نتایج پژوهشی تازه در ایران نشان میدهد ریشه بسیاری از رفتارهای قلدری میان نوجوانان به فضای خانه برمیگردد؛ جایی که نوع رابطه با والدین و میزان برخورداری از حمایت اطرافیان میتواند زمینهساز پرخاشگری در مدرسه یا عاملی برای جلوگیری از آن باشد.
قلدری و آزار همکلاسیها سالها است یکی از نگرانیهای اصلی خانوادهها و معلمان در مدارس ایران و جهان به شمار میرود.
دو پژوهشگر ایرانی معتقدند برای فهم این پدیده باید به خانه و کیفیت رابطه والدین و فرزندان نگاه کرد.
افضل اکبری بلوطبنگان، استادیار گروه روانشناسی و مشاوره دانشگاه فرهنگیان تهران و مینا حیدری، دانشجوی کارشناسی ارشد روانشناسی بالینی در دانشگاه آزاد کاشمر، در تحقیق خود قلدری در نوجوانان را بر اساس بدرفتاری والدین، پیوند عاطفی فرزندان با والدین، و میزان حمایت اجتماعی ادراکشده بررسی کردند.
یافتههای این پژوهش در آخرین شماره مجله «روانشناسی بالینی» دانشگاه سمنان منتشر شد.
در این پژوهش ۲۸۷ نوجوان دختر و پسر ۱۴ تا ۱۷ ساله پس از تکمیل چهار پرسشنامه استاندارد مربوط به قلدری، پیوند با والدین، بدرفتاری والدین و حمایت اجتماعی، ارزیابی شدند.
تمرکز مطالعه بر نوجوانانی بود که امتیاز بالاتری در شاخص قلدری داشتند.
در این مقاله قلدری فرآیندی تعریف شده که در آن، «فرد بهصورت آگاهانه بر فرد یا افراد ضعیفتر اعمال قدرت میکند».
وقتی الگوی خشونت از خانه میآید
طبق یافتهها، نوجوانانی که تجربه خشونت، تحقیر، کنترل شدید یا بیتوجهی عاطفی در خانه دارند، این الگو را به روابط با همسالان خود منتقل میکنند.
در این مقاله آمده است: «زمانی که کودکان مورد بدرفتاری والدین قرار میگیرند، این رفتارها را فراگرفته و در روابط بینفردی خود با دانشآموزان و همسالان مورد استفاده قرار میدهند.»
تحلیل دادههای پژوهش حاکی از آن است که بدرفتاری والدین رابطهای مستقیم و مثبت با قلدری دارد. در مقابل، وجود پیوند عاطفی قوی با والدین و احساس حمایت اجتماعی از سوی اطرافیان، نقش بازدارندهای در بروز چنین رفتارهایی ایفا میکند.
بر این اساس، پیوند عاطفی امن با والدین نقش حفاظتی جدی در برابر قلدری دارد. به عبارت دیگر، «کودکانی که پیوند عاطفی امنی با والدین خود دارند، خود را شایسته عشق و حمایت میدانند و با دیگران ارتباط مثبت برقرار میکنند»، کمتر به سمت رفتارهای پرخاشگرانه میروند.
در سوی دیگر، کودکانی که پیوند عاطفی ناامن با والدین خود دارند، در «خودتنظیمی» دچار مشکل میشوند و احتمال بروز رفتارهای «پرخاشگرانه و ضداجتماعی مانند قلدری» از سوی آنها در دوران نوجوانی بالاتر است.
همچنین بر پایه یافتههای پژوهش، «بدرفتاری مادر نسبت به بدرفتاری پدر، تاثیر قویتری بر ایجاد علائم قلدری دارد».
حمایت اجتماعی؛ سپر نامرئی
یکی از نتایج محوری این پژوهش به اهمیت «حمایت اجتماعی ادراکشده» اشاره دارد؛ یعنی میزان احساسی که نوجوان از در دسترس بودن حمایت عاطفی و عملی اطرافیان دارد.
هرچه او بیشتر باور داشته باشد که در میان اعضای خانواده، دوستان یا افراد اثرگذار زندگیاش کسانی هستند که در زمان نیاز میتواند به آنها رجوع کند و از حضورشان احساس اطمینان و آرامش داشته باشد، احتمال بروز رفتارهای پرخاشگرانه یا قلدری در او کمتر میشود.
نتایج پژوهش نشان میدهد کاهش احساس حمایت اجتماعی با افزایش رفتارهای قلدری در میان نوجوانان همراه است، در حالی که برخورداری از سطح بالاتری از حمایت اجتماعی میتواند تا حدی اثر منفی بدرفتاری والدین را خنثی کند.
به گفته پژوهشگران، نوجوانانی که در خانه با خشونت مواجهاند و در عین حال از حمایت عاطفی و اجتماعی محروم هستند، بیش از دیگران در معرض بروز رفتارهای پرخاشگرانه، از جمله قلدری، قرار دارند.
از خانه تا مدرسه؛ چه باید کرد؟
اکبری و حیدری بر این باورند که نتایج این پژوهش میتواند بهعنوان راهنمایی عملی برای مسئولان آموزشی و مشاوران مدارس مورد استفاده قرار گیرد.
به گفته آنان، بهرهگیری از این یافتهها به معلمان، مدیران، روانشناسان، مشاوران خانواده و متخصصان تعلیم و تربیت کمک میکند تا با تقویت رابطه میان والدین و فرزندان، گسترش حمایت اجتماعی و مهار رفتارهای خشونتآمیز در خانواده، زمینه کنترل و کاهش قلدری در مدارس را فراهم کنند.
این مقاله پیشنهاد میکند سبکهای فرزندپروری «آگاهانه و دموکراتیک» جایگزین روشهای تنبیهی و مستبدانه شود و والدین ضمن آشنایی با «تکنیکهای مدیریت رفتار کودکان»، بهجای خشونت راههای گفتوگو و هدایت را انتخاب کنند.
احترام متقابل والدین به یکدیگر و پرهیز از بیاحترامی و پرخاشگری در برابر چشمان کودکان میتواند از همان ابتدا سطح قلدری را در نوجوانان پایین بیاورد.
نویسندگان همچنین بر شناسایی و تقویت «منابع حمایتی» مختلف برای نوجوانان تاکید دارند.
جامعه آماری این پژوهش را نوجوانان مقطع متوسطه دوم در شهر گناباد تشکیل دادند.
ایراناینترنشنال از مخاطبان خود خواست اگر در هفتههای اخیر افزایش قیمت لبنیات را تجربه کردهاند، مشاهدات خود را ارسال کنند.
در روایتهای شهروندان، افزایش قیمت لبنیات موضوعی مشترک و روزمره است؛ آنقدر تکراری که برخی گفتند «هر بار» که برای خرید میروند «از دفعه قبل گرانتر است» و بسیاری تاکید کردند این افزایشها نه در بازههای ماهانه که در فاصله چند روز یا حتی بعد از گذشت یک شب رخ میدهد.
در کنار افزایشهای پیدرپی قیمتها، نگرانی درباره تاثیر آن بر سلامت و تغذیه خانوادهها بیشتر شده است. مردم از حذف لبنیات، گوشت و منابع پروتئینی از سفرهها نوشتند؛ از کودکانی که دیگر شیر نمینوشند و خانوادههایی که برای دوام آوردن تا پایان ماه یا هفته، سهم مصرف را به حداقل رساندهاند.
افزایش قیمتها و حذف لبنیات از سفرهها
یک صاحب سوپرمارکت برای ایراناینترنشنال نوشت که قیمت ماستهای ۲۵ و ۴۵ هزار تومانی به ۳۵ و ۵۵ هزار تومان رسیده است.
در پیام دیگری اعلام شد که قیمت شیر ۲۰ هزار تومانی «یکشبه» به دو برابر یعنی ۴۰ هزار تومان افزایش یافته است. ارزانترین شیر نیز بهگفته این شهروند، شیرهای دولتی «کیسهای» است و بهای بطری شیر به ۶۰ تا ۷۰ هزار تومان رسیده است.
شهروند دیگری با ذکر تاریخ تولید شیرها نوشت قیمت یک بطری شیر از ۷۶ هزار و ۸۰۰ تومان در ششم آذر به ۸۵ هزار و ۸۰۰ تومان در هشتم آذر رسیده است: «یعنی در دو روز ۹ هزار تومان بیشتر شده!»
یک شهروند با ارسال ویدیویی به ایراناینترنشنال گفت: «قیمت شیر در پنجم آذر، ۶۹ هزار و ۵۰۰ تومان بود که در هشتم آذر به ۷۳ هزار و ۶۰۰ تومان رسیده است و هر سه روز در حال افزایش قیمت است.»
برخی دیگر توضیح دادند که بهدلیل قیمت بالا، سالهاست با لبنیات و گوشت «خداحافظی» کردهاند و درباره سوءتغذیه و کمبود آهن هشدار دادند.
گستردهتر شدن گرانی
مخاطبان ایراناینترنشنال گفتند مشکل فقط لبنیات نیست؛ از برنج و حبوبات تا مرغ، ماهی، دارو، میوه و شویندهها، «همهچیز» به شکل سرسامآوری گران شده است.
یک شهروند در پیام خود به بیماریهای ناشی از سرما و آلودگی هوا اشاره کرد و نوشت: «ماهی چند میلیون پول دارو و آبمیوه میشود، نفسمان هم درنمیآید. محصولات ۷۰ هزار تومانی شدهاند ۱۱۰ و ۱۲۰ هزار تومان!»
شهروندی دیگر قیمت شیر محلی را لیتری ۴۰ هزار تومان گزارش کرد و نوشت این محصول از مهر تاکنون ۱۲ هزار تومان افزایش داشته و شیر ۹۰۰ میلیلیتری کمچرب که ۴۸ هزار تومان بوده، حالا ۷۵ هزار تومان شده است.
او اضافه کرد: «روزهایی را میبینم که مثل قحطی جنگ جهانی اول در ایران نصف مردم مرده باشند.»
بیاعتمادی نسبت به نظارت و شیوه قیمتگذاری
تعدادی از مخاطبان از «گرانفروشی فروشگاههای زنجیرهای» نوشتند. بهگفته آنها، قیمتی که روی لبنیات میزنند با تخفیف است اما پشت صندوق ۲۰ هزار تومان بیشتر حساب میکنند و وقتی اعتراض میشود، میگویند: «همین دو دقیقه پیش قیمت جدید آمده است.»
برخی شهروندان نیز در پیامهایی نبود بازرسی موثر و «رشوه گرفتن» در سیستم نظارتی جمهوری اسلامی را مطرح کردند.
شهروندی با اشاره به روند افزایش قیمتها نوشت: «هر بار میرویم، گرانتر از دفعه قبل است؛ انگار افزایش قیمت لبنیات روزانه شده است.»
یک شهروند هم با ارسال ویدیویی به ایراناینترنشنال گفت یک مرغ را به قیمت ۴۱۷ هزار تومان خریده است.
او اضافه کرد: «با این اوضاع نمیدانم برای شب یلدا چه کنم.»
نبود تغذیه سالم و تلاش برای دوام آوردن
برخی شهروندان که در پیامهای ارسالی به ایراناینترنشنال، خود را معلم قراردادی یا کارگر معرفی کردهاند، نوشتند که لبنیات مدتهاست جایی در سفرهشان ندارد و از «آبروداری» ناخواستهای گفتند که مانع از گفتن حقیقت میشود.
شهروندی در این خصوص نوشت: «چند سالی میشود که دیگر لبنیات نخریدم و طبعا نخوردم. از سبد خوراکی معلمهای قراردادی خیلی چیزها خیلی وقت است بیسروصدا پر کشیدهاند. باید سکوت کنیم چون کسی باور نمیکند و باید آبروداری کنیم. این چرخه از قدیم و از ابتدای جمهوری اعدامی جهل و جور و فساد بوده و هست و خواهد بود.»
یکی از مخاطبان شرح داد که خانوادهاش تا همین اواخر «هفتهای یک سطل ماست» مصرف میکرده و حالا «هر سه هفته یک سطل ماست یک کیلویی» میخرند و برای اینکه آن را هدر ندهند «روز پایانی، نان را بر دیواره سطل میکشند تا باقیمانده ماست هم مصرف شود».
در حالی که مسئولان جمهوری اسلامی بارها از حمایت از مردم و کنترل قیمتها سخن گفتهاند، تجربه روزمره شهروندان نشان میدهد قیمتها در ایران بهصورت روزانه بالا میرود و هزینههای زندگی برای بسیاری از خانوادهها دیگر قابل تامین نیست.
عباسیان دوشنبه نهم آذر همزمان با روز جهانی ایدز، گفت بر اساس آخرین آمار، در ایران حدود ۲۵ هزار و ۸۷۰ نفر بیمار مبتلا به اچآیوی شناسایی شدهاند که حدود ۲۰ هزار نفرشان تحت درمان قرار گرفتهاند.
با این حال به گفته رییس مرکز تحقیقات ایدز ایران که زیر نظر وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی فعالیت میکند، تخمین این نهاد از تعداد واقعی مبتلایان حدود ۴۱ هزار و ۵۰۹ نفر است. یعنی آمار تخمینی مبتلایان حدود ۳۸ درصد بیشتر از تعداد افراد شناسایی شده است.
عباسیان یکی از اهداف برنامههای کنترل اچآیوی را به حداقل رساندن این فاصله خواند.
او پیشتر و در خرداد امسال، آمار تخمینی مبتلایان را بالاتر و حدود ۴۵ هزار نفر عنوان کرده بود.
این مقام مسئول همان زمان گفته بود ۷۳ درصد موارد جدید شناسایی شده، افراد ۲۰ تا ۴۵ ساله بودهاند.
یکسوم مبتلایان راه انتقال را گزارش نمیکنند
رییس مرکز تحقیقات ایدز ایران با استناد به دادههای شش ماهه نخست سال جاری توضیح داد حدود ۶۴ درصد موارد ابتلا به اچآیوی از طریق روابط جنسی بوده است.
همچنین ۲۸ درصد افراد «راه انتقال» را گزارش نکردهاند که به گفته عباسیان، احتمالا بخش عمده آنها هم مربوط به «رفتارهای پرخطر جنسی» است؛ زیرا همچنان انگ اجتماعی باعث میشود افراد از بیان شیوه ابتلا خودداری کنند.
ناظران میگویند بخش عمده ترس از این بیماری که در اقدام نکردن برای آزمایش نقش دارد، بهدلیل رفتار حکومت و جامعه با مبتلایان است.
از سوی دیگر، بسیاری از کارشناسان هشدار دادهاند محدودیتهای حکومتی برای استفاده از روشهای پیشگیری از بارداری و جلوگیری از توزیع رایگان وسایل پیشگیری از بارداری در مراکز بهداشت برخی نقاط، باعث افزایش ابتلا به ایدز خواهد شد.
عباسیان در بخشی از این مصاحبه درباره یکی از باورهای رایج اما نادرست در مورد ایمنی روابط جنسی در قالب «شرعی» نیز هشدار داد.
او گفت: «گاهی افراد تصور میکنند صرفا یک صیغه باعث برقراری رابطه ایمن میشود اما اینطور نیست.»
سازمان بهداشت جهانی با اشاره به روز جهانی ایدز در دهم آذر هشدار داد بدون اقدام دولتها، شمار عفونتهای اچآیوی افزایش خواهد یافت.
ایدز مرحله پیشرفته و درماننشده ویروس اچآیوی است. فردی که اچآیوی دارد ممکن است سالها بدون علامت باشد و با درمان مناسب هرگز به مرحله بیماری ایدز نرسد.
ایدز زمانی رخ میدهد که ویروس، سیستم ایمنی را بهشدت تضعیف کند و بدن توان مقابله با عفونتها را از دست بدهد.
با روشهای درمانی جدید، کنترل بیماری ایدز با دارو تا حدی که فرد زندگی عادی داشته باشد، کاملا امکانپذیر است.
