نتایج پژوهشی نوین نشان داد مترجمان و ناشران ایرانی بین سال‌های ۱۳۰۰ تا ۱۳۴۰ با ترجمه کتاب‌های روان‌شناسی، نقش مهمی در ایجاد تغییرات فرهنگی در کشور ایفا کردند و زمینه تاسیس این رشته را در دانشگاه‌های ایران فراهم آوردند.
نتایج این پژوهش حاکی از آن است که ترجمه نقش به‌سزایی در معرفی روان‌شناسی مدرن به ایران داشته و زمینه ورود این رشته به دانشگاه تهران را فراهم کرده است.
سمیه دل‌زنده‌روی، پژوهشگر دانشگاه «ولی‌عصر رفسنجان»، در این مطالعه به بررسی «عاملیت ترجمه» در چهار دهه نخست قرن چهاردهم خورشیدی پرداخته است.
در این بازه زمانی، ۹۶ کتاب در حوزه روان‌شناسی چاپ شد که ۵۸ مورد آن ترجمه بود.
نکته قابل‌توجه آن است که حدود نیمی از این آثار ترجمه‌شده (۲۷ عنوان) به حوزه روان‌شناسی کودکان اختصاص داشتند؛ موضوعی که بیانگر توجه ویژه به سلامت روان کودکان در آن دوره تاریخی است.
این پژوهش با تمرکز بر عاملیت ترجمه، توانایی مترجمان و نهادهای ترجمه را در ایجاد نوآوری فرهنگی و تغییرات اجتماعی بررسی می‌کند.
نتایج این تحقیق در آخرین شماره فصلنامه «مطالعات زبان و ترجمه» دانشگاه فردوسی منتشر شد.
برادران مشفق همدانی؛ عاملان اصلی تغییر
انتشارات صفی‌علیشاه با ۲۷ اثر ترجمه‌شده در صدر ناشران فعال در این حوزه در آن دوره قرار داشت.
این انتشارات که به دست ربیع مشفق همدانی در سال ۱۳۲۸ تاسیس شد، مجموعه ویژه‌ای با عنوان «فن تربیت اطفال از طریق روان‌شناسی» منتشر کرد که نتیجه آن، چاپ ۱۲ جلد کتاب طی شش سال بود.
بر اساس این پژوهش، برادران مشفق همدانی (ربیع، یحیی و مرتضی) نقش مهمی در ترجمه کتاب‌های روان‌شناسی در ایران داشتند.
ربیع مشفق همدانی در مقدمه ترجمه کتاب «روان‌شناسی برای همه» نوشت: «یکی از آرزوهای من آن بود که روزی بتوانم کتاب روان‌شناسی جامعی مشتمل بر آخرین اکتشافات این علم که به درد همه طبقات بخورد، ترجمه کنم.»
مجله کاویان؛ بستر عاملیت فرهنگی
مجله کاویان که از سال ۱۳۲۸ منتشر میشد، فراتر از یک نشریه معمولی، به بستری برای عاملیت فرهنگی و نقشآفرینی در تحولات فکری و اجتماعی آن دوران بدل شد.
این مجله با ایجاد ستونهای تخصصی مانند «ما و زناشویی»، «خودت را بشناس» و «از چه مشکلی رنج میبرید» فضایی برای تعامل میان خوانندگان و متخصصان روان‌شناسی ایجاد کرد.
بررسی ۱۲۳ شماره مجله کاویان در این پژوهش نشان میدهد ۱۷۱ مطلب در حوزه روان‌شناسی در آن منتشر شد که بیشتر آنها ترجمهای از پژوهشهای آمریکایی و اروپایی بودند.
این مجله حتی اقدام به برگزاری مسابقات بینالمللی روان‌شناسی میکرد که نشان از عاملیت فعال آن در جهانی کردن این علم دارد.
علیاکبر کسمایی و روان‌شناسی رادیویی
علیاکبر کسمایی، مترجم و روزنامهنگار برجسته، با ترجمه کتاب «آیین کامیابی» اثر دیل کارنگی و تهیه برنامه رادیویی «روان‌شناسی برای مردم» در رادیو تهران، نقش موثری در عامهپسند کردن مباحث روان‌شناسی داشت.
در میان ۱۲۳ شماره بررسیشده از مجله کاویان، ۳۴ مطلب در حوزه روان‌شناسی از کسمایی منتشر شده است.
کسمایی در مقدمه کتاب آیین کامیابی نوشت: «یکی از کوششهای من در کار با مطبوعات هفتگی، همواره ترجمه و جمعآوری این قبیل مطالب مفید بوده است که در زندگانی خود همیشه از آن استفاده کردهام.»
تمایز روان‌شناسی و علمالنفس سنتی
این پژوهش با تحلیل مطالب آن دوره به این نتیجه رسید که مترجمان بر تمایز میان روان‌شناسی نوین و «علمالنفس سنتی» تاکید داشتند.
حسین شجره در مجله مهر نوشت: «علم روان‌شناسی با اسلوب جدیدی که علما برای بحث در آن اتخاذ کردند، برای اروپا و آمریکا هم تازگی دارد، چه رسد برای ما.»
رواج مباحث روان‌شناسی عمومی و ترجمه آثار مرتبط با این حوزه تا اندازهای گسترش یافته بود که در سال ۱۳۱۹، فرهنگستان زبان و ادب فارسی بخشنامهای درباره کاربرد اصطلاحات جدید روان‌شناسی تنظیم کرد.
بر پایه یافتههای این پژوهش، فعالیت گسترده مترجمان و ناشران در چهار دهه نخست قرن چهاردهم، بستر مناسبی برای ورود رشته روان‌شناسی به دانشگاه تهران در دهه ۱۳۴۰ فراهم ساخت و نقش ترجمه در معرفی علوم جدید به ایران را برجسته کرد.
