سفیران بریتانیا، آلمان و فرانسه در سازمان ملل، روز ششم دسامبر در نامهای به شورای امنیت نوشتند: «ایران باید فعالیتهای هستهای خود را کاهش دهد تا فضای سیاسی مساعدی برای پیشرفت معنادار مذاکرات و راهحلهای دیپلماتیک ایجاد شود.»
سه کشور اروپایی در این نامه تاکید کردهاند: «ما مصمم هستیم از همه ابزارهای دیپلماتیک، از جمله مکانیسم ماشه، در صورت لزوم و برای جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هستهای استفاده کنیم.»
مکانیسم ماشه به سازوکاری گفته میشود که در متن قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت آمده است و بر اساس آن، اگر جمهوری اسلامی از اجرای تعهدات برجامی خود سر باز زند، امکان بازگرداندن تمامی تحریمهای شورای امنیت سازمان ملل متحد را فراهم میآورد که از سال ۲۰۰۶ وضع و اعمال شده بود و با توافق اتمی موسوم به برجام به حالت تعلیق درآمده است.
این بند اجازه میدهد که تمامی تحریمهای سازمان ملل علیه ایران به صورت خودکار بازگردند، بدون آنکه اعضای شورای امنیت برای جلوگیری از آن حق استفاده از حق وتو داشته باشند.
با این حال، فعال کردن مکانیسم ماشه تنها تا ۱۸ اکتبر سال آینده ممکن است زیرا قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت که در سال ۲۰۱۵ صادر شد، اعتباری ۱۰ ساله دارد و در اکتبر ۲۰۲۵ منقضی میشود.
رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بینالمللی انرژی اتمی هفته گذشته به رویترز گفت که جمهوری اسلامی «به طور چشمگیری» غنیسازی اورانیوم با خلوص ۶۰ درصد را افزایش داده است. این میزان از غنیسازی بسیار نزدیک به غنیسازی با خلوص ۹۰ درصد است که برای ساخت سلاح هستهای مورد نیاز است.
کشورهای غربی می گویند که در هیچ برنامه غیرنظامی به غنیسازی اورانیوم با چنین غلظتی نیاز نیست و هیچ کشور دیگری بدون تولید بمب هستهای این کار را انجام نداده است. با این حال، جمهوری اسلامی تلاش برای ساخت سلاح هستهای را انکار میکند؛ هرچند در ماههای اخیر مقامات جمهوری اسلامی با صراحت بیشتری از ضرورت تغییر دکترین هستهای جمهوری اسلامی سخن میگویند.
طرفهای اروپایی توافق هستهای ایران (برجام) در ماه های اخیر و بهویژه پس از حمایت نظامی جمهوری اسلامی از روسیه در جنگ اوکراین مواضع سختگیرانه تری در قبال تهران اتخاذ کرده اند.
نامه سه کشور اروپایی تازهترین اقدام این سه کشور برای مقابله با فعالیتهای فزاینده هستهای جمهوری اسلامی است و در شرایطی به شورای امنیت ارسال شده که تهران در ماههای اخیر با شکستهای استراتژیک و بزرگی از جمله ضربات بیسابقه به گروههای نیابتی خود در غزه و لبنان و برکنار بشار اسد در سوریه مواجه شده است.
آلمان، فرانسه و بریتانیا ماه گذشته پیشنویس قطعنامهای را به شورای حکام آژانس بینالمللی ارائه کردند. در این قطعنامه که به تصویب اکثریت اعضای شورای حکام رسید، از ایران خواسته شده است که با آژانس همکاری و به سوالات این نهاد وابسته به سازمان ملل پاسخ دهد.
جمهوری اسلامی در واکنش به تصویب این قطعنامه بر شدت فعالیتهای هستهای خود افزود و از جمله شمار زیادی از سانتریفیوژهای جدید را فعال کرد.
پس از آن، معاونان وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی و سه کشور هستهای اواخر ماه گذشته میلادی در ژنو با یکدیگر مذاکره کردند اما گفته شد که این مذاکرات نتیجهای در بر نداشته است.
نامه سه کشور اروپایی و تاکید بر آمادگی برای فعال کردن مکانیسم ماشه پس از آن به شورای امنیت ارسال شد که جمهوری اسلامی و روسیه نامههای جداگانهای به این شورا نوشتند.
«دیپلماسی را در آغوش بگیرید»
امیر سعید ایروانی، سفیر جمهوری اسلامی در سازمان ملل، دوشنبه ۱۹ آذر، در نامهای به شورای امنیت سازمان ملل متحد از سه کشور اروپایی خواسته بود تا «سیاست ناکارآمد و شکست خورده فشار و رویارویی خود را کنار بگذارند».
او در این نامه نوشت که کشورهای غربی «باید دیپلماسی را در آغوش بگیرند و بر بازسازی اعتماد ضروری برای حل بنبست کنونی تمرکز کنند.»
واسیلی نبنزیا، سفیر روسیه در سازمان ملل متحد، نیز روز سهشنبه در نامهای به شورای امنیت گفت که سه کشور اروپایی حق استفاده از مکانیسم ماشه برای بازگرداندن تحریمهای سازمان ملل علیه جمهوری اسلامی را ندارند.
آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد روز سهشنبه در گزارش دوسالانه خود درباره اجرای قطعنامه ۲۲۳۱ به شورای امنیت هشدار داد که با توجه به وخامت اوضاع در سراسر خاورمیانه، «نیازی مبرم به یک راهحل صلحآمیز برای مساله هستهای ایران» وجود دارد.
فعال شدن مکانیسم ماشه، همچنین تحریمهای تسلیحاتی جمهوری اسلامی را بازمیگرداند، تهران را از توسعه موشکهای بالستیک با قابلیت حمل سلاح هستهای بازمیدارد و تحریمهای هدفمند علیه دهها فرد و نهاد را احیا میکند.
«موافقت با نظارت آژانس»
در همین حال، روزنامه وال استریت ژورنال روز چهارشنبه به نقل از چند مقام رسمی گزارش داد که جمهوری اسلامی که سال گذشته دسترسی یکسوم از تیم بازرسان آژانس بینالمللی انرژی اتمی به مراکز هستهای را قطع کرد، اکنون با همکاری بیشتر، امکان دسترسیهای گستردهتر برای بازرسان این نهاد وابسته به سازمان ملل فراهم خواهد کرد.
لورنس نورمن، گزارشگر ارشد این رسانه، در شبکه اجتماعی ایکس با اعلام این خبر نوشته دسترسیهای جدید به منظور «اطمینان از این داده شده است که افزایش تولید ۶۰ درصدی اورانیوم از سوی تهران، منجر به انحراف مواد شکافپذیر یا یک جهش ناگهانی به سطح استفاده تسلیحاتی نرسد.»
به گزارش نورمن، در چارجوب توافقات انجام شده بین آژانس و مقامات ایران، علاوه بر اجازه «بازرسیهای بیشتر آژانس از فردو» چند بازرس دیگر هم به تیم آژانس اضافه شده و به آنها اجازه دسترسی و نظارت میدهند.
این توافقات نشانه تغییر رویکرد آشکار تهران در این باره محسوب میشود، چرا که جمهوری اسلامی سال گذشته دسترسی نزدیک به یکسوم بازرسان آژانس بینالمللی انرژی اتمی به تاسیاسات و مراکز اتمی ایران را با این اتهام که آنها انگیزههای سیاسی دارند، ممنوع کرد.
