از دیدار اخیر در عمان که هر دو طرف آن را «مثبت» توصیف کردند، احتمال پیشرفت در گفتوگوها رد نمیشود اما هیچ یک از طرفها انتظار دستیابی سریع به توافقی در این مناقشه چند دههای را ندارند.
بیشتر بخوانید: پیشنهاد سهمرحلهای جمهوری اسلامی برای کاهش غنیسازی در ازای لغو تحریمها
به گفته یک منبع مطلع از نشست اخیر در کاخ سفید، بحث درباره چارچوب احتمالی یک توافق هستهای در میان مشاوران ترامپ هنوز در مراحل ابتدایی است.
دو منبع آگاه از فضای تصمیمگیری کاخ سفید نیز گفتهاند ممکن است دو طرف ابتدا به توافقی موقت دست یابند و سپس به توافقی مفصلتر برسند.
اضافه شدن تهدیدهای مکرر ترامپ برای بمباران تاسیسات هستهای ایران، به پیچیدگیهای این تلاش دیپلماتیک دامن زده است. اگر چنین حملهای رخ دهد، ترامپی که در سخنرانی آغاز به کار خود در اول بهمن ۱۴۰۳ (۲۰ ژانویه) وعده داد «سازنده صلح» باشد، ممکن است آمریکا را وارد درگیری نظامی تازهای در خاورمیانه کند.
با این حال، ترامپ پنجشنبه گفت که برای حمله به ایران عجلهای ندارد و تاکید کرد مذاکره گزینه اول اوست.
او در دیدار با جورجیا ملونی، نخستوزیر ایتالیا در کاخ سفید گفت: «اگر گزینه دومی وجود داشته باشد، فکر میکنم برای ایران بسیار بد خواهد بود. فکر میکنم ایران میخواهد گفتوگو کند. امیدوارم بخواهد گفتوگو کند. اگر این کار را بکند، برایش خیلی خوب خواهد بود.»
مسئول تیم مذاکرهکننده آمریکا، استیو ویتکاف است؛ دوست قدیمی ترامپ و سرمایهگذار املاک که هیچ تجربه دیپلماتیکی ندارد.
برخی تحلیلگران، لقب «فرستاده همهکاره» دولت ترامپ به او دادهاند.
ویتکاف ماموریت دارد نه تنها توافق با ایران، بلکه پایان دادن به جنگهای غزه و اوکراین را نیز دنبال کند.
در سوی دیگر میز، عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی نشسته است. مذاکرهکنندهای کارکشته که برخی دیپلماتهای غربی نگرانند از بیتجربگی ویتکاف بهرهبرداری کند.
جاناتان پانیکوف، افسر سابق اطلاعاتی آمریکا در امور خاورمیانه، درباره ماموریت ویتکاف گفت: «تلاش برای مدیریت همزمان غزه، اوکراین و ایران از نظر حجم کار، حتی برای هر فردی چالشبرانگیز است.»
او که اکنون با اندیشکده شورای آتلانتیک در واشینگتن همکاری میکند، افزود: «اما این دشواری، در مورد ایران بهمراتب بیشتر است؛ بهدلیل حجم جزییات فنی، سابقه تاریخی، ملاحظات ژئوپولیتیکی منطقهای و پیچیدگیهای گستردهتری که وجود دارد.»
به باور برخی ناظران، مزیت کلیدی ویتکاف در مذاکرات، ارتباط مستقیمش با ترامپ است. امری که میتواند به ایرانیها اطمینان دهد نظرات رسمی رییسجمهوری را از زبان کسی میشنوند که مورد اعتماد اوست.
اینکه چنین مزیتی بتواند به تضمین موفقیت دولت ترامپ در رسیدن به توافق منجر شود یا نه، هنوز روشن نیست.
نامطمئن بودن از روند
اظهارات اخیر خود ویتکاف، تردیدها را درباره هدف نهایی ترامپ از این مذاکرات افزایش داده است.
او پیش از مذاکرات هفته گذشته به والاستریت ژورنال گفته بود که «خط قرمز، نظامیسازی برنامه هستهای ایران است» - اظهارنظری که به نظر میرسید از موضع پیشین ترامپ مبنی بر ضرورت انحلال کامل برنامه هستهای تهران عقبنشینی کرده باشد.
او بعدتر در گفتوگو با فاکسنیوز گفت ممکن است ایران بتواند در سطح پایین و با راستیآزمایی شدید به غنیسازی ادامه دهد اما سهشنبه در شبکه اجتماعی ایکس نوشت که ایران باید برنامه غنیسازی خود را «حذف» کند.
در واکنش، عراقچی چهارشنبه گفت که «اصل غنیسازی برای ایران قابل مذاکره نیست».
به نظر میرسد تحریمهای سخت ایالات متحده به کشاندن ایران پای میز مذاکره کمک کرده است اما تهران که همواره اتهامات غرب و اسرائیل را درباره تلاشش برای ساخت سلاح هستهای رد کرده، با بیاعتمادی و تردید وارد گفتوگو شده و شانس موفقیت مذاکرات را پایین ارزیابی میکند.
از زمان خروج ترامپ از برجام در دوره نخست ریاستجمهوریاش، ایران محدودیتهای این توافق را زیر پا گذاشته و به تولید اورانیوم با درجه غنای بالا، نزدیک به سطح مورد نیاز برای ساخت بمب اتمی، روی آورده است.
کارنامه دیپلماتیک نامتوازن
اعلام غیرمنتظره ترامپ در هفتم آوریل مبنی بر ازسرگیری مذاکرات با ایران، جایگاه مرکزی ویتکاف در سیاست خارجی دولت او را برجسته کرد.
کارنامه ویتکاف در حوزه دیپلماسی تاکنون متوازن نبوده است. او نتوانسته توافقی بین روسیه و اوکراین حاصل کند؛ جنگی که از زمان تهاجم مسکو در سال ۲۰۲۲ ادامه دارد.
اندکی پیش از آغاز به کار رسمی ترامپ، ویتکاف به دستیابی به یک آتشبس مورد انتظار بین اسرائیل و حماس کمک کرد؛ توافقی که اکنون از هم فروپاشیده است و احتمال اقدام نظامی آمریکا یا اسرائیل علیه ایران، همچنان فضای خاورمیانه را ملتهب نگه داشته است.
اسرائیل که از زمان حمله حماس به این کشور در هفتم اکتبر ۲۰۲۳ نفوذ منطقهای ایران را بهشدت تضعیف کرده، همواره روشن ساخته که ممکن است برای مقابله با تهدید هستهای ایران، به تاسیسات جمهوری اسلامی حمله کند.
بنیامین نتانیاهو، نخستوزیر اسرائیل، از تصمیم ترامپ برای مذاکره با ایران غافلگیر شده و خواستار توافقی مشابه توافق سال ۲۰۰۳ لیبی شده است - مدلی که به باور تحلیلگران، ایران بهسختی ممکن است آن را بپذیرد.
به گفته منابعی از خلیج فارس، کشورهای عربی این منطقه که از آغاز جنگی دیگر در خاورمیانه نگرانند، خواهان ادامه مذاکرات هستند اما نسبت به کنار گذاشته شدن از روند گفتوگوها ابراز نگرانی کردهاند.
برخی تحلیلگران بر این باورند که با وجود موانع بزرگ بر سر توافق با ایران، احتمال موفقیت ترامپ در این زمینه بیشتر از تحقق صلح در اوکراین و غزه است.
لارا بلومنفلد، تحلیلگر مسائل خاورمیانه در دانشگاه جانز هاپکینز واشینگتن گفت: «بهعنوان یکی از طرفهای توافق هستهای، آمریکا میتواند تا حدی کنترل اوضاع را در دست داشته باشد. هر دو طرف آماده و مشتاقند که به تنشهای هستهای پایان دهند.»
احمد خاتمی، امام جمعه تهران، گفت دلیل «مذاکرات غیرمستقیم» با آمریکا، بیاعتمادی ایران به طرف آمریکایی است.
او تاکید کرد: «همانطور که ملاحظه فرمودید در دو سالن نشسته و پیام رد و بدل میکردند. در عین حال به صراحت بگویم این مذاکرات تنها و تنها در قصه هستهای است و در غیرهستهای مذاکره نداشته، نداریم و نخواهیم داشت.»
خاتمی با استناد به آیات قرآن، مذاکره را مشروط به سه اصل دانست: «گفتوگو از موضع قدرت، عدم گره زدن سرنوشت کشور به نتیجه مذاکرات و توکل بر خدا و تکیه بر مردم.»
او گفت نباید سر مذاکرهکنندگان، کلاه برود.
عباس عراقچی در دیدار با سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه گفت: «دیروز ملاقات بسیار خوب و طولانی با آقای پوتین داشتم و پیام کتبی رهبری را خدمت ایشان تسلیم کردم.»
به گفته عراقچی، پیام خامنهای هم به پوتین بوده است و هم به دنیا که: «ایران، روسیه را شریک اصلی و راهبردی خود میداند و در مسائل مهم با مسکو مشورت میکند.»
