دنی دانون، نماینده اسرائیل در نشست شورای امنیت سازمان ملل متحد، با نمایش تصویری از تابلوی «روزشمار نابودی اسرائیل» که جمهوری اسلامی در تهران نصب کرده، گفت: «این تهدیدات تقریباً بهطور روزانه مطرح شدهاند. دیگر هرگز این تهدیدها را نادیده نخواهیم گرفت.»
بیبیسی جهانی جمعه ۲۳ خرداد در گزارشی نوشت بهای فعلی نفت برنت همچنان حدود ۱۰ درصد پایینتر از سال گذشته و بسیار کمتر از اوج تقریبی ۱۳۰ دلاری آن در سال ۲۰۲۲ پس از حمله روسیه به اوکراین است.
همزمان کارشناسان بازار نفت نسبت به تاثیر احتمالی افزایش قیمت نفت بر نرخ تورم جهانی هشدار دادهاند.
به گفته این کارشناسان، قیمت نفت همیشه در واکنش به رویدادهای ژئوپولیتیکی بزرگ و وضعیت اقتصاد جهانی بالا و پایین میشود و افزایش فعلی قیمتها غیرمنتظره نیست. با این حال، قیمت نفت برنت هنوز حدود ۱۰ درصد کمتر از یک سال پیش است.
دیوید آکسلی از موسسه کپیتال اکونومیکس به بیبیسی جهانی گفت: «به طور تقریبی، هر ۱۰ دلار افزایش در بهای نفت میتواند هفت پنس به قیمت هر لیتر بنزین اضافه کند.»
با این حال، او تاکید کرد که این موضوع تنها مربوط به نفت نیست، زیرا افزایش قیمت گاز نیز نقش مهمی در شوکهای قیمتی مشابه دارد.
آیا قیمت بنزین و سایر کالاها هم بالا میرود؟
افزایش قیمت عمدهفروشی نفت خام معمولا ابتدا در قیمت بنزین خود را نشان میدهد. اما انرژی گرانتر به شکل گستردهتری باعث افزایش قیمت همهچیز، از کشاورزی تا تولید صنعتی میشود.
در حوزه مواد غذایی، انرژی گرانتر میتواند هزینههای استفاده از ماشینآلات کشاورزی، حملونقل محصولات، فرآوری و بستهبندی را بالا ببرد؛ در نتیجه، قیمتها در فروشگاهها افزایش مییابد.
با این حال، چنین تاثیری فقط در صورتی رخ میدهد که قیمت انرژی برای مدتی طولانی بالا باقی بماند. حتی در مورد بنزین و گازوئیل هم، افزایش قیمت نفت خام تاثیر محدودی دارد.
قیمت گاز نیز پس از حملات شبانه افزایش یافته، اما به گفته آکسلی، به دلیل نقش نهادهای نظارتی و سازوکار قیمتگذاری، تاثیر آن بر قبضهای خانگی بهتدریج و با تاخیر خواهد بود.
ریچارد برونز، مدیر بخش ژئوپلیتیک در شرکت تحقیقاتی انرژی اسپکتس، هم به بیبیسی جهانی گفت: «وضعیت فعلی بسیار مهم و نگرانکننده است، اما ممکن است به اندازه جنگ اوکراین یا بحرانهای پیشین خاورمیانه تاثیرگذار نباشد.»
او افزود: «مسئله کلیدی این است که آیا تنش میان ایران و اسرائیل ادامه مییابد، کشورهای دیگر منطقه وارد درگیری میشوند، و آیا ایالات متحده برای کاهش تنش وارد عمل خواهد شد یا نه.»
برونز تاکید کرد که اصلیترین نگرانی مربوط به احتمال مختلشدن مسیر کشتیرانی در تنگه هرمز است؛ آبراهی که حدود یکپنجم نفت جهان از آن عبور میکند.
به گفته او، «این تنگه یک گلوگاه حیاتی برای بازار جهانی نفت است» و هرگونه تهدیدی علیه آن، حتی اگر احتمال وقوع آن پایین باشد، میتواند قیمتها را بالا ببرد.با این حال، در غیاب اختلال واقعی در صادرات، تحلیلگران بعید میدانند که قیمت نفت در سطح بالا باقی بماند.
محمد العریان، مشاور ارشد اقتصادی در شرکت آلیانز، هم در گفتوگو با بیبیسی جهانی هشدار داد: «این تنش میتواند یک شوک منفی در زمان نامناسب برای اقتصاد جهانی باشد. این یک ضربه دیگر به ثبات نظم اقتصادی جهانی تحت رهبری آمریکا در زمانی است که پرسشهای زیادی درباره آن وجود دارد.»
به گفته او، اگر بهای نفت به بیش از ۱۰۰ دلار بازگردد، این افزایش میتواند به میزان یک درصد به نرخ تورم در اقتصادهای پیشرفته اضافه کند و تلاش بانکهای مرکزی برای کاهش نرخ بهره را دشوارتر کند.
با این حال، دیوید آکسلی تاکید کرد که چنین سناریویی بعید است: «بیثباتی در خاورمیانه چیز جدیدی نیست. در یک هفته آینده ممکن است همه چیز به پایان برسد.»
گزارشهای دریافتی حاکی از آن است که جمعه ۲۳ خرداد و ساعاتی پس از شروع حمله هوایی اسرائیل به ایران، پیامکی از طرف نهاد ریاست جمهوری به همه شهروندان فرستاده شده تا به لحاظ روانی جو حاکم را آرام کنند: «دفاع از این آب و خاک و مردم وظیفه دولت و نیروهای مسلح است. امروز ملت ایران بیش از هر زمان دیگری به در کنار هم بودن، اعتماد و همدلی و وحدت و وفاق نیازمند است.»
همزمان در تهران و برخی شهرهای کشور، نیروهای امنیتی در مراکز اصلی شهری، به شکلی پرتعداد حاضر شدهاند.
بر اساس اطلاعات رسیده به ایران اینترنشنال، در میدان طجرلو در منطقه شیان تهران هم نزدیک به ۱۰۰ اتومبیل گارد ویژه مستقر شدهاند.
شمار دیگری از گزارشها حاکی از اختلال گسترده در شبکه اینترنتی کشور است و دسترسی به بسیاری از پیامرسانها مختل شده است.
برخی از شهروندان هم به ایران اینترنشنال خبر دادهاند که پیامکی درباره محدودیت دسترسی به پیامرسان واتسآپ دریافت کردهاند.
تصاویر دریافتی از ترافیک سنگین در ورودی پمپبنزینها حکایت میکند و بسیاری از شهروندان از ارائه محدود بنزین در جایگاههای سوخترسانی در شهرهای مختلف گزارش دادهاند.
از مشهد هم گزارش شده که پرواز هواپیماهای نظامی بر فراز آسمان این شهر ادامه دارد.
تصاویر منتشر شده از تبریز نیز حاکی از حملات ادامه دار اسرائیل به مناطق نظامی این شهر است و مدیرکل مدیریت بحران استانداری آذربایجان شرقی اعلام کرده در این حملات تاکنون هشت نفر کشته شدهاند.
در تصاویر دریافتی از تبریز، یک پهپاد در حال پرواز بر فراز شهر دیده میشود که پس از شلیک پدافند هوایی، از محل دور شد.
همزمان با انتشار گزارشهای تائیدنشده از احتمال نشت مواد رادیواکتیو از رآکتور نطنز، معاون امنیتی و انتظامی استاندار اصفهان خبر داده موضوع «آلودگی ناشی از تشعشعات اتمی» در تاسیسات هستهای در این استان کذب است.
این درحالی است که پیشتر رسانههای ایران از مسدود شدن آزادراه قم-اصفهان (مسیر منتهی به برخی از سایتهای هستهای ایران) تا اطلاع ثانوی خبر داده بودند.
بر پایه این تحلیل که جمعه ۲۳ خرداد منتشر شد، این حملات که برخلاف درخواستهای صریح دونالد ترامپ انجام شد، واشینگتن را در موقعیت دشواری قرار داده و تلاشهای دیپلماتیک رییسجمهوری آمریکا برای مذاکره با ایران را با شکست مواجه کرده است.
گاردین همچنین نوشت که حملات اسرائیل منطقه را در آستانه درگیری جدید و خطرناکی قرار داده و نشاندهنده ضعف ترامپ در کنترل بنیامین نتانیاهو، نخستوزیر اسرائیل است.
مقامات ارشد آمریکا در واکنش فوری به این حملات، اعلام کردند واشینگتن هیچ نقشی در عملیات اسرائیل علیه ایران نداشته و این اقدام کاملا یکجانبه بوده است.
واکنش واشینگتن
واکنش فوری واشینگتن نشان از تعجب مقامات آمریکایی داشت. آنها در حالی که هنوز اثرات حملات بر تهران مشخص نشده بود، عملیات اسرائیل را «یکجانبه» خواندند و ایران را از هرگونه تلافی علیه منافع آمریکا برحذر داشتند.
مارکو روبیو، وزیر خارجه آمریکا، در بیانیهای تاکید کرد: «اسرائیل امشب اقدام یکجانبهای علیه ایران انجام داد. ما در حملات علیه ایران مشارکت نداریم و اولویت اصلی ما محافظت از نیروهای آمریکایی در منطقه است.»
وزیر خارجه آمریکا افزود: «اسرائیل اعلام کرده این اقدام را برای دفاع از خود ضروری میداند. رییسجمهور ترامپ و دولت، همه تدابیر لازم را برای حفاظت از نیروهایمان اتخاذ کردهاند. اجازه دهید به صراحت بگویم: ایران نباید منافع یا پرسنل آمریکا را هدف قرار دهد.»
تضاد در موضع آمریکا
مقامات واشینگتن و تحلیلگران انتظار داشتند اسرائیل حداقل تا زمان اتمام تلاشهای آمریکا برای مذاکره با ایران از حمله خودداری کند.
به گزارش والاستریت ژورنال، ترامپ در تماس تلفنی دوشنبه ۱۹ خرداد از نتانیاهو خواسته بود به ایران حمله نکند اما آمریکا از چهارشنبه، شروع به خارج کردن پرسنل غیرضروری از سفارتخانهها و پایگاههای خاورمیانه کرد که در بُرد حمله ایران قرار دارند.
ویلیام وکسلر، مدیر ارشد مرکز رفیق حریری و برنامههای خاورمیانه در شورای آتلانتیک، گفت: «در موضع آمریکا درهم ریختگی آشکار وجود دارد و تفاوتهایی بین موضع ایالات متحده و اسرائیل مشاهده میشود.»
او افزود بعید است که نتانیاهو در صورت دریافت چراغ قرمز صریح از دولت ترامپ، این حمله را انجام داده باشد اما کاخ سفید به سرعت از این حمله فاصله گرفت و همچنین اشارهای به مشارکت در دفاع از اسرائیل در مقابل حمله احتمالی ایران نکرد.
تناقض در اظهارات
گاردین نوشت سردرگمی در موضع آمریکا زمانی بیشتر شد که رسانه اسرائیلی نزدیک به دولت نتانیاهو اعلام کرد حملات با هماهنگی کامل واشینگتن انجام شده است.
این موضوع در حالی مطرح شد که استیو ویتکاف، فرستاده ویژه ترامپ در خاورمیانه، قرار بود یکشنبه برای ششمین دور گفتوگوها با ایران به مسقط، پایتخت عمان سفر کند.
این مذاکرات به عنوان آخرین فرصت حل دیپلماتیک بحران تلقی میشد.
زمانبندی حملات نیز جای تعجب داشت.
اسرائیل تنها ساعاتی پس از درخواست علنی ترامپ برای خودداری از حمله، عملیات نظامی خود را آغاز کرد.
رییسجمهوری آمریکا پیش از این هشدار داده بود که چنین اقدامی مذاکرات را نابود خواهد کرد.
ترامپ پنجشنبه در کاخ سفید تاکید کرد: «دوست دارم از درگیری دوری کنم. ما تقریبا به توافق مناسبی رسیدهایم. ترجیح میدهم به توافق برسیم. تا زمانی که امیدی به توافق وجود دارد، نمیخواهم آنها وارد عمل شوند چون این کار همه چیز را خراب میکند.»
انتقادات از سیاست آمریکا
برخی منتقدان معتقدند بحران فعلی ریشه در کنار گذاشته شدن توافق هستهای با ایران موسوم به «برجام» در دولت اول ترامپ دارد و این امر احتمال بروز درگیریهای نظامی را افزایش داده است.
سناتور کریس مورفی درباره حمله اسرائیل گفت که این اقدام برای خراب کردن مذاکرات ترامپ با ایران انجام شد و نشاندهنده کمبود احترام جهانی به رییسجمهوری آمریکا است.
او افزود: «این بحرانی است که ترامپ و نتانیاهو خود آن را ایجاد کردهاند و اکنون منطقه در آستانه ورود به یک درگیری جدید و مرگبار قرار گرفته است.»
سناتور مورفی همچنین تاکید کرد اگر ترامپ و نتانیاهو آمریکا را از توافق هستهای خارج نکرده بودند، ایران امروز تا این اندازه به دستیابی به سلاح هستهای نزدیک نبود.
