استیو ویتکاف، مذاکرهکننده ارشد آمریکا در گفتوگوهای هستهای با جمهوری اسلامی، هشدار داد اگر دور چهارم مذاکرات با تهران ثمربخش نباشد، واشینگتن «مسیر متفاوتی» را در پیش خواهد گرفت.
دو منبع دیپلماتیک ایرانی که به شرط ناشناس ماندن با ایراناینترنشنال گفتوگو کردند، با اشاره به تعویق مذاکرات هستهای هفته گذشته در عمان گفتند مشخص نیست مذاکرات هفته جاری هم سر موعد برگزار شود.
یک منبع دیپلماتیک مطلع از گفتوگوهای هستهای، به ایراناینترنشنال گفت: «ایران با موضوع بازرسیهای فشرده و سختگیرانه سایتهای هستهای خود از سوی بازرسان آژانس بینالمللی انرژی اتمی موافقت کرده و دو طرف درباره مسائل مربوط به راستیآزمایی و کنترل برنامه هستهای ایران هم توافق کردهاند.»
به گفته این منبع، با وجود این توافقات، برخی اختلافات موجب ابهام در ادامه مذاکرات شده است: «اختلاف اصلی دو طرف بر سر حق غنیسازی در داخل ایران است که طرف آمریکایی با آن مخالف است.»
این منبع دیپلماتیک در ادامه با اشاره به آنچه «نوعی شلختگی و سردرگمی» در هر دو طرف مذاکره خوانده، به ایراناینترنشنال گفت: «همین موجب شده است روند مذاکرات بهسختی پیش برود. به این معنا که در هر دور از گفتوگوها دستور کار تغییر میکند و گفتوگوها بر اساس یک چهارچوب کلی پیش نمیرود.»
او با اشاره به یک نمونه از این تغییرات اضافه کرد: «در میانه چانهزنیها، طرف آمریکایی موضوعات دیگر مانند بحث موشکهای بالستیک و نیروهای نیابتی را هم وارد دستور کار کرده است.»
یک منبع دیپلماتیک آگاه دیگر هم در گفتوگو با ایراناینترنشنال با اشاره به موضوع گروههای نیابتی جمهوری اسلامی گفت: «طرف ایرانی با درخواست آمریکا برای کنترل نیروهای نیابتی موافقت کرده است. با اینحال، تهران بهطور موقت از حوثیهای یمن خواسته است حملات خود را متوقف کنند تا از این طریق بهانه سنگاندازی از سوی اسرائیل سلب شود.»
آمریکا: میکوشیم در صورت امکان، اختلافات با ایران را از طریق دیپلماسی حل کنیم
یک سخنگوی وزارت امور خارجه ایالات متحده در همین رابطه به ایراناینترنشنال گفت: «تحت رهبری رییسجمهوری ترامپ، سفیر استیو ویتکاف در تلاش است تا در صورت امکان، اختلافات ما با ایران را از طریق گفتوگو و دیپلماسی حل و فصل کند.»
او در عین حال تاکید کرد همانطور که ترامپ بارها تاکید کرده جمهوری اسلامی نباید به سلاح هستهای دست پیدا کند.
او افزود: «فراتر از این، به نفع منافع ملی ما نیست که این مسائل را بهصورت عمومی مورد مذاکره قرار دهیم. زمان محدود است و ما باید بهسرعت پیشرفت کنیم.»
به گفته این مقام وزارت خارجه آمریکا، برای پیشبرد گفتوگوها، تهران «باید با حسن نیت مذاکره کند و بهراستی خواهان دستیابی به توافق باشد».
غنیسازی ۳.۶۷ درصدی در ایران؛ آری یا نه؟
آخرین باری که دیپلماتهای جمهوری اسلامی به سرپرستی عباس عراقچی، وزیر امور خارجه، با مقامات آمریکایی به سرپرستی استیو ویتکاف، نماینده ویژه دونالد ترامپ، دیدار کردند، ششم اردیبهشت در مسقط بود.
پس از این دیدار، دو طرف اعلام کردند گفتوگوها پیشرفتهایی به دنبال داشته است و دور چهارم در رم برگزار خواهد شد. اما این مذاکرات در موعدی که عمان بهعنوان میانجی و میزبان گفتوگوها تعیین کرده بود، برگزار نشد و ادامه آن هم در هالهای از ابهام قرار دارد.
پیش از این ایراناینترنشنال به نقل از منابع دیپلماتیک خود در ایران گزارش داده بود در نشست نخست در مسقط ، طرف ایرانی طرحی کلی و سه مرحلهای را در اختیار ویتکاف قرار داد که با استقبال او همراه شد.
در چارچوب این طرح، غنیسازی در سطح ۳.۶۷ درصد در داخل ایران ادامه پیدا میکرد و تحریمها هم طی چند مرحله برداشته میشد.
به گفته منابع ایراناینترنشنال، در حالی که گروه مذاکرهکننده جمهوری اسلامی انتظار داشت از طرف آمریکایی درباره حضور بازرسان این کشور در سایتهای هستهای ایران بشنوند و حتی آماده پذیرش آن بودند، اما استقبال ناگهانی ویتکاف از طرح موجب شگفتی و البته سردرگمی عراقچی و تیم او شد.
اما پس از آن، اظهار نظر صریح ویتکاف و دیگر مقامهای عالیرتبه آمریکایی مبنی بر اینکه ایران اجازه غنیسازی در خاکش را نخواهد داشت، نشان داد مذاکرات چندان ساده نخواهد بود.
برخی کارشناسان معتقدند در ایالات متحده، اختلاف دیدگاه میان مارکو روبیو، وزیر خارجه و مشاور امنیت ملی، از یک سو و جی دی ونس، معاون رییسجمهور، تولسی گبارد، مدیر اطلاعات ملی و ویتکاف از سوی دیگر، موجب تغییرات عمده در دستور کار مذاکرات و ایجاد تردید در ادامه و موفقیت آن است.
اختلافنظرها در ایران
در ایران نیز اختلاف نظرهای آشکار در قبال گفتوگوها بهروشنی قابل مشاهده است. در روزهای اخیر، اظهار نظر برخی افراد این گمانهزنی را تشدید کرده است که همزمان با تلاش تیم مذاکرهکننده برای دستیابی به توافق با طرف آمریکایی، بخش دیگری از ساختار قدرت حاکم بهدنبال مانعتراشی در مسیر گفتوگوهاست.
محمد حسین رنجبران، مشاور عراقچی، ۱۷ اردیبهشت در حساب کاربری خود در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «کسب مرجعیت خبری برای رسانه های ایرانی یک چیز است، مسابقه کودکانه برای خبر اول یک چیز دیگر! دستگاهها، نهادها و برادران بزرگواری که به مقتضای مسئولیت خود گزارشهای دارای طبقهبندی دریافت میکنند، حفظ امانت فرمایند و از درز اطلاعات به رسانههای متبوع خود اجتناب کنند که حفظ منافع ملی در راس اصول رسانهداری است.»
اشاره او به خبری است که علی شمخانی، مشاور علی خامنهای و سایت نورنیوز که نزدیک به اوست، منتشر کردند.
نورنیوز ۱۶ اردیبهشت در خبری اختصاصی به نقل از «یک منبع آگاه» از برگزاری دور چهارم مذاکرات هستهای ایران و آمریکا خبر داد و نوشت: «این مذاکرات که یکشنبه ۲۱ اردیبهشت در مسقط برگزار میشود، بر محور مسائل انسانی و برخی دغدغههای امنیتی دو طرف متمرکز است.»
به این ترتیب، نورنیوز فاش کرد که دستور کار گفتوگوها گسترش یافته و موضوعات امنیتی را نیز در برمیگیرد.
منبع دیپلماتیک مطلع از مذاکرات هستهای به ایراناینترنشنال گفت: «وزارت امور خارجه علاقهای به رسانهای شدن تاریخ دور چهارم نداشت، زیرا هنوز این تاریخ قطعی نشده و اعلام زودهنگام آن در صورت برگزار نشدن به افزایش گمانهزنیها و تخریب تیم مذاکرهکننده میانجامد.»
برخی رسانهها و گروههای سیاسی هم پیشتر هشدار داده بودند با توجه به نقش شمخانی و خانواده او در دور زدن تحریمها و کسب سودهای هنگفت از این طریق، ممکن است مشاور رهبر جمهوری اسلامی با درز اطلاعات بهدنبال برهم زدن مذاکرات و ادامه روند کنونی باشد.
خبرگزاری رویترز چهارشنبه ۱۷ اردیبهشت به نقل از سه مقام آگاه در گزارشی اختصاصی اعلام کرد ابوظبی کانالی محرمانه میان اسرائیل و سوریه ایجاد کرده است.
به گفته این منابع، حاکمان جدید دمشق به دنبال کمک منطقهای برای مدیریت تنشها با همسایه جنوبی سوریه هستند.
تلاش برای کاهش تنش با اسرائیل
مذاکرات میان اسرائیل و سوریه پس از سفر احمد الشرع، رییسجمهوری موقت سوریه به ابوظبی در تاریخ ۲۴ فروردین آغاز شده و هدف آن کاهش تنش میان دو کشوری است که روابط رسمی دیپلماتیک ندارند.
یک منبع که بهطور مستقیم در جریان مذاکرات قرار دارد، اعلام کرد این تماسها فعلا به «موضوعات فنی» محدود شده اما امکان گسترش آن در آینده وجود دارد.
دمشق تلاش میکند به اسرائیل اطمینان دهد تهدیدی از سوی دولت جدید متوجه این کشور نیست.
از جمله اقدامات دولت الشرع، بازداشت دو عضو ارشد جهاد اسلامی فلسطین، دیدار با نمایندگان جامعه یهودی در داخل و خارج کشور و ارسال نامهای رسمی به وزارت خارجه آمریکا است که در آن آمده: «اجازه نخواهیم داد سوریه به تهدیدی برای هیچ طرفی، از جمله اسرائیل، تبدیل شود.»
یک منبع امنیتی سوری نیز تایید کرده که مذاکرات صرفا درباره پروندههای ضدتروریسم بوده و مسائل نظامی، از جمله حملات ارتش اسرائیل به خاک سوریه، فعلا در دستور کار قرار ندارد.
در این مذاکرات مقامهای امنیتی امارات، افسران اطلاعاتی سوری و همچنین برخی از مقامهای پیشین اطلاعاتی اسرائیل مشارکت دارند.
مشخص نیست آیا پس از حملات اخیر اسرائیل به دمشق که یکی از آنها تنها ۵۰۰ متر با کاخ ریاستجمهوری فاصله داشت، این کانال ارتباطی همچنان فعال باقی مانده است یا نه.
ریاستجمهوری سوریه و وزارت خارجه امارات متحده عربی به درخواست برای اظهار نظر پاسخ ندادند.
دفتر نخستوزیری اسرائیل نیز از اظهار نظر در اینباره خودداری کرده است.
حمایت از دروزیها
اسرائیل حملات خود را پاسخی به تهدید علیه جامعه دروزی عنوان کرده است.
درگیریهای اخیر میان جنگجویان اهل سنت و شبهنظامیان دروزی که در پی انتشار فایل صوتی منسوب به اهانت به پیامبر اسلام آغاز شد، بیش از ۲۵ کشته برجای گذاشته است.
پیشتر نیز در خشونتهای فرقهای در مناطق علوینشین، بیش از هزار نفر کشته شده بودند.
دولت سوریه اعلام کرده با گروههای دروزی در استان سویدا به توافق رسیده تا از میان آنها نیروهای امنیتی محلی جذب کند.
این اقدام فعلا به کاهش تنشها منجر شده است.
درخواست انزوای سیاسی
این تماسها در حالی برقرار میشود که اسرائیل خواستار ادامه انزوای سیاسی سوریه شده و نسبت به حضور اسلامگرایان در مرزهای جنوبی هشدار داده است.
به گفته یکی از منابع و یک دیپلمات منطقهای طرف گفتوگو با رویترز، میانجیگری غیررسمی بین اسرائیل و سوریه با هدف آرام کردن اوضاع در هفته گذشته از طریق کانالهای دیگر انجام شده است.
دولت سوریه حملات اسرائیل را به عنوان تشدید کننده بحران و مداخله خارجی محکوم کرده و میگوید دولت جدید در دمشق در حال کار برای اتحاد کشور پس از ۱۴ سال خونریزی است.
بدگمانی اسرائیل به الشرع
اسرائیل سالهاست در چارچوب یک کارزار پنهانی، مواضعی را در سوریه هدف قرار میدهد. کارزاری که با هدف تضعیف نفوذ ایران و گروههای متحد آن، از جمله حزبالله لبنان، دنبال میشود.
حزبالله پس از ورود به جنگ داخلی سوریه در حمایت از بشار اسد، حضور و نفوذ خود را در این کشور گسترش داد.
از زمان ساقط شدن اسد در دی ماه گذشته، عملیات نظامی اسرائیل در سوریه شدت یافته است.
اسرائیل اعلام کرده حضور گروههای اسلامگرای مسلح در مناطق جنوبی سوریه را تحمل نخواهد کرد و ارتش این کشور تاکنون اهدافی را که نظامی نامیده، در نقاط مختلف سوریه بمباران کرده و نیروهای زمینی خود را وارد مناطق جنوب غربی این کشور کرده است.
رویترز در ماه فوریه گزارش داد که اسرائیل به آمریکا فشار آورده تا سوریه را در وضعیت منزوی نگه دارد.
بر اساس این گزارش، رویکرد اسرائیل بر پایه بدگمانی به الشرع شکل گرفته است. کسی که پیشتر رهبری یکی از شاخههای القاعده را بر عهده داشت و در سال ۲۰۱۶ اعلام کرد از این گروه فاصله گرفته است.
امارات میانجی جدید منطقه
دولت امارات متحده عربی نگرانیهایی درباره گرایش اسلامگرایانه رهبران جدید سوریه دارد اما به گفته منابع، دیدار الشرع با شیخ محمد بن زاید آل نهیان، رییس امارات متحده عربی در ماه گذشته بسیار خوب پیش رفت و به کاهش برخی از نگرانیهای ابوظبی کمک کرد.
این منابع اشاره کردند که جلسه این دو چندین ساعت به طول انجامید و باعث شد الشرع برای یک قرار بعدی دیر کند.
در شرایطی که هیچ رابطه مستقیم رسمیای میان دو کشور وجود ندارد، دمشق روابط امارات متحده عربی با اسرائیل را که در چارچوب توافق تاریخی سال ۲۰۲۰ با میانجیگری آمریکا (پیمان ابراهیم) برقرار شد، مسیری کلیدی برای حلوفصل مسائل با اسرائیل میداند.
ویتکاف جمعه ۱۹ اردیبهشت در مصاحبه با وبسایت برایتبارتنیوز تاکید کرد اگر مذاکرات هستهای با حکومت ایران به یک «توافق قوی» نینجامد، ایالات متحده آن را نخواهد پذیرفت.
او افزود اگر دور آتی مذاکرات با تهران به نتیجهای ختم نشود، گفتوگوها ادامه نخواهند یافت و «ما مجبور خواهیم شد مسیر متفاوتی را انتخاب کنیم».
تاکنون سه دور از گفتوگوها میان تهران و واشینگتن در مسقط و رم برگزار شده است. دور چهارم مذکرات که قرار بود ۱۳ اردیبهشت در رم برگزار شود، لغو شد.
در نهایت، دو طرف توافق کردند دور بعدی مذاکرات یکشنبه ۲۱ اردیبهشت در مسقط برگزار شود.
منابع دیپلماتیک ایرانی ۱۸ اردیبهشت به ایراناینترنشنال گفتند با وجود موافقت جمهوری اسلامی با بازرسی گسترده از تاسیسات هستهای ایران، اختلاف تهران و واشینگتن بر سر غنیسازی در داخل ایران، از مسائلی است که باعث ابهام در ادامه مذاکرات دو طرف شده است.
در همین رابطه سیانان به نقل از منبعی آگاه که بدون ذکر نام گفتوگو کرده است، نوشت: «مذاکرات روز یکشنبه در سطح عالی برگزار خواهد شد. انتظار نمیرود تیم فنی که روی جزئیات دقیقتر مانن کاهش تحریمها صحبت میکند، در این دور از مذاکرات حضور داشته باشد. این نشان میدهد طرفین قرار است درباره چارچوب کلی برای پیشبرد گفتوگوها صحبت کنند.»
سیانان به نقل از یک منبع آگاه دیگر اعلام کرد که انتظار میرود این مذاکرات هم بهطور مستقیم و هم غیرمستقیم انجام شود.
بیشتر بخوانید: فاکسنیوز از کشف تاسیسات هستهای مخفی جمهوری اسلامی در استان سمنان خبر داد
ویتکاف: ادامه غنیسازی در ایران، خطر قرمز آمریکا است
ویتکاف در ادامه اظهارات خود گفت آمریکا در مذاکرات بهروشنی تاکید کرده تهران نمیتواند به سلاح هستهای دست پیدا کند و مقامهای جمهوری اسلامی نیز این موضوع را پذیرفتهاند.
او افزود اگر جمهوری اسلامی طبق گفته خود در پی تولید تسلیحات هستهای نیست، «باید تاسیسات غنیسازیشان برچیده شود. آنها نباید سانتریفیوژ داشته باشند. تمام سوخت غنیشدهای را که در اختیار دارند، باید به سطح پایینتر بازگردانند و به جایی دور منتقل کنند و اگر واقعا بهدنبال برنامهای صلحآمیز هستند، باید آن را به برنامهای غیرنظامی تبدیل کنند».
ویتکاف ادامه داد: «اکنون در ایران یک نیروگاه غیرنظامی به نام بوشهر وجود دارد. در آنجا هیچ توانایی غنیسازی وجود ندارد، هیچ سانتریفیوژی نیست، و تنها برای مقاصد غیرنظامی مانند تولید برق استفاده میشود. اگر آنها واقعا به چنین برنامهای باور دارند، میتوانند آن را گسترش دهند.»
این دیپلمات ارشد آمریکایی ادامه غنیسازی در خاک ایران را «خط قرمز» واشینگتن دانست و تاکید کرد: «این یعنی برچیدن کامل، یعنی عدم توانایی تسلیحاتی و این یعنی اینکه نطنز، فردو و اصفهان که سه سایت غنیسازی آنها هستند، باید برچیده شوند.»
پیشتر در ۱۸ اردیبهشت، لیندزی گراهام و تام کاتن، دو سناتور ارشد جمهوریخواه، هشدار دادند سنا توافق هستهای احتمالی با جمهوری اسلامی را تنها در صورتی تصویب خواهد کرد که این توافق به «برچیدن کامل» برنامه هستهای تهران منجر شود.
مقامهای جمهوری اسلامی بارها تاکید کردهاند ادامه غنیسازی اورانیوم در داخل ایران و حفظ برنامه موشکی، «خطوط قرمز» تهران در مذاکرات با واشینگتن به شمار میروند و جمهوری اسلامی از آنها دست نخواهید کشید.
بیشتر بخوانید: حمایت والاستریت ژورنال از موضع قاطع ترامپ: برچیدن برنامه هستهای بدون نیاز به اقدام نظامی
انتقاد ویتکاف از برجام: تکرار نخواهد شد
ویتکاف در مصاحبه برایتبارتنیوز، به انتقاد از توافق هستهای با تهران در زمان باراک اوباما پرداخت و گفت جمهوری اسلامی در مقایسه با آن زمان «بسیار آسیبپذیرتر» است.
او تاکید کرد: «ما هرگز وارد توافقی مانند برجام نخواهیم شد که در آن تحریمها لغو شود، اما تعهدات ایران بدون هیچ محدودیتی در آینده پایان یابد. این منطقی نیست. این روندی ناهماهنگ در برجام بود.»
ویتکاف افزود: «ما معتقدیم ایران نباید برنامه غنیسازی داشته باشد، نباید سانتریفیوژ داشته باشد و نباید هیچگونه امکاناتی در اختیار داشته باشد که امکان ساخت سلاح را فراهم کند. ما کاملا به این اصول پایبندیم، اما برجام چنین نبود. در برجام بندهایی وجود داشت که در زمانهای نامناسب، هم تعهدات را از بین میبرد و هم تحریمها را لغو میکرد. چنین چیزی در این توافق هرگز رخ نخواهد داد.»
دونالد ترامپ، رییسجمهوری آمریکا، ۱۵ اردیبهشت اعلام کرد به چیزی کمتر از برچیدن کامل تاسیسات هستهای جمهوری اسلامی رضایت نخواهد داد.
