تحرکات دیپلماتیک پیش از دور سوم مذاکرات ایران و آمریکا در عمان

مقامات هندی اعلام کرده‌اند در حمله سه‌شنبه که طی آن افراد مسلح به سوی گردشگران در منطقه پهلگام شلیک کردند، عناصر پاکستانی دخیل بوده‌اند؛ ادعایی که پاکستان آن را رد کرده است.

در این حمله ۲۶ نفر کشته شدند. پیش از این هند با دادن وعده «شناسایی، تعقیب و مجازات» عاملان، از کنار گذاشتن توافق ۶۰ ساله حق‌آبه رود ایندوس خبر داد.

اسلام‌آباد این اقدام را «بزدلانه» و «معادل جنگ آبی» خواند و حریم هوایی پاکستان را به روی پروازهای شرکت‌های هواپیمایی هندی بست.

ژنرال اوپندرا دویودی، فرمانده ارتش هند، جمعه پنجم اردیبهشت ماه برای بررسی وضعیت امنیتی به کشمیر سفر کرد.

این سفر یک روز پس از آن صورت گرفت که نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند، وعده داد عاملان این حمله را «در اقصی نقاط زمین» تعقیب خواهد کرد.

نوسان در بازارهای مالی

در همین حال بازارهای سهام هند با افت همراه شدند و شاخص‌های اصلی حدود یک درصد کاهش یافتند. ارزش روپیه کاهش پیدا کرد و سود اوراق قرضه ۱۰ ساله دولت هند، چهار واحد پایه افزایش یافت.

دو شرکت هواپیمایی بزرگ هند، ایندی‌گو و ایر ایندیا، اعلام کردند که بسته شدن حریم هوایی پاکستان برخی از مسیرهای بین‌المللی آن‌ها، از جمله پروازهای به ایالات متحده و اروپا را تحت تاثیر قرار داده و موجب افزایش زمان پرواز و تغییر مسیرها شده است.

احتمال حمله نظامی

در پی این رخداد، نگرانی‌هایی درباره احتمال حمله نظامی هند به خاک پاکستان - مشابه اقدام سال ۲۰۱۹ میلادی پس از بمب‌گذاری انتحاری در کشمیر تحت کنترل هند که منجر به کشته شدن دست‌کم ۴۰ نیروی امنیتی شبه‌نظامی شد - دوباره مطرح شده است.

چند تن از رهبران حزب ملی‌گرای هندوگرای بهاراتیا جاناتا (BJP) که مودی نیز به آن تعلق دارد، خواستار اقدام نظامی علیه پاکستان شده‌اند.

زمینه‌های تنش

هند و پاکستان هر دو مدعی مالکیت کامل منطقه مسلمان‌نشین کشمیر هستند اما هر کدام تنها بخشی از آن را اداره می‌کنند.

هند که اکثریت جمعیت آن را هندوها تشکیل می‌دهند، مدت‌هاست پاکستان را به حمایت از جدایی‌طلبانی متهم می‌کند که علیه نیروهای امنیتی در منطقه کشمیر تحت کنترل هند مبارزه می‌کنند؛ اتهامی که همواره از سوی اسلام‌آباد رد شده است.

مقامات هندی می‌گویند حمله سه‌شنبه دارای پیوندهای فرامرزی بوده است. پلیس کشمیر با انتشار اطلاعیه‌ای سه نفر را به‌عنوان افراد دخیل در این حمله شناسایی کرده که دو نفر از آن‌ها تبعه پاکستان هستند. با این حال، هند جزییات بیشتری از این پیوندها ارائه نداده و مدرکی منتشر نکرده است.

مودی در سخنرانی چهارشنبه خود گفت قربانیان این حمله از نقاط مختلف هند بوده‌اند؛ همزمان شبکه‌های تلویزیونی تصاویری از مراسم خاکسپاری در ایالت‌های گوناگون کشور پخش کردند.

روزنامه‌های سراسری هند نیز جمعه تصاویر زنانی را که شیون می‌کنند و افرادی را که در برابر شعله‌های آتش در حال دعا هستند، در حالی که بسیاری از ۲۶ قربانی سوزانده می‌شدند، منتشر کردند.

به گفته یک مقام رسمی، نیروهای دولتی بامداد جمعه در کشمیر تحت کنترل هند خانه‌های دو مظنون به عضویت در گروه‌های شبه‌نظامی را که یکی از آن‌ها در حمله روز سه‌شنبه متهم است، تخریب کردند.

در ایالت‌هایی که به وسیله حزب بهاراتیا جاناتا اداره می‌شوند، خانه‌ها یا فروشگاه‌هایی را که گفته می‌شود به‌صورت غیرقانونی ساخته شده‌اند و صاحبان آن‌ها به ارتکاب جرم متهم‌اند، تخریب می‌کنند؛ اقدامی که در فرهنگ آن منطقه به‌عنوان «عدالت بولدوزری فوری» شناخته می‌شود.

در حادثه‌ای جداگانه، ارتش هند جمعه اعلام کرد تیراندازی پراکنده‌ای در امتداد خط کنترل که منطقه کشمیر تحت کنترل هند و پاکستان را از هم جدا می‌کند، رخ داده است.

این در حالی است که دو کشور در سال ۲۰۲۱ میلادی به آتش‌بس دست یافته بودند اما این توافق چندین بار نقض شده است.

این وزارتخانه همچنین تاکید کرد که گفت‌وگوها به صورت «غیرمستقیم» برگزار خواهد شد.

خبرگزاری تسنیم، وابسته به سپاه پاسداران، نیز گزارش داد که مجید تخت‌روانچی، معاون سیاسی، و کاظم غریب‌آبادی، معاون بین‌الملل وزیر خارجه، ریاست هیئت فنی را در مذاکرات کارشناسی با آمریکا بر عهده خواهند داشت.

اسماعیل بقائی، سخنگوی وزارت خارجه جمهوری اسلامی، با اشاره به سومین دور مذاکرات گفت: «پیشرفت در مذاکرات مستلزم نشان‌دادن حسن نیت، جدیت و واقع‌نگری از سوی طرف مقابل است.»

خبرگزاری اینترفکس گزارش داد هواپیمایی از ایالات متحده که احتمال می‌رود حامل استیو ویتکاف، نماینده ویژه دونالد ترامپ باشد، در فرودگاه ونوکووای مسکو فرود آمده است.

ویتکاف که قرار است شنبه در عمان با طرف ایرانی مذاکره کند، جمعه با ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهوری روسیه، دیدار خواهد کرد.

او پیش از آغاز اولین دور از مذاکرات ایران و آمریکا در عمان نیز به روسیه سفر کرده بود.

ورود ویتکاف به مسکو همزمان شده است با تلاش‌های دیپلماتیک برای رسیدن به توافقی جدید با تهران و افزایش نقش مسکو در هماهنگی‌ پشت‌پرده این مذاکرات.

هفته گذشته و پیش از دور دوم مذاکرات تهران و واشینگتن، عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی، برای مشورت با پوتین به مسکو سفر کرد.

در آستانه دور سوم مذاکرات جمهوری اسلامی و ایالات متحده که شنبه ششم اردیبهشت در مسقط، پایتخت عمان برگزار می‌شود، محمدرضا نقدی، معاون هماهنگ‌کننده سپاه پاسداران، در مراسم «سالروز شکست عملیات طبس»، با اشاره به شرایط کنونی ایالات متحده، این کشور را دچار شده به «ورشکستگی اقتصادی» و «شکاف‌های اجتماعی عمیق» توصیف کرد و گفت که جمهوری اسلامی، علی‌رغم فشارهای خارجی، همچنان مقاوم و استوار باقی مانده است.

نقدی گفت: «آمریکایی‌ها می‌خواستند با تحریم‌های سنگین، مردم ایران را به خیابان‌ها بکشانند تا خودشان بدون هزینه انقلاب را سرنگون کنند اما امروز، ایران سرپا ایستاده و آمریکاست که با بحران اقتصادی دست‌وپنجه نرم می‌کند.»

او گفت که «برای سرپا نگه داشتن اقتصاد خود، آمریکا به دزدی نفتی متوسل شده» است: «تلاش‌های این کشور برای ایجاد تفرقه در ایران از طریق صدها رسانه و عملیات روانی، با شکست مواجه شده است.»

معاون هماهنگ‌کننده سپاه پاسداران افزود: «امروز حتی در داخل ایالات متحده، کانون‌های متعدد اعتراض و نارضایتی شکل گرفته و این کشور با ناآرامی‌های اجتماعی مواجه است.»

نقدی همچنین با اشاره به «جنایت‌های اسرائیل در غزه»، آمریکا را «شریک اصلی این جنایت‌ها» خواند و گفت: «در به خاک و خون کشیدن مردم مظلوم فلسطین، آمریکا نه فقط شریک است بلکه عامل اصلی به شمار می‌رود.»

او در پایان با تاکید بر این‌که «در بسیاری از موارد آمریکایی‌ها با هم‌پیمانان خود نیز درگیر می‌شوند»، خواستار ادامه «مقاومت» و «سرمایه‌گذاری در تولید» در داخل کشور شد و گفت: «اگر سرمایه‌های داخلی به تولید وارد شود، توطئه‌های دشمنان در عرصه اقتصادی نیز بی‌نتیجه خواهد ماند.»

وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی اعلام کرد عباس عراقچی، وزیر امور خارجه، عصر جمعه در راس هیئتی دیپلماتیک و کارشناسی برای انجام «گفت‌وگوهای غیرمستقیم» با ایالات متحده، عازم پایتخت عمان خواهد شد.

در بیانیه وزارت امور خارجه تاکید شده است در این دور از مذاکرات، مذاکره‌کنندگان ارشد ایران و آمریکا در مسقط حضور خواهند داشت اما تماس‌ها همچنان «به‌شکل غیرمستقیم» صورت خواهد گرفت.

اسماعیل بقائی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران نیز در اظهاراتی تاکید کرد: «پیشرفت در مذاکرات مستلزم نشان‌ دادن حسن نیت، جدیت و واقع‌نگری از سوی طرف مقابل است.»

این گفت‌وگوها در حالی انجام می‌شود که تنش‌ها میان تهران و غرب به‌ویژه درباره پرونده هسته‌ای و فعالیت‌های منطقه‌ای جمهوری اسلامی همچنان ادامه دارد.

عمان که پیش‌تر نیز نقش میانجی در مذاکرات هسته‌ای داشته، بار دیگر میزبان تلاش‌های دیپلماتیک میان ایران و آمریکا شده است.