در سال ۱۹۹۲، بیش از صد کشور جهان معاهدهای بهنام «چارچوب پیماننامه سازمان ملل درباره تغییرات اقلیمی» برای کاهش انتشار گازهای گلخانهای و حفاظت از کره زمین امضا کردند که طبق آن، کشورهای توسعهیافته و در حال توسعه، پذیرفتند مسئولیتهای متفاوتی در مقابله با تغییرات اقلیمی دارند
اما توافق جمعی بر این قرار گرفت که تمام کشورها نیاز دارند با همکاری، با مشکلات اقلیمی روبهرو شوند. اما این معاهده پاریس در سال ۲۰۱۵ بود که تمامی کشورها را رسما موظف به اقدام به محدود کردن متوسط افزایش دمای جهانی به ۱/۵ درجه سانتیگراد کرد.
با گذشت شش سال از معاهده پاریس، نشست سیاوپی۲۶ که هماکنون در گلاسگو در بریتانیا در حال برگزاری است، اولین آزمون مهم معاهده پاریس محسوب میشود. اما ارزیابیهای علمی نشان میدهد که کشورها در کاهش انتشار گازهای گلخانهای، آنچنان که باید و شاید آن در معاهده پاریس مقرر شده بود، موفق عمل نکردهاند.
دستیابی به اهداف معاهده پاریس چطور ممکن میشود؟
با گذشت بیش از سه دهه از هشدار دانشمندان و تلاشهای جهانی، انتشار گازهای گلخانهای همچنان رو به افزایش است.
دانشمندان میگویند بسیاری دولتها باید با تعیین سیاستهایی واضح انتشار گازهای گلخانهای را از طریق تعطیلی نیروگاههای ذغالسنگسوز-ذغالسنگ آلایندهترین سوخت فسیلی است- و اقداماتی دیگر همچون حذف تدریجی خودروهایی که با سوخت آلاینده کار میکنند و افزایش فناوریهای انرژی پاک، محدود کنند.
بهگفته دانشمندان، این اقدامات در کنار اقداماتی در حوزه کشاورزی و صنعت، میتواند دستیابی به هدف تعیینشده ۱/۵ درجه سانتیگراد در معاهده پاریس، را ممکن کند.
تمرکز بر حق افراد بومی، نقطه عطف سیاوپی۲۶؟
گروه «رصد اقدامات اقلیمی»، موسوم به سیاِیتی، متشکل از دانشمندان و سیاستگذارانی است که تاثیرات احتمالی تعهدات اقلیمی کشورها را بررسی میکنند. بر اساس ارزیابی این گروه، بسیاری کشورها همین حالا هم در زمینه دستیابی به اهداف معاهده پاریس، کمکاری نشان دادهاند.
اما سیاوپی۲۶ تنها درباره تعهدات کربنی و مذاکرات بین کشورها نیست. اتحادیههای مشاغل و صنایع نیز باید وارد میدان شوند و تعهدات جدیدی بپذیرند. صنعت سیمان در ماه اکتبر وعده داد که تا سال ۲۰۵۰ «کربنخنثی» شود. افراد خیر و نیکوکار هم اهداف خودشان در این زمینه، از جمله میلیونها دلار برای حفاظت از زمین و حقوق زمین افراد بومی، را اعلام خواهند کرد. دانشمندان حق افراد بومی بر زمینهایشان را مرتبط با حفاظت از تنوع زیستی و کاهش جنگلزدایی و در نتیجه آن، کاهش انتشار کربن، در جنگلهای بارانی آمازون و مناطق گرمسیری میدانند.
سخن به میان آوردن از حق افراد بومی بر سرزمینهایشان برای نخستین بار در سیاوپی۲۶ مطرح خواهد شد و دانشمندان امیدوارند که حرف زدن از آن، بودجهای برای آن فراهم کند.
بسیاری فعالان محیطزیست درباره خروجی نشست گلاسگو تردید دارند؛ برای مثال، گرتا تونبرگ، فعال محیطزیست جوان سوئدی در این نشست شرکت نمیکند.
همچنین گمانهزنیهایی درباره توانایی چهارچوب اقلیمی سازمان ملل برای روبهرو شدن با چالشهای محیطزیستی مطرح شده است. اما تغییر جهت از مصرف سوختهای فسیلی به سمت فناوری انرژی پاک طی دهههای گذشته سرعت یافته است و بسیاری صاحبنظران بر این باورند که دیپلماسی اقلیمی در این تغییر رویه نقش داشته است.
راه آمده، مسیر نرفته
بنا بر گزارشها، تعویق یکساله در برگزاری نشست بهدلیل همهگیری کرونا به کشورها فرصت بیشتری برای اندیشیدن به تعهدات اقلیمیشان و به «هیات میاندولتی تغییر اقلیم» برای آمادهسازی برای نشست گلاسکو داده است. اما از سوی دیگر، محدودیتهای مربوط به سفر و توزیع نابرابر واکسن کرونا در سراسر جهان، برای شرکتکنندگان در این نشست ، چالشهای بسیاری به وجود آورده است.
گرچه بریتانیا، میزبان سیاوپی۲۶، به تهیه واکسن برای تمامی شرکتکنندگان این نشست متعهد شده و هزینه اقامت نمایندگانی که نیاز به قرنطینه را دارند را نیز پرداخته است، گمان میرود همچنان برخی دانشمندان و حامیان محیطزیست سازمانهای غیردولتی که دیدبان و مشاور کشورهای در حال توسعهاند، برای شرکت در این نشست با مشکل مواجه شوند.
برای بسیاری، چالش اصلی پس از نشست گلاسگو، اطمینان حاصل کردن از دنبال کردن این وعدهها در داخل کشورهاست. دانشمندان خواهان اقدام قاطع برای کنار گذاشتن سوختهای فسیلیاند.
اما از جهات بسیاری، تحول اقتصادی که دانشمندان خواستار آن بودند همین حالا نیز آغاز شده است. قیمت انرژی تجدیدپذیر و پاک مانند انرژی خورشیدی و بادی طی یک دهه گذشته بسیار کاهش یافته است. در بسیاری مناطق، انرژی پاک حالا ارزانتر از سوختهای فسیلی است. بنا بر یک گزارش منتشرشده جدید آژانس بینالمللی انرژی، با سیاستهای اقلیمی کنونی، مصرف ذغالسنگ افزایش و به نقطه اوج میرسد و در سال ۲۰۲۵ شروع به کاهش خواهد کرد. اوج مصرف نفت حدود یک دهه دیگر خواهد بود. اما اقتصاد جهانی هنوز متکی به سوخت فسیلی است و دانشمندان بر این باورند که گام به جلو برای تغییر آن، اصلا و ابدا آسان نیست.
تامین سوخت برای جهان
انرژیهای تجدیدپذیر همانند انرژی بادی و خورشیدی، با انگیزههای دولتی و کاهش قیمت، بهسرعت در حال گسترش است اما توقف استفاده از سوخت فسیلی همچنان دشوار است.
اما تحول عظیم در حوزه انرژی چگونه روی میدهد؟ دانشمندان و دانشگاهیان سالها درباره همهچیز در این باره، از مالیات بر کربن تا تاثیرات زیستمحیطی انرژی خورشیدی و بادی پژوهش کردهاند؛ درباره چالشهای اجتماعی پیشروی کشورهای ثروتمند و فقیر، با کنار گذاشتن سوخت فسیلی و مصرف انرژی پاک هم تحقیق کردهاند.
سیاستمداران در برخی کشورها با اقتصاد متکی به سوختهای فسیلی، اغلب از نابودی مشاغل در اثر این تحول، یعنی تغییر سوخت فسیلی به انرژی پاک میگویند. اما تحقیقات نشان میدهد رفتن به سمت انرژی پاک، بیشتر ایجاد کسبوکار ایجاد میکند تا اینکه آن را نابود کند. نتایج یک پژوهش اخیر در این زمینه نشان میدهد که تعهدات اقلیمی فعلی جهان میتواند تا سال ۲۰۵۰، ۵ میلیون شغل جدید در حوزه انرژی بیافریند.
بهگفته یک استاد حوزه اقتصاد و محیطزیست در میلان ایتالیا، با به کار بستن سیاستهای جدید، مشاغل وابسته به سوخت فسیلی از بین خواهد رفت و هزینه انرژی در بسیاری مناطق میتواند افزایش یابد. پس افرادی بازنده این تحول خواهند بود، مگر آنکه دولتها برای پیدا کردن کار دیگر برای این این دسته وارد عمل شوند و کمکحال افراد فقیر در صورت بالا رفتن بهای انرژی باشند. سرنوشت سیاستمداران نیز با افزایش درخواست مردمی برای اقدامات اقلیمی، در دست اقدام سریع برای پرداخت به این مشکلات است. امری که حتما «شدنی» و البته «اجتنابناپذیر» خواهد بود.
