عبدالحمید اسماعیلزهی، امام جمعه اهل سنت زاهدان، با اشاره به سالگرد انقلاب ۵۷ گفت هرچه از این انقلاب بیشتر گذشت، تنگناها و نابرابریها بیشتر شد تا جایی که زنان به شهروند درجه دو و اهل سنت به شهروندانی درجه سه تبدیل شدند. او همچنین از اداره کشور به دست نظامیان انتقاد کرد.
مولوی عبدالحمید در خطبههای نماز جمعه روز ۲۱ بهمن گفت: «ما هر چه از اوایل انقلاب دورتر شدیم، به جای این که تجربه کسب کنیم و بهتر بشویم، متاسفانه تنگناها در کشورمان بیشتر شد. خیلیها اوایل انقلاب همراه آن بودند اما کمکم جدا شدند یا ما جدایشان کردیم. چون برای خودشان میدانی ندیدند.»
او ادامه داد: «اوایل انقلاب مساله اقتصادی به این صورت نبود اما هرچه بیشتر گذشت، مشکلات اقتصادی سختتر شد و حلقهها را تنگتر کردند. بارها هشدار دادیم که دایره انقلاب را وسیع کنید تا هر طیفی در آن باشد و شامل همه بشود اما هرچه از عمر انقلاب بیشتر گذشت، بهجای کسب تجربیات بیشتر، متاسفانه این دایره تنگتر شد و تبعیض و نابرابری خیلی زیاد شد.»
عبدالحمید اسماعیلزهی که از آغاز جنبش «زن، زندگی، آزادی» بارها بر نادیده گرفته شدن حقوق زنان و اقوام و مذاهب در جمهوری اسلامی تاکید کرده، خاطرنشان کرد: «تبعیض نسبت به زنان اکنون بیداد میکند و آنها تبدیل به شهروند درجه دو شدهاند و حق و حقوق و جایگاه آنان همچون اقوام و مذاهب با تبعیض گسترده روبهرو شده است. اهل سنت هم نه شهروند درجه دو که درجه سه قلمداد شدند.»
به گفته امام جمعه اهل سنت زاهدان، تبعیض در استانهای سنینشین آنقدر شدید است که در شورای تامین آنها حتی یک نفر از اهل سنت تاکنون حضور نداشته است. شورایی که مسوولیت دارد برای امنیت یک استان فکر و برنامهریزی کند اما به گفته مولوی عبدالحمید، «در استانی که جمعیت شهروندانش اهل سنت هستند، این شورا یک نماینده هم از سنیها ندارد».
او با تاکید بر این که دغدغههای تبعیض و نابرابری هر سال سنگینتر شده است، گفت انتقاداتش در این زمینه مربوط به امروز و دیروز نیست: «در دوره اطلاحطلبان هم فریاد زدیم، مذاکره کردیم و گفتیم زنان مورد تبعیض هستند.»
مولوی عبدالحمید در ادامه یادآوری کرد که قصد صحبت درباره مسائل قومی و مذهبی را ندارد چرا که «اولویتهای ما مسائل ملی است که شامل کل ملت ایران میشود».
امام جمعه اهل سنت زاهدان با تاکید بر این که خواسته همه مردم ایران این است که حقوق همه شهروندان در همه جای کشور رعایت شود، گفت: «همه ایرانیان، شهروند ایران و با هم برادر و خواهرند. تکرار میکنم که ما شیعه و سنی نداریم؛ مسوولان نگران اختلاف میان آنها نشوند. حتی اقوام هم نداریم امروز. همه آنها مردم ایران و یکی هستند و خواسته همه آنها هم این است که از حق و حقوقی برابر برخوردار شوند.»
عبدالحمید اسماعیلزهی خطاب به حکومت خاطرنشان کرد: «نگران تمامیت ارضی کشور و اختلافات قومی و مذهبی نباشید بلکه نگران بحرانهایی باشید که در کشور ایجاد شده است.»
او یادآور شد: «مردم ایران حقشان است که عزت و حرمت داشته باشند. حقشان این نیست که با وجود این گنج و نعمت خدادادی، گرسنه باشند. ملت ایران از این که وضعیتش بهبود یابد ناامید شده است. این اعتراضاتی که در سطح کشور شاهدش بودیم به همین دلیل است چون ملت به این نتیجه رسید که مشکلش [به شکل دیگری] حل نمیشود.»
مولوی عبدالحمید بار دیگر از حضور نظامیان در مسوولیتهای سیاسی و اجرایی کشور انتقاد کرد و گفت: «الان کشور بیشتر در دست نظامیان است و بسیاری از سرداران در پستهای سیاسی قرار دارند. ما نظامیان را دوست داریم و فرزندان ما هستند. ولی نظامی میدانی دارد که شامل دفاع از تمامیت ارضی و برقراری نظم و امنیت و این مسائل میشود و سیاسیون هم میدانی دیگر دارند.»
او ادامه داد: «کشور را باید سیاستمداران اداره کنند. متخصصانی که در میدان سیاست توانمندی دارند اداره امور را در دست بگیرند. اما بسیاری از متخصصان، ایران را ترک کردند چون به آنها میدانی داده نشد. دردی که امروز ملت فریاد میزند همین است. اگر میگوییم صدای ملت را بشنوید همین است که ببینید دردش و خواستهاش چیست.»
عبدالحمید اسماعیلزهی در بخشی دیگر از سخنانش با اشاره به آزادی تعدادی از زندانیان سیاسی در روزهای اخیر، آن را «قدمی مثبت» از سوی حکومت در برآورده کردن خواسته ملت توصیف کرد و گفت: «خوب شد که تعدادی از زندانیان آزاد شدند ولی انتظار ما این است که فعالان سیاسی و همه بازداشتیهای اخیر از زندان آزاد شوند.»
امام جمعه اهل سنت زاهدان که در ماههای گذشته از ضرورت «همهپرسی» برای تغییر قانون اساسی و رفراندومی برای آنچه ملت ایران میخواهند سخن گفته بود، بار دیگر بر این خواسته تاکید کرد و خطاب به حکومت گفت: «ملت ایران احساس بحران میکند. تابع اکثریت باشید و خواسته "اکثریت قاطع" را -هرچه که باشد- برآورده کنید.»
عبدالحمید اسماعیلزهی روز پنجشنبه نیز در واکنش به بیانیه میرحسین موسوی مبنی بر گذر از جمهوری اسلامی و برگزاری رفراندوم برای تدوین قانون اساسی جدید و نظامی مبتنی بر خواست مردم با آن موافقت کرده و از دیگر فعالان و چهرههای سیاسی هم خواسته بود تا با آن همراهی کنند.
او امروز هم بر ضرورت «حل مسالمتآمیز مشکلات کشور» از طریق «همهپرسی» و «پرسش از مردم برای آنچه میخواهند» تاکید کرد و به مقامات جمهوری اسلامی هشدار داد: «سرکوب و فشار و زندان جواب نمیدهد. با معلول مبارزه نکنید و سراغ علت بروید.»
پایان سخنان امام جمعه اهل سنت زاهدان به خسارات و تلفات زلزله سوریه و ترکیه اختصاص داشت.
مولوی عبدالحمید از این زلزله بزرگ با تعبیر «قیامت» یاد کرد و گفت: «گرچه جامعه جهانی به کمک و امدادرسانی نسبت به مناطق زلزلهزده اقدام کردهاند اما این فاجعه و نقصان آنقدر عظیم است که لازم است همه جای دنیا وظیفه انسانی خود را در قبال آن انجام دهند.»
او همچنین بار دیگر بر ضرورت توجه حداکثری مسوولان به زلزلهزدگان خوی و تامین نیازهای آنها تاکید کرد.
بسیاری از فعالان داخل و خارج ایران، جنبش عظیمی را که اخیرا علیه جمهوری اسلامی به راه افتاده، «انقلاب» نامیدهاند. اما انقلابهای امروزی واقعا چه شکل و شمایلی دارند؟
قیام مردم ایران مانند انقلابهای بهار عربی، در عصری نئولیبرال شکل گرفته است. بهار عربی فرصتی برای پژوهشگران بود تا درباره عناصر و سبک انقلاب در زمانهای نئولیبرال نظریهپردازی کنند و اینگونه انقلابها را در قالب تئوری بنشانند.
به طور خلاصه، این انقلابها، انقلابهایی بدون رهبر، صلحآمیز، «روندمند» و وفقپذیرند و در نهایت، احتمال این که تغییر در تعقل مردمی را در پی داشته باشند بیشتر است تا این که به تحولی سیاسی بینجامند.
مقاله حاضر به بازنمایی خصوصیات انقلابهای اینچنینی در رژیمهای نئولیبرال میپردازد و خلاصهوار به مختصات آنچه آصف بیات، جامعهشناس، آن را «انقلابی بدون انقلابیون» توصیف میکند، اشاره میکند.
توضیحات بیات در ترسیم تصویری از لحظه انقلابی در ایران و درک وضعیت فعلی آن مهم است.
بهار عربی
بیات، در کتاب خود «انقلاب بدون انقلابیون»، بین «انقلاب به مثابه یک تغییر» و «انقلاب به عنوان یک جنبش» خطی میکشد.
انقلاب به مثابه یک تغییر، به بر سر کار آمدن حکومتی نو اشاره دارد اما انقلاب به عنوان یک جنبش، تنها تعقل مردمی را تحت تاثیر قرار میدهد. بر اساس تحلیل بیات، بهار عربی بیشتر انقلابی جنبشگون بوده تا انقلابی موجب تغییر.
اینگونه انقلابها چهار مشخصه دارند:
۱. حقوق بشر و مشروعیت
این انقلابها از سمت نهادهای بینالمللی انقلابهای مشروع محسوب میشوند حال آن که در چهارچوب ایدئولوژیکی، درگیری مسلحانه و خشونت انقلابی تا حدود زیادی نامشروع تلقی میشود.
بدین شکل، یک رویکرد با محوریت حقوق بشر برای تغییر، بیشتر بر اصلاح نهادهای سیاسی حاضر متمرکز است تا ایجاد تحولات رادیکال سیاسی-اقتصادی.
در این دست انقلابها، باوری پذیرفته شده وجود دارد که تغییر تندروانه میتواند به مصیبتی بزرگتر منجر شود اما در عین حال، مردم همچنان مصرانه خواهان تغییر حکومت و سلطه آن بر زندگی افرادند. احتمال تغییر در رژیمهای نئولیبرال محدود است.
۲. انقلابهایی بدون رهبر
این دست انقلابها رهبر رسمی ندارند. البته در مورد بهار عربی، رهبرانی وجود داشتند اما جای رهبران کاریزماتیک و ملی خالی بود و بدون رهبر، انقلابیون فرصتهای کمتری برای مذاکره با حکومت و طبقه حاکم داشتند. آنها گزینهای جز این نداشتند که در خیابانها بمانند تا حاکمان از کشور بگریزند و تا آن وقت هم دیر شده و آشوب و اختلال مملکت را فرا گرفته بود.
مساله دیگر این که جنبشهای بدون رهبر نمیتوانند سازماندهی قرص و محکم و یا ساختار فرماندهی واحد داشته باشند که کار این انقلابها برای انتقال قدرت پس از سقوط دیکتاتور را بسیار دشوارتر میکند.
۳. «افقیگرایی»
در غیاب رهبر، جنبشهای مذکور میتوانند به سرعت خود را با تغییرات در سطح خیابانها وفق دهند اما از سوی دیگر، بیشتر هم مستعد تفرقهاند چون موجی از ایدهها و نظرات، در هر دو سطح راهبردی و ایدئولوژیک، در حال رقابت با یکدیگرند.
در مورد بهار عربی، این افقگرایی با فنآوری دیجیتال سهولت بیشتری یافت و به افراد بیشتری اجازه داد تا فراتر از مرزهای ملی، در این انقلابها مشارکت کنند که البته همین خود موجب درگیری و تنش شد.
۴. جای خالی بینش ایدئولوژیک
انقلابهای بهار عربی در غیاب رهبر و تکثر، درباره شفافیت هدفشان به مشکل خوردند؛ بر خلاف انقلاب سال ۵۷ که افراد و سازمانها در مقوله بینش و آنچه میخواستند همسو بودند و ارزشها و دید یکسانی درباره حکومت آتی در ایران داشتند.
عصر نئولیبرال، در کل پسا ایدئولوژیک است و این بدان معناست که بسیاری در خیابانها، بدون این که یک بینش ایدئولوژیک برای آینده کشور ارائه کنند، رهبر انقلاب محسوب میشوند.
در چنین جوامعی، روشنفکران که احتمالا میتوانستند شفافیت به چنین فضایی بیاورند، اهمیتشان را از دست میدهند یا حتی از سوی معترضان داخل خیابان محکوم میشوند.
بیات اشاره میکند که بهار عربی، شماری بیسابقه از مردم، از هر قشر و طبقه را به خیابانها کشاند و پیوندهای اجتماعی محکمی پدید آورد که از انقلابهای پیشین در این کشورها، بسیار دموکراتیکتر بودند.
بهرغم این نقاط قوت، بهار عربی از ایجاد تغییر سیاسی طولانیمدت بازماند.
با ظهور نئولیبرالیسم، انقلابها از حالت تندروانه خارج شدهاند و طبقه اقتصادی حاکم همچنان کنترل روابط سیاسی مهم را بر عهده دارد.
در چنین شرایطی، اصلاحات، طبقه حاکم را از میدان به در نخواهد کرد و پیرو باور کارل مارکس درباره این که «قدرت مادی را باید با نیروی مادی سرنگون کرد»، میتوان پیشبینی کرد که گرچه ایندست انقلابها به صورت غیررسمی فضاهای دموکراتیک به وجود میآورند اما به تغییرات سیاسی بنیادین ختم نمیشوند و انقلابی به مثابه جنبش خواهند بود نه انقلابی که تغییر به ارمغان بیاورند.
ایران؛ انقلابی خالی از ایده انقلابی اما آتیهدار
نکته اول این که قیام مردم ایران در این مقطع رهبر کاریزماتیکی ندارد و بیشتر به نظر میرسد جنبشی دموکراتیک است. همچنین احتمالا از سازماندهی لازم کلی برای انقلابی سیاسی بیبهره است. ممکن است این گفته متناقض به نظر برسد اما احتمال این که انقلابی دموکراتیک به اهدافش دست پیدا کند، کمتر است.
دو این که از بیانیههای منتشر شده برمیآید که معترضان حاضر در خیابانها و شبکه حامیان آنها، حقوق بشر، عدم خشونت و تکثر را به ایدهآل خود تبدیل کردهاند. پس انقلاب ایران به هر حال پساایدئولوژیک است چون حتی یک بینش ایدئولوژیک شیرازه آن را متصل به هم نگه نداشته است.
در غیاب یک رهبر یا بینش ایدئولوژیک، شخصیتهای متعدد آنلاین به گزینههای رهبری تبدیل شدهاند اما برخلاف مورد مصر و تونس، چنین رهبرانی نتوانستهاند تودههای انبوه مردم را بسیج کنند.
نبود رهبری و بینش، در نتیجه به اختلافات سیاسی انجامیده که گرچه باعث تغییر تعقل مردمی شده اما تغییرات سیاسی در پی نداشته است.
در نتیجه گرچه بسیاری جنبش مردم ایران را انقلاب میخوانند، با توجه به نظریات بیات در کتابش، آنچه در ایران در حال روی دادن است در واقع انقلاب به مثابه جنبش است تا انقلاب به عنوان تغییر و این به معنای بیاهمیت بودن آن نیست و برخلاف چالشهای بر سر راه، وضعیت انقلابی در ایران بسیار آتیهدار است.
تحلیلگران در ایران شاهد تغییر ایجاد شده در تعقل مردمی در قبال حکومتی غیردموکراتیکاند.
در مرکز قرار گرفتن حقوق زنان و آزادیهایشان باعث به وجود آمدن نوعی انقلاب شده که کارگران، دانشجویان و گروههای اتنیکی را کنار هم آورده تا در کنار پیشینه دیگر انقلابها در ایران، دیدی متفاوت از آینده این کشور ارائه دهند.
انقلابگونه فعلی مردم ایران، روزی به عنوان بخشی از لحظه «پیشاانقلاب» در ایران قلمداد خواهد شد.
