در حال که روز سهشنبه لایحه بودجه سال ۱۴۰۵ از سوی مسعود پزشکیان به مجلس تحویل داده شد، قیمت دلار در بازار آزاد ایران از ۱۳۵ هزار تومان عبور کرد. همچنین قیمت سکه طرح جدید موسوم به «امامی» به ۱۴۸ میلیون تومان رسید. هر پوند بریتانیا در بازار آزاد ایران حدود ۱۸۲ هزار تومان معامله شد.
روزنامه اورشلیمپست سهشنبه دوم دی در گزارشی نوشت در روزهای اخیر و همزمان با انتشار گزارشها درباره افزایش نگرانی اسرائیل از تهدید موشکی ایران، مقامهای جمهوری اسلامی مجموعهای از مواضع هماهنگ رسانهای و دیپلماتیک را مطرح کردهاند که به نظر میرسد هدف آن بازدارندگی از حمله احتمالی اسرائیل باشد.
این مواضع در حالی بیان میشود که طی ماههای گذشته، گمانهزنیها درباره احتمال آغاز دور تازهای از درگیری مستقیم میان ایران و اسرائیل افزایش یافته است.
واینت سهشنبه در گزارشی نوشت طی روزهای اخیر موجی از افشاگریها و نشستهای توجیهی در اسرائیل منتشر و برگزار شده که بر افزایش تنشها با ایران و بحث درباره احتمال آغاز دور جدید اقدامات علیه تهران تمرکز دارد.
اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی، در یک نشست خبری، اسرائیل را به طراحی و اجرای «عملیاتهای پرچم دروغین» متهم کرد و گفت چنین اقدامهایی سابقهای طولانی دارد و بسیاری از آنها بعدها اثبات شدهاند.
او همزمان تاکید کرد ایران در جنگ اوکراین نقشی ندارد و روابط تهران و مسکو را «گسترده و عادی» توصیف کرد.
بقایی همچنین آمریکا را به نقض تعهدات پیشین متهم کرد و گفت داراییهای مسدودشده ایران همچنان آزاد نشدهاند.
در بخش دیگری از این مواضع، رسانههای رسمی در ایران بهطور مشخص به گمانهزنیها درباره تلاش بنیامین نتانیاهو، نخستوزیری اسرائیل، برای متقاعد کردن رییسجمهوری آمریکا به اقدام نظامی علیه ایران واکنش نشان دادند.
بقایی در پاسخ به این گزارشها گفت برنامه موشکی جمهوری اسلامی «صرفا دفاعی» است و برای حفظ حاکمیت کشور طراحی شده و «به هیچ وجه قابل مذاکره یا چانهزنی نیست».
این موضعگیری، بهطور مستقیم در برابر نگاه اسرائیل و بخشی از سیاستگذاران آمریکایی قرار میگیرد که برنامه موشکی حکومت ایران را بخشی از تهدید راهبردی میدانند.
پیام بازدارنده برای اسرائیل و آمریکا
همزمان، رسانههای حکومتی ایران تلاش کردهاند حمایت روسیه از موضع تهران را برجسته کنند.
خبرگزاری ایرنا به نقل از میخائیل اولیانوف، نماینده دائم روسیه در سازمانهای بینالمللی در وین، نوشت ایران بر اساس پیمان منع گسترش سلاحهای هستهای حق ادامه برنامه هستهای صلحآمیز را دارد.
این پیام در شرایطی منتشر شد که گزارشهایی درباره احیای فعالیتهای هستهای ایران و نگرانی از عبور از آستانههای حساس فنی مطرح شده است.
عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی، نیز در گفتوگو با شبکه راشا تودی گفت تهران آماده دستیابی به «توافقی عادلانه و متوازن» درباره برنامه هستهای است، اما «دیکته» را نمیپذیرد.
او گفت اگر آمریکا به این نتیجه برسد که مذاکره با «تحمیل» تفاوت دارد، امکان بازگشت به گفتوگو وجود خواهد داشت.
به نوشته اورشلیمپست، در داخل ایران نیز نشانههایی از احتیاط بیشتر دیده میشود. محمد کرمی، فرمانده نیروی زمینی سپاه پاسداران، در سخنرانی اخیر خود بهجای تهدیدهای معمول، بر پیوند امنیت با رشد اقتصادی و علمی تاکید کرد و از ظرفیتهای توسعهای جنوبشرق ایران سخن گفت.
این تغییر لحن، از نگاه برخی ناظران، میتواند نشانهای از درک محدودیتهای کنونی جمهوری اسلامی در عرصه نظامی و اقتصادی باشد.
به نوشته این روزنامه اسرائیلی، در مجموع، مجموعه پیامهای اخیر تهران، از تاکید بر ماهیت دفاعی برنامه موشکی تا برجستهسازی آمادگی مشروط برای مذاکره و پرهیز از لحن تهاجمی، حاکی از نگرانی جمهوری اسلامی نسبت به احتمال اقدام نظامی اسرائیل است؛ نگرانیای که در شرایط فشار اقتصادی داخلی و توازن شکننده منطقهای، اهمیت بیشتری یافته است.
اورشلیمپست سهشنبه دوم دی در مطلبی نوشت کشمکش بر سر کنترل آنچه امروز «کردستان عراق» نامیده میشود، ریشهای تاریخی دارد که به توافق سایکس-پیکو در سال ۱۹۱۶ بازمیگردد.
این رقابت در سالهای اخیر، تحت تاثیر فشارها و مداخلات داخلی و خارجی تشدید شده است.
در همهپرسی استقلال سال ۲۰۱۷، حدود ۹۳ درصد کردها به جدایی از عراق رای دادند، اما دولت مرکزی در بغداد این نتیجه را نپذیرفت.
کردستان عراق منطقهای نفتخیز و از نظر راهبردی بسیار مهم است و چهارراهی لجستیکی و اطلاعاتی و دروازهای کلیدی برای منطقه به شمار میرود.
در عین حال، این منطقه با شبکهای پیچیده از بازیگران مسلح و رقابتهای پنهان قدرت مواجه است.
در همین بستر، پرونده ناپدید شدن برایان ویلسون، کهنهسرباز نیروی هوایی آمریکا از ایالت اوهایو، توجهها را جلب کرده است.
ناپدید شدن سرباز آمریکایی
ویلسون از سال ۲۰۱۴ با گروههای کردی همکاری میکرد؛ ابتدا در روژاوا در کنار یگانهای مدافع خلق در نبرد با داعش و سپس در سلیمانیه با گروهی وابسته به پیشمرگهها.
در بامداد ۲۲ اوت (۳۱ مرداد) نیروهای اتحادیه میهنی کردستان (PUK) برای بازداشت لاهور شیخ جنگی طالبانی، چهره مخالف دولت عراق و رهبر «جبهه مردم»، به هتل لالهزار در سلیمانیه یورش بردند.
در جریان این عملیات، ویلسون همراه با دیگر اعضای گروه بازداشت شد.
به نوشته اورشلیمپست، حمله به هتل لالهزار نقطه اوج درگیری قدرت میان دو پسرعمو بود: بافل جلال طالبانی، رییس کنونی اتحادیه میهنی کردستان، و لاهور شیخ جنگی طالبانی؛ دو چهرهای که هر دو در بریتانیا بزرگ شدهاند.
بافل طالبانی دستور این عملیات را صادر و لاهور را متهم کرد که با کمک آجی امین، رییس پیشین اداره اطلاعات زانیاری، قصد ترور او را داشته یا به دنبال کنار زدنش از رهبری حزب بوده است.
مقامهای جمهوری اسلامی نیز ظاهرا با دیده تردید به آجی امین مینگریستند و او را متهم میکردند که با بازیگران غربی و اسرائیلی ارتباط دارد.
تا میانه سال ۲۰۲۲، این تنشها به مرحلهای رسید که ادامه حضور او ناممکن شد و آجی امین برای پرهیز از رویارویی مستقیم و احتمال بازداشت، سلیمانیه را ترک کرد.
درگیریهای درونگروهی
این اتهامها بیسابقه نبود. بافل در سال ۲۰۲۱ نیز لاهور را به تلاش برای مسموم کردن خود متهم کرده بود.
پس از آن، شماری از مقامهای کلیدی، از جمله روسای نهادهای اطلاعاتی و ضدتروریسم وابسته به اتحادیه میهنی که عمدتا از نزدیکان لاهور بودند، برکنار شدند.
ویلسون در این دوره بهعنوان مشاور با نیرویی موسوم به «اسکورپیون» (عقرب) همکاری میکرد؛ گروهی وابسته به لاهور شیخ جنگی طالبانی که ربوار حمید حاجی غالی، افسر باسابقه پیشمرگه، آن را هدایت میکرد.
ربوار حمید نیز همراه با بیش از ۴۰۰ نفر دیگر در جریان حمله به هتل لالهزار بازداشت شد.
بر اساس گزارشها، صدها بازداشتی به مقر آسایش در سلیمانیه منتقل شدند؛ نهادی که تحت فرمان اتحادیه میهنی کردستان فعالیت میکند، نه دولت مرکزی عراق.
به نوشته اورشلیمپست، بهطور رسمی، کشته شدن پنج نفر اعلام شد، اما گزارشهای غیررسمی از ۴۰ تا ۵۰ کشته و موارد متعدد اعدام خبر میدهند.
پس از پایان درگیری، نگرانیها افزایش یافت. روزنامهنگاران و ناظران حقوق بشر از شمار بالای افراد «مفقود در عملیات» خبر دادند که امری غیرعادی در یک عملیات شهری محدود محسوب میشود.
خانوادهها از نبود دسترسی، فقدان وکیل و بیاطلاعی کامل از سرنوشت بازداشتشدگان سخن گفتند.
همزمان، گزارشهایی مبنی بر مشارکت نیروهای وابسته به حشدالشعبی مورد حمایت جمهوری اسلامی و واحدهایی مرتبط با رایان الکِلدانی منتشر شد.
آمریکا سال ۲۰۱۹ الکلدانی را به دلیل ارتباطهای او با نیروهای بسیج مردمی (PMF) و قاسم سلیمانی، فرمانده کشتهشده نیروی قدس سپاه پاسداران، تحریم کرد.
مشارکت نیروهای مرتبط با جمهوری اسلامی نشان میدهد که این عملیات تحت نوعی نظارت خارجی انجام شده و همزمان بیانگر سطح بالایی از بیاعتمادی درونساختاری است.
بخش قابلتوجهی از جزئیات مربوط به حمله بافل طالبانی به هتل لالهزار و پیامدهای آن علنی نشده است.
این نخستین بار نبود که میان بافل جلال طالبانی و پسرعمویش رویارویی رخ میداد.
در موارد پیشین، همواره صلح حفظ میشد و اختلافها از طریق مذاکره حلوفصل میشد. بنابراین به نوشته اورشلیمپست این پرسش مطرح است که چه عاملی باعث شد بافل جلال طالبانی اینبار دست به حمله بزند؟
بازی قدرت
کردستان عراق یک چهارراه لجستیکی و اطلاعاتی و دروازهای راهبردی برای منطقه محسوب میشود.
بهطور کلی، مردم کرد در جریان عملیاتهای نظامی ایالات متحده در عراق، سوریه و منطقه، متحد آمریکا بودهاند.
ارتش آمریکا همچنان حضور گستردهای در کردستان عراق دارد؛ حضوری که برای اصلیترین رقیب آمریکا در منطقه، یعنی ایران، بسیار نگرانکننده است.
پس از جنگ ۱۲ روزه جمهوری اسلامی و اسرائیل، معادلات منطقهای به شکلی محسوس تغییر کرد.
تهران تلاش برای افزایش و تثبیت نفوذ راهبردی خود را در مناطق همجوار، بهویژه کردستان عراق که محل حضور گروههای کردی مخالف جمهوری اسلامی است، افزایش داده است.
در مناطق تحت کنترل اتحادیه میهنی، این روند به حذف یا خنثیسازی افرادی انجامیده که «مستقل، غیرقابل اعتماد یا نزدیک به آمریکا و اسرائیل» تلقی میشوند.
در چنین فضایی، رویدادهای هتل لالهزار رخ داد.
در همین چارچوب، به نوشته اورشلیمپست منابع متعدد تایید میکنند که برایان ویلسون پس از بازداشت همراه با نیروهای لاهور شیخ جنگی طالبانی، در همان ساختار امنیتی ناپدید شده است.
تاکنون هیچ اتهام رسمی علیه این سرباز آمریکایی اعلام نشده، هیچ روند قضایی علنی وجود ندارد، هیچ مدرک معتبری از زنده بودنش منتشر نشده و محل نگهداری و وضعیت جسمی او نامعلوم است.
روزنامه اورشلیمپست سهشنبه دوم دی ماه در تحلیلی نوشت مقامهای اسرائیلی و آمریکایی اگرچه به دادههای اطلاعاتی مشابه درباره فعالیتهای اخیر ایران دسترسی دارند، اما این اطلاعات را در چارچوب «ساعتهای زمانی» متفاوتی تفسیر میکنند.
از نگاه اسرائیل، نزدیکی جغرافیایی به ایران و شبکه نیروهای نیابتی جمهوری اسلامی در لبنان، سوریه و عراق، زمان تصمیمگیری را به دقیقهها کاهش داده است.
مقامهای امنیتی اسرائیل هشدار دادهاند که فعالیتهای موشکی اخیر تهران که بهصورت رزمایش معرفی میشود، میتواند بخشی از آمادگی عملیاتی باشد؛ الگویی که تهران پیشتر نیز با عادیسازی تدریجی تحرکات خطرناک به کار گرفته است.
این حساسیت پس از حمله هفتم اکتبر ۲۰۲۳ حماس به اسرائیل تشدید شد.
بسیاری در اسرائیل به این جمعبندی رسیدهاند که بازدارندگی، فشار اقتصادی و روندهای دیپلماتیک نتوانستند از غافلگیری و تلفات گسترده جلوگیری کنند.
همین تجربه باعث شده هرگونه اقدام ایران، حتی بدون عبور رسمی از خطوط قرمز اعلامشده، بهعنوان تهدیدی فوری تلقی شود.
ارزیابی آمریکا
به نوشته اورشلیمپست، در مقابل، واشینگتن ارزیابی گستردهتری دارد. مقامها و تحلیلگران آمریکایی پیشرفت فنی ایران را تایید میکنند اما درباره نیت تهران اختلاف نظر دارند؛ اینکه آیا ایران تصمیم سیاسی برای ساخت سلاح هستهای گرفته یا با حفظ ابهام، در پی افزایش قدرت چانهزنی است.
آمریکا همچنین پیامدهای فراتر از اسرائیل را میسنجد؛ از جمله خطر حمله به نیروهای آمریکایی، اختلال در زیرساختهای انرژی خلیج فارس و شوک به بازارهای جهانی.
در داخل آمریکا، این اختلافها به شکافهای سیاسی هم گره خورده است. برخی جمهوریخواهان تاکید دارند بازدارندگی فقط زمانی کارآمد است که ایران باور کند آمریکا آماده اقدام فوری است.
در مقابل، گروهی دیگر ضمن حمایت از حق اسرائیل برای دفاع از خود، بر محدود بودن نقش نظامی آمریکا و عدم اعزام نیروی زمینی تاکید میکنند.
همزمان، شماری از قانونگذاران با استناد به قانون اساسی، هرگونه اقدام نظامی بدون مجوز کنگره را زیر سوال بردهاند.
دموکراتها نیز نگرانیهای مشابهی مطرح کردهاند و هشدار دادهاند که اقدامهای یکجانبه میتواند آمریکا را به درگیری عمیقتری بکشاند.
از سوی دیگر، مقامهای ایرانی موضع خود را دفاعی و غیرقابل مذاکره توصیف میکنند و میگویند برنامه موشکی ایران موضوع گفتوگو نخواهد بود؛ موضعی که مستقیما با تعریف تهدید از سوی اسرائیل و بخش بزرگی از سیاستگذاران آمریکایی در تضاد است.
در اسرائیل نیز اگرچه بر سر ماهیت تهدید ایران اجماع گستردهای وجود دارد، اما درباره شیوه مدیریت آن اختلاف نظر دیده میشود.
برخی چهرههای مخالف دولت ضمن تایید خطر ایران، رهبری سیاسی کنونی را برای هدایت کشور در این مسیر مناسب نمیدانند.
به نوشته اروشلیمپست، تحلیلگران هشدار میدهند خطر اصلی نه اختلاف نظر، بلکه ناهماهنگی زمانی است: اسرائیل، آمریکا و ایران هرکدام بر اساس محاسبات خود عمل میکنند، اما این تصمیمها میتواند به نتایجی منجر شود که هیچیک بهطور کامل قصد آن را ندارند.
به گفته آنان، چالش اصلی برای واشینگتن و اورشلیم هماهنگسازی بازدارندگی است؛ بهگونهای که هم از پیشرفت راهبردی ایران جلوگیری شود و هم از ورود منطقه به چرخهای مهارنشدنی از تنش و درگیری.
بر اساس این اطلاعیه، با قطع واردات گاز از ایران، بین چهار هزار تا چهار هزار و ۵۰۰ مگاوات از ظرفیت شبکه بقر سراسری عراق کاسته شده است.
این اتفاق باعث شد برخی واحدهای تولید برق عراق از مدار خارج شوند و خاموشی برنامهریزیشده و سیاست کاهش تولید در سایر واحدها اعمال شود.
برای جمهوری اسلامی درآمد صادرات گاز به عراق اهمیتی ویژه دارد. این اهمیت تا آنجاست که حتی در سالهای اخیر، با وجود کسری شدید برق و گاز، روند صادرات برق و گاز به عراق هرگز بهطور کامل متوقف نشده است.
موسی گفت وزارت برق عراق با هماهنگی وزارت نفت، به استفاده از سوختهای جایگزین داخلی روی آورده و با وجود این کسری، روند تولید برق «تحت کنترل» باقی مانده است.
جمهوری اسلامی تاکنون خبری درباره توقف صادرات برق و جزییات «شرایط اضطراری» که منجر به این تصمیم شده، منتشر نکرده است.
جمهوری اسلامی بین یکسوم تا ۴۰ درصد از نیاز عراق به گاز و برق را تامین میکند.
دولت دونالد ترامپ، رییسجمهوری آمریکا، اسفند سال گذشته (ماه مارس) معافیتی را لغو کرد که به عراق، کشوری که با کمبود مزمن برق روبهروست، اجازه میداد هزینه برق وارداتی از ایران را پرداخت کند.
این اقدام بخشی از سیاست «فشار حداکثری» ترامپ علیه تهران بود.
با لغو معافیت و تشدید اجرای تحریمهای آمریکا علیه جمهوری اسلامی، بین ماههای آوریل تا اوت (اواسط فروردین تا اواسط شهریور)، صادرات گاز ایران به عراق حدود ۴۰ درصد کاهش یافت.
بر اساس گزارشها، روند نزولی صادرات گاز طبیعی ایران به عراق از سال ۲۰۲۴ آغاز شد و این کاهش در ماههای اخیر بیشتر شد.
بغداد افزون بر آنکه در ماههای اخیر در تلاش برای دور زدن تحریمها و یافتن منابع جایگزین با دشواری روبهرو بوده، دچار اختلالهای امنیتی نیز شده است.
در ماه نوامبر، حملهای راکتی باعث تعطیلی میدان گازی خورمور در شمال عراق شد و حدود سه هزار مگاوات از ظرفیت تامین برق منطقه را از مدار خارج کرد.
مقامهای محلی اقلیم کردستان، گروههای مسلح مورد حمایت جمهوری اسلامی را مسئول این حمله دانستند؛ حملهای که زیرساختهای انرژی حیاتی برای تولید برق را هدف قرار داد.
وزارت برق عراق اعلام کرد این کشور با انجام تعمیرات و ارتقا در نیروگاهها، خود را برای اوج مصرف زمستانی آماده کرده و هماهنگی با وزارت نفت تا زمان ازسرگیری جریان گاز ایران ادامه خواهد داشت.
